اوراق بهادار چیست
اصطلاحاً به هر برگهای که دارای پشتوانه مالی بوده و ارزش مالی داشته و قابل نقلوانتقال به غیر نیز باشد، اوراق بهادار گفته میشود. یک نهاد و یا سازمان مسئول صادر کردن این اوراق میباشد که اصطلاحاً صادرکننده اوراق نامیده میشود. این اوراق از طرف دولت و نظام مالی کشور تضمینشده و ارزش مالی آنها پابرجاست. یکی از مشخصههای اصلی این اوراق افزایش و نوسان قیمت آنها بر اصل عرضه و تقاضای بازارهای مالی است. ازاینرو خرید اوراق بهادار از دو جنبه میتواند برای خریدار سوددهی داشته باشد. هم تقاضای بیشتر باعث افزایش قیمت خواهد بود و هم افزایش ارزش صادرکننده این اوراق میتواند باعث افزایش قیمت آنها گردد. این برگهها ازجمله داراییهای نامشهود هر فرد تلقی میگردند. در یک دستهبندی کلی اوراق بهادار عرضهشده در بازار سرمایهی ایران به سه دسته اصلی اوراق حقوق صاحبان سهام، اوراق ابزارهای مشتقه و اوراق بدهی تقسیم میشوند. البته هرکدام از این دستهها نیز زیرمجموعههایی دارند که در ادامه به آنها میپردازیم.
۱. اوراق صاحبان سهام
اوراق سهام متداولترین نوع اوراق بهادار است که اکثریت فعالین بازارهای سرمایه برای کسب سود اقدام به خریدوفروش آن مینمایند. خرید اوراق بهادار صاحبان سهام کاملاً رایج بوده و هرکسی تنها با داشتن اطلاعات کافی درباره روند افزایش نرخ این اوراق میتواند برای خرید آنها اقدام نماید. هر شرکتی که در بازار بورس ایران پذیرش میشود، توسط سازمان بورس ارزشگذاری شده و میزان ارزش آن به واحد سهام تبدیل میگردد. هر برگه سهام اوراق بهادار دارای ارزش اسمی ۱۰۰ تومان در بازار بورس میباشد. البته ارزش ذاتی این اوراق در حال حاضر بسیار بیشتر از چنین اعدادی است. پس از تقسیم ارزش یک شرکت به برگههای اوراق سهام، درصدی از این اوراق در بازار سرمایه برای خریدوفروش مردم عرضه میشود.
از این پس مکانیسم عرضه و تقاضا تعیینکننده قیمت این برگهها است. البته دارنده این برگههای اوراق علاوه بر کسب سود از طریق افزایش قیمت آنها، در سود حاصله شرکت در هر سال مالی نیز به نسبت برگ سهامهای خود شریک خواهد بود. البته اوراق صاحبان سهام خود نیز به زیرمجموعههایی مانند سهام عادی، سهام جایزه، حق تقدم سهام، سهام ممتاز، سهام بانام و بینام و سهام نقدی و غیر نقدی تقسیم میشوند که همگی در اصل مشابه میباشند اما هرکدام مزیتهای خاص خود را دارند.
۲. اوراق ابزارهای مشتقه
خرید اوراق بهادار ابزارهای مشتقه نیز یکی دیگر از روشهای سرمایهگذاری در اوراق بهادار میباشد. این اوراق برخلاف اوراق صاحبان سهام، خود دارای ارزش مالی نیستند و ارزش مالی آنها وابسته به کالایی فیزیکی است که این اوراق با پشتوانه آنها صادر شده است. برای مثال اوراق مشتقه طلا به پشتوانهی طلا صادر شده و قیمت آن نیز بر اساس نوسان طلا تغییر میکند. از دیگر پشتوانههای این اوراق میتوان به زعفران، ارز و سکه نیز اشاره نمود. قراردادهای آتی، سلف، اختیار معامله و معاوضه زیرمجموعههای اوراق بهادار مشتقه هستند. این اوراق نه فقط در بازار بورس ایران بلکه در همهی بازارهای بینالمللی نیز عرضهشده و مورد خریدوفروش قرار میگیرد.
۳. اوراق بدهی
خرید اوراق بهادار بدهی نیز از روشهای رایج سرمایهگذاری محسوب میشود. البته خریدوفروش این اوراق به نسبت اوراق صاحبان سهام جذابیت کمتری دارد اما برخی مزایا در این نوع اوراق وجود دارد که میتوان از آنها برای سرمایهگذاری مطمئن استفاده نمود. شرکتها و صنایع فعال که برای پیشبرد اهداف صنعتی و تجاری خود با کمبود نقدینگی روبرو هستند، اقدام به عرضه اوراقی با عنوان اوراق بدهی در سازمان بورس مینمایند. خریدار این اوراق درواقع در عین کسب سود در حال کمک به شرکت و یا سازمان مربوطه برای ارتقای خود در تجارت و صنعت است و به نوعی تأمینکننده نقدینگی شرکت مذکور میباشد. طبق این اوراق شرکت صادرکننده به پشتوانه دولت متعهد میشود تا اصل سرمایه و میزان سودی مشخص را در سررسید این اوراق به خریدار پرداخت نماید.
در واقع شبیه یک حساب سپرده بلندمدت در بانکها است. البته برخلاف اوراق صاحبان سهام، دارنده این اوراق هیچ مالکیتی در خود شرکت نداشته و تنها سود نقدی مشخص تعیینشده را دریافت خواهد کرد. البته مزیت این اوراق نسبت به اوراق صاحبان سهام قطعی بودن سود حاصله در سررسید آنها میباشد. اوراق قرضه، اوراق خزانه اسلامی، اوراق مشارکت دولتی و شرکتی، اوراق صکوک شرکتی، گواهی سپرده و اوراق بهادار وثیقهای ازجمله این اوراق در بازارهای سرمایه هستند.
سود اوراق بهادار
اصلیترین دلیل خرید اوراق بهادار کسب سود از آنها است. هر شخص سرمایهگذار برای ارتقاء سطح مالی خود و مشارکت در تجارت کشور با خرید این اوراق اقدام به افزایش ارزش داراییهای خود مینماید. بااینحال کسب سود از این اوراق به نوع اوراق نیز بستگی دارد. خرید اوراق بهادار بدهی برای کسب سودهای قطعی و مشخص در سررسیدی خاص انجام میپذیرد. افرادی که تمایل به سپردهگذاری در بانک نداشته و ترجیح میدهند سرمایه خود را برای ارتقای شرکتهای فعال بهصورت مستقیم در اختیار آنها قرار دهند، با خرید اوراق بهادار بدهی میتوانند نسبت به این امر اقدام نمایند. البته میزان سود هرکدام از اوراق بدهی با هم متفاوت است. سود این اوراق معمولاً کمی بیشتر از سودهای بانکی در ایران بوده و ازاینجهت نیز جذابیت بیشتری را برای سرمایهگذار ایجاد میکنند. سود ناشی از خرید اوراق ابزار مشتقه نیز با نوسان قیمت کالاهای پایه این اوراق به دست میآید.
برای مثال شما با خرید قراردادهای آتی سکه و طلا در صورت افزایش قیمت این کالاها و درنتیجه نوسان قیمت خود این اوراق به کسب سود خواهید رسید. کسب سود از طریق خرید اوراق صاحبان سهام نیز به دو طریق صورت میپذیرد. در درجه اول شما با خرید این اوراق صاحب درصدی از سهام شرکت شده و در سود تقسیمی سالانه آنها شریک خواهید بود. از طرف دیگر افزایش قیمت این اوراق نیز میتواند برای سرمایهگذار کسب سود به دنبال داشته باشد.
سرمایه لازم برای خرید اوراق بهادار
یکی از جذابیتهای عمده خرید اوراق بهادار امکان سرمایهگذاری در این بخش با هر میزان سرمایهای است. طبق قوانین جدید سازمان بورس ایران در حال حاضر با سرمایه ۵۰۰ هزارتومانی این امکان برای افراد وجود دارد که برای خرید اوراق بهادار اقدام نمایند. البته این عدد به این معنی نیست که تنها سرمایههای کوچک در این بازار رد و بدل میشوند. در سال ۹۷ میزان سرمایه در گردش در بازار بورس ایران بالغبر ۳۰ هزار میلیارد بوده است. این عدد نشان از قدرت بالای این بازار در هدفدار نمودن سرمایههای مردم دارد.
سررسید اوراق بهادار
سرمایهگذاران قبل از اقدام به خرید اوراق بهادار باید به سررسید آنها نیز دقت داشته باشند. البته اوراق بهادار صاحبان سهام دارای تاریخ سررسید خاصی نبوده و این نوع از اوراق بهادار بدون تاریخ سررسید خریدوفروش میشوند. اما سایر اوراق بهادار معمولاً دارای سررسیدهای مشخصی هستند که در تاریخهای مذکور صاحبان آنها باید نسبت به تسویه اوراق اقدام نمایند.
کارگزاران اوراق بهادار
خرید اوراق بهادار عرضهشده در سازمان بورس نیاز به واسطههایی دارد که این واسطهها اصطلاحاً با عنوان کارگزار شناخته میشوند. کارگزاران شرکتهایی هستند که مجوزهای لازم را از سازمان بورس اوراق بهادار ایران دریافت کرده و کار کردن با آنها از طرف این سازمان کاملاً تضمینشده است. خرید اوراق بهادار و فروش آنها بههیچوجه هیچ سرمایهای را برای این کارگزاران به دنبال نخواهد داشت. آنها فقط درصد ناچیزی از هر معامله خریدوفروش را بهعنوان کارمزد دریافت میکنند. امکانات، خدمات، میزان مشتریان و برخی موارد دیگر از معیارهایی هستند که کاربران میتوانند با تکیه بر این معیارها نسبت به انتخاب یکی از کارگزاران اقدام کنند.
خرید اوراق بهادار برای اشخاص حقیقی و حقوقی در یک متد کلی به گامهای زیر تقسیم میشود:
۱- مراجعه به کارگزار بورس برای دریافت کد بورسی
برای اقدام به خرید اوراق بهادار ابتدا باید مدارک شناسایی هر فرد در اختیار سازمان بورس و نهادهای زیربط قرار گیرد.
۲- ثبت نام در سامانه سجام
سامانه سجام سیستم مبارزه با پولشویی است که سازمان بورس از آن برای ممانعت از چنین رفتارهایی استفاده مینماید. هر شخصی که تمایل به خرید اوراق بهادار دارد، بایستی در این سامانه ثبتنام کند.
۳- دریافت کد بورسی و کد سجام
بعد از ثبتنام و تحویل مدارک لازم، کد بورسی پس از چند روز کاری برای فرد ارسال میگردد.
۴- دریافت کد آنلاین
برای خرید اوراق بهادار نیاز به پلتفرم معاملاتی آن خواهید داشت. هر کاربر با دریافت کد آنلاین که همزمان با کد بورسی برای شخص ارسال میگردد، میتواند وارد سایت کارگزار شده و با وارد کردن این کد به سامانه معاملاتی دسترسی داشته باشد.
۵- گذراندن زمان تعیینشده برای معاملات
طبق قوانین جدیدی که از طرف سازمان بورس وضع شده است، هر فرد یک ماه پس از تاریخ دریافت کد بورسی خود میتواند برای خرید اوراق بهادار اقدام نماید.
۶- واریز وجه به حساب معاملاتی
میزان سرمایه مدنظر خود برای خرید سهام و اوراق بهادار را بایستی به حساب معاملاتی خود نزد کارگزار واریز نمایید.
۷- ورود به سامانه و خرید اوراق بهادار
بعد از سپری شدن یک ماه، شما میتوانید با ورود به سامانه معاملات آنلاین، سهام موردنظر را انتخاب و آن را بخرید. کارگزار بهعنوان واسط دستور خرید شما را ثبت و آن را به سیستم معاملاتی سازمان بورس ارسال مینماید. کل این مرحله خرید در کمتر از چند ثانیه صورت میپذیرد.
ترتیبی که برای خواندن مقالات "انواع اوراق" به شما پیشنهاد میکنیم:
اوراق بهادار
این مطالب را حتما بخوانید: