Стихи ингушских поэтов
Стихи ингушских поэтовСкачать файл - Стихи ингушских поэтов
Даймехках хьогаш, Делхадеш гIийла синош, Моцал Iолегаш, Гулдеш дезалий къинош, Ма дезалда шун Наьха лаьтта даха! Ма дезалда шун Наьха лаьтта аха! Малав, хьо къе ба, яхар? Даьккха тур да из моастагIачунга бувцаш! Цун денал дохадеш, син пхаьнаш лувцаш. Езачунга бувце, да тайжа шовда, Ма кхера! Хьо цун кIоаргаленга кховда. Короргда хьона дошув—дотув, зизаш, Дог ма Iабба, езар безамах юзаш. Наьна мотт я Даьша хьалъяь ГIала! Из вайна совгIата беннаб Дала! Цкьаккха хIама дац, халахь, цун маьхе! Из я хьона, вай са доалла Даьхе! Ва, фу хиннад, фу даьд вайна?! Даьла, хьо ва-кх деррига ховш. Тха кхел, вахар да хьа кара. Моцал, шелал, бала ловш, Мехках баьха, кхойтта шера Лийннаб гIалгIай, чувхош, боацош, Iатта йола бокъо йоацаш. БоагIаш, болхаш, гIувтташ, бувшаш, Шоай Даьхенга бар сатувсаш. Велча, долла дацар мерчи. Бакъда, эхь-эздел ца дохош, Мискаш, шоайла вIаший хьерчар. Саго сага бацар бохам. ТIеххьар буртиг вIаший бекъар, Шоай дай санна Далла текъар. Шоаш леш, хийла дас е нанас,— Нагахь санна вай цхьан хана Мукъадаьнна цIенгахь дерзе, ХIанз мо хилалаш Iимерза, МоастагIчоа ца отташ гора,— Аьле, тIеххьар васкет дора. ВIаштIехьдоале, оаш тха тIехкаш, ЦIа а йихье, дIайохкалаш Цу хьаьналча вай Даймехка!.. Доккха ираз дессар наха. Iазап, бала тIерабаьнна, Нигат, уйла цIена йолаш, ВIаший кхы а тIерагI долаш, Даха ховшаргда вай, аьнна, Хеташ бар уж… Яьлар зама. Дессар рузкъа, баьлар ткъамал. ХIаране лех шийна гIойле. Куралаш ю вIаший шоайла. Къовсамаш доах, — хьалхагI кадар,— Декъа эздел, даьсса хабар. Деррига а гуш да Далла. Сенна деза, алал сога, Сенна деза, хетт аз хьога, Ламаз, марха, сагIа, мовлат, Бохкабенна дега овла, БIеха мелдар хьаде кийчча Долаш, Даькъаза вай хилча? Ер да ала доацаш бахьан, Къа ца хеташ, боабу тахан Вежараша вежарий! Ва фу хиннад, фу даьд вайна?! ХIана хьувз вай, б1аргаш дайна, Хьаькъал д1адахача санна Керта чура, Х1ана?! Къаьна Гини Вахаш-текъаш, Дуаш дуне, Ши воI кхийра Къаьнча Гине. ВоккхагIчун цIи Iази яр. ЗIамагIчун цIи БIази яр. Iази наьна Боча вар, Кулг йиIийчул КIайгIа дар. Даар мерзагI — Цунна дар, КIалбулла мотт КIаьдагI бар. Нанна аьла Хетар цох, Из яшацар ЗIамагIчох. БIази фуннах Юаш вар, Мотт беце а, Тхьовсаш вар. Iазе бедар Кхокхан яр, БIазе дувхар МIаде дар. Iазех тара Вацар из, Iийне Iама Вацар из, Кулгаш дошо Доландаь, Ше къахьегаш Воландаь. Шераш иштта ДIадахар, Кхийтта нана Цар елар. БIазе таьзет Оттадир, Iазе гаьга Кхоачо йир. Нана енна Бена кхадж Iазе бихьар Даьна кач. Iази пелинг Тохаш вар, Гине кисах Латаш вар. Вахаш-текъаш, Дуаш дуне, Мухь ги бера Къаьнча Гине. Лелаш хьувзаш Къонахий, Фордал дукха Дахар хий. Бакъда, дегах Хилац форд, БаттIаш-баттIаш БаттI цун морд. ЭгIазвахар Са Гини, Хьакоа ера Кхий чур ний. Гой хьона из ДIара хол? Йилла воалл со Хьона йол, ДIа вийхка уккхаза, Укх дагIача Каразах. Хуле хила БIази мо, А аьнна дий — Йичи мо! Iа гоамбаьб са Нийса букъ, Йа йийнай са Къаьна юкъ. Ше ца хилча Хилац саг! Са шераш Х1ара денна, Цкъаза безаме, Цкъаза човхане, Соцара 1адика йийце, Во во1 санна,був даьле, Со цхьаь вите, д1аух. Хоза моза Ай,малав из Велхаш вагIар, Миска-миска Велхаш вагIар? Из ба моза, Из ба моза, БIаргаш Iаьржа Дола моза, Ткъамаш даьржа Дола моза. Дадес аьннад Цунга тахан, Нанес аьннад Цунга тахан: Геттар дика Яхаш я из, Ахча лорхIаш ЯгIаш я из. КIувсаш-зипаш, Даьтта-шекар- Шедар да Цун цIагIа Шедар! Зоахалол… Из ишта дой?! Мане бIаргех Хий Iоух- Му-у-у!: Баскилг дагIа, ГIайгIа еш, Ший из чIондарг Елхаеш. Гизг-м Царгаш иръеш ягIа, Гизг-м Мазаш дувзаш яг1а. Яькха бIаргаш Лотаденна, Къегаш да цун, Товнаш сана. Гизг-м ЧIоагIа мецъеннай, Гизг-м ЧIоагIа бирсъеннай Моза баа Кийча я из… Са дуне, Ма ийрча Я из! Ай, иппIали, ХIанз фу дергда? Гизго буге Моза лергба! Ший мазашца Ткъамаш дийхка, Ший тIодашца МархIабийхка Бокъабергба Гизго моза Къона моза, Хоза моза… Царгаш Оттаергья дег тIа… Ай,иппIали, Х1анз фу дергда? Хьаьрцар вахар, Баьлар ала… Орца дала! Зунгат доагIа, Зунгат доагIа, ЭгIазлонца Сувсаш чIоагIа- Йиткъа юкъилг Йола зунгат, Шера белаж Йола зунгат, Хоза моза Бахьан долаш Дала кийча Дола зунгат. ДоагIа зунгат Шалта яьккха, ДоагIа, Денал хьалхадаьккха: Мичай гизг- Вошшийна Вира! Кхехкаш ба Са дег чу ала, ДIа ма лечкъа! БIаргаш Iаржа Дола моза, Ткъамаш даьржа Дола моза, Хоза-хоза Бола моза ДIалургбац аз, Къаьнашк,хьона… Эшаш дац Хьа ахча тхона, Эшаш дац Хьа даьтта-шекар! Кхераенна Гизг дIауд, Зунгат Цунна тIехьауд. Белхаш багIа Нускал даьй! Iоухаш да БIаргара хий- Цул дирагI Дуне тIа дий? Моза дади, КорзагIваьле ДIа ма кхувса Хьай из гIале! Майра зунгат Хина мара, Гизго биа Моза лара! ЙоIах урдув Кхы ма деха, БIеха да из урдув , БIеха! Бала ба Из урдув,бала- Балба цунах Сийна ала! Вайна эшац Дошо гIоз… -Фу эш вайна? Даьша моза МархIабехк, ХIаьта гизган Даьна бехк: Гизг я IаIа, НаIалет цун Сибата! Майра зунгат — Из да маIа, Баркал, Баркал зунгата! ГIадабаха хьувз Лоалахой- Кастта хургда Доккха той! Фуаш дахьаж ЙоагIа котам, Боарха бедар Йола котам. Чаме да Цо дахьа фуаш, Хьаьший кIаьдлургбац Уж дуаш. ЧIапилг дахьаш ЙоагIа чоапилг, Мерза да Цо дахьа чIапилг: Да из чIапилг КIолд чуелла, ЦIеча лентай Бантик элла. Дукха ца говш Мани бера- Ведар йизза Шура ера. Циска комараш а Яхьаш. Баскилг дера,- ДIаьха мекхаш,- Ший ма даггар Чондарг лекхаш. Ата хох… Хьаба пандар- Ворс-тIох! Цигга Доладелар Ловзар… Гагиев Гирихан. Петара корх я догIан морх. ТIадамаш лег, Ди къувкъ, тIоа сег. ХьагIараш ек, Хьехаш сетт, эг. Хьекх тIаьда мух, Баьций хьаж ух. ШайтIа дом гIетт, ТIоа сег, ди детт, Лувкхера бек, Корсамаш терк. Са стих Са стих — пхьор доацаш багIарашта — пхьор е марта. Са стих — мохк боацаш бахарашта — мохк е мата. Са стих — боацачарна — къовсам, бувца наьна мотт. Са стих — баьцачарна — тешам, бувша зизай мотт Са стих — хозача кхалсага чухьакха качмат Са стих — Маьтлоама чхарах вийхка латта Пхьармат. Беттал бийса латтар, седкъий дела къежар. Шийца йоаг1ачунга, из г1адваха хьежар. Шийца йоаг1ачунна цо букъах кулг хьекхар, вокхо йист ца хулаш, б1аргаш лаьтта лекхар. Чукхаьчача коани1 Хьайийлар цо шортта. Вож коа яьлар т1аккха, Хьал ца эйбеш корта. Цар бенача наькъах Оаш ма елаш тамаш, из вар Солса-Жамарз, вож цун яйна гамаж. БАРКАЛ ХЬОНА, ОАЛХАЗАР Цкъаза дег чу гIайгIа еча, Цо деш хилча уйлашта доал, Хьо сай коре гIа мо деча, Са бIарг лаппе сийрдабоал. Са дагардар хайча санна, Сох къахеташ, сатедеш, ГIозадаьле доах Iа сона, Дицлургдоаца хьай иллеш. ЦIаьхха бIаьсти дег чу ессе, Тхьайса пхаьнаш сомадоал, Цкъаза йоIо мо бIатувсаш. Ахархочо оасар санна, ДIа а доахаш са лазар. Кхесташ да хьо, са лор хинна, Баркал хьона, оалхазар! Лийг Цкъа цхьан дийнахь аькхе ваха, Хьунаш тохкаш лелар со. Фос ца нийслуш шахьаваха, Цхьан къухьага кхаьчар со. Хьуна йистте хена кIалха Латташ дайра сона лийг. Со хоа ца луш, оагIув баьккха, Лаьтта дийрза доаллар лийг. Дог доаллача хийла, аьнна, Сай топ бIарге лаьцар аз, Цунах чIоагIа гIоз а ваьнна, ПIелг лака тIа биллар аз. Цун когашка хьайра бIийг, Ший кIоригах бат а хьекхаш, Цунах доаллар нана-лийг. Укх дунен тIа кхы, из мара, Цхьаккха хIама доацаш мо, Сага кхерам биц а бенна, Из ший кIориг хьестар цо Духьалдера сона тIаккха Се хьийстача наьна сурт, Укх кулгашца айса даьккха Нанна дегIа нажа чурт. Топа бухь са чубахар. Из са нана оарцагIъяьнна, Лийг а маьрша дIадахар. Дуне мел латт хоастам хьона, Сийле хьона Деррига вахар, дунен ноахал Хьайх хьадаьнна нана! Безама ц1ог1а Малх, б1аьсти санна Уж шоайла безар; Уж арабаьлча, Мохк т1ехьахьежар, Исташа, орг мо Йоахараш лусташ, Ха йоаккхар цар никъ Б1аргашца бусташ. Ший дешах санна Ца1 вокхох тешар, Уж шоайла товш бар, Уж шоайла эшар. Кхы бераш санна Лоамашка лелар, Хьаг1ар чу бувлаш, Г1аръяьле белар. Уж бахар, лелар, Безамо хьесташ, Из дошо уйла Дегашка кхесташ. Моттар-кха царна Массаза ишта Шоаш хургба тара Декача хишта, Бовзаргбац ц1аккха Бала е г1айг1а, Денош а хургда Ди т1ехьа к1айг1а, Ухаргья хьовхье Юртан т1а латта, Шоай вахар хургда Х1анз санна атта. Цудухьа хийла Дог ловзадувлаш, Уж хулар цхьацца Масалаш кхувлаш: Сердалах диза Хургда вай денош, Хозалах диза Хургда вай ц1енош. Хьо араваьлча, Тарвенна ц1онах, Хьох хьагаш хургва Шеввола къонах. Юртара истий, Соца яхь лувцаш, Хьувзаргба со зувш, Сох хабар дувцаш. Лоамашка бераш, Агашка дехкаш, Теркадеш хургда Вай ц1ераш техкаш. Вай иштта г1оргда Дунен чуг1олла, Фаьлгашка бувццал Безам хьакхолла…' Цар иштта дувцар, Цох ч1оаг1а тешаш, Мукъача хана Китабаш дешаш. О,вахар, вахар, Дукха нах хийла, 1а, иштта лебеш, Белхабаьб г1ийла. Хьалкхийра хоза, Дуне цецдоалаш, Хьахозар наха: Урамах Аза Йоаг1ача хана, Цунгахьа хьежар Во1 мел воа нана. Цкъа г1озабаьнна Нах арабаьлар, Д1атехар фата, Юрт халхаяьлар. Екаш мо хетар Еррига аре, Йодашъяр Аза 1аьлийга маьре. Мехкарий хьагаш Ювцаш бар Аза: К1анташа вувцар Бегвоахаш 1аьла: Ховш да, вахар дац Шекара коана, Тховсара хиннар Доацаш хул кхоана. Дикадар цкъаза К1алт1адоал нийса, Сердал хиннача Т1айоаг1а бийса. Цу шинне вахар Юхмаччахьдаьлар: Цабовзачар а, Хабараш дувцаш, Г1ийбаташ дора, Къинош т1алувцаш. Цхьабараш 1аьла Ве овттар бехке, Дунен т1а доацар Цунна т1акхехке. Цох ийрча хабар Цар арадоахар: Азайх йоахараш Дувцаш бар вожаш: Уж безаш мел вар Дог лазаш хьувзар, Машар бе г1ерташ, Уж в1ашкаувзар: Нах хьаггал хоза Ма бий шун дезал. Д1акхосса къовсам, Йоахараш, х1илла, Дикача х1аман Т1ехьа им дилла'. Цхьабакъда, Аза Лерг хьокхаш яцар. Вахара ма1ан Цунна фуд хацар. Хьалкхийна яр из Хало ца йовзаш, Дикаг1дар дувхаш, Сарралца ловзаш. Из яцар ц1аккха Ноанал т1а ийтта, Е, беша болх беш, Ира цел бийтта. Ше тара хеташ Мехкарча сувна, Из гаргайодар К1оаргача шувна. Маьрага иштта Къамаьл деш денна, Таьзето санна Вас йора ц1енна: Б1аргагуш даим Тишденна ц1енош Чхьовкарчий 1ул мо Д1аух са денош. Къонал д1айода, Дог г1оз ца доалаш, Пешка т1а латташ, Берашка йоаллаш. Х1ама дац цхьаккха, Вахарца тоалуш, Ер тайпа 1азап Дац сона лоалуш. Нийсархой хьогге Машенаш ийца, Ер дуне дуаш Лелаш ба хийцца. Со дукъаялла Енаяц маьре, Сона а деза Т1адувха даьри, Кулгаш д1а1амар Г1зарий зовга, Хозадар — ког т1а, Дикадар — г1овга. Сона а деза Нах хьага вахар, Хьанаьхка йо1 я, Дунено яхар'. Садеттар 1аьлас, Халонаш йовзаш, Из кхийнавацар Дер дайна, ловзаш. Дайза вар дика Чоалхане вахар, Балхага воаллаш, Урхенаш яхар. Кхычар мо яцар Хехка машенаш; К1увсаш а дацар, Хоздеш цун пенаш. Ч1овгаш а яцар П1елгаш т1а къега, Ганзаш а яцар Къонах ве кега. Цун ц1аг1а хиннар Тух-сискал, хий дар; Дег1аца хиннар Эхь-эздел, сий дар. Вацар из г1алат Шийх даккхар кхераш, Из кхедеш воаллар Ший з1амга бераш. Азайна цкъаза Деш хилча хьехар, К1аьдаг1а дола Дешаш цо лехар: Бераш да хоза Вай, дошош санна, Х1амаш д1акхахьац Ц1аг1ара ланна. Тух-сискал дац вай Наьхачул эшаш, Декхар дац доаллаш Даим дог хьешаш. Дукха ха яц вай Даха 1охайша, Х1аний хьо иштта? Сагото кхаьчай Долчох хьо йовхаш? Сеттабеш балам , Кхихьад 1а мовхьаш? Е ц1енче йоацаш Лийнай хьо ара? Е бала бахьаш Кхийстай хьо мара? Малаг1а хало Т1акхаьчай, ала. Малаг1а г1айг1а, Малаг1а бала? Хьай безам беце Пешка т1а латта, Ловш яле яха Дунен чу атта: Сапарг1атдаккха Машенаш хехкаш, 1айха 1одаьча Берилгех къехккаш, Пурам да хьона Кхы фусам лаха, Ловш хиннавац со Цу новкъа аха. Цар ц1аг1а хозар Ц1ог1арч е г1араш, Лувш хилац иштта Шоай ираздараш. Йистхилар дар цар Унзара 1ахар, Фусамах хетар Тишъенна хьаг1ар. Д1акхелхар безам, Д1аяьлар й1овхал, Гуш яцар царна Юкъера овхал. Юххера ц1енна Цар фата техар, Кхоачашхилар-кха Азас мел лехар. Д1ахо цар лаьтта Йоаккхача хана, Деланзар дегаш, Баланзар кана. Биц ца луш безам, Моцаг1а бийна, Аза чакхъяьлар 1оттар еш шийна. О, дуне, дуне, Безамах ишта Адам делхаде Мог хьона мишта? Ахкан lуйре тайна йоагlа, Анаюхе товнаш йоаг. Къона болхлой балха боагlа Чехка-чехка боаккхаш ког. Балха чlоагlа тlера ба Наьсарера мехкарий. Ноаной, алал, фуд оаш лехар, Айла юкъе детташ гош? Шоай цу воlа нускал лехе, Наьсаре вахийта оаш. Хаххе дегаш деларгда Царга хьажа баьхкарий: Ала доацаш хоза ба Наьсарера мехкарий. Цар йистхилар, илли, белам Цlена, кlаьда, эздий да. Хьаькъал, оамал, иштта денал Дизза шоашка долаш ба. Мехкараша, шоай цlи санна, Лоаттаду вай мехка сий. Иштта ба уж, сувнаш санна, Наьсарера мехкарий. На форуме есть темы по авторам. Можно туда постить часть материала. Поиск вверху страниц справа. Здесь избранные мной стихи,и подано на ладони. На мой взгляд стихи это лучшая форма выражения языка. Для его развития полезно читать стихи. Бер хана денз 1ома бе беза мотт,вешт х1анза а наг-нагахь дийшад аьнна новкь хургдац. ТIаккха хIанз фу хургда?! Къело са хоададергда акхар. Доакъазал - массане доакъазал. Къечоа шолха а ше. Амма, бакъда, царга кхы кхел хьежар. Вежарий а Докки а чу тIехьо баьхкар. Турс сатийна вар, этта вале а. Дийлха сесага бIаргаш дайча, цо аьлар: АллахI низ болаш ва. Укхаза дIадаьккхад цо вайгара, долче, цхьанахьа хьалургда. Вохар къа да, леткъар къа да. Ши кулг ма дий са. Со дийна вале, цаI доацаш дусаргдац шо Базоркин Идрис 'Замай боадонгара'. Са дош — са жовхьар Мичара короргдар хьо эца ахча? Цу форда чур доах аз хьо цIийца, Хьа рузкъа бух боацаш да кIоарга, Къе вац цох диза ваьннар тIоаргац. Аз мехкаду хьоцар хьо Iоадеш, Алмаз кIиг санна хьо тоадеш, Аз кIоарга чур доаха са жовхьар Хозде Iа тха вахара мовхар. Из малх мишта хьож цу кизга чу, Из санна хьо нахага кхача, Цар керта уйлаш сийрдаяха, Хьай моакхазах сийрда сийг баха. КIоаргача лахьтан чу Iочуэцаш, Фу дар аьнна Со хьегаш , Сона дезаш, Нагахь, дувца Аьнна Се гIоттавича, Адамий безам ба, Аргдар аз, Со чIоагIагIа хьийгар, Са дерригача Вахаро лийхар! Лоам чу баьхаб вай дай хьалха, Лоамаш оагош, хьокхаш тIой, Бераш санна гIазакх ухаш, Шоаш хьабаьнна овла гой. Вай а лела хIанз лоам чу гIолла, Уж мо овла бовза ловш, Бакъда, дац вай укх дунен чу Воаш белгалла малашд ховш. ХIаний хьо ишта хийраювлаш, Селла курал еш? Нана-мотт я Даьша хьалъяь ГIала! Са гаргала гаргара дай - гаргараш, хIаьта кхоачара мехкара мехкарий-ноаной - хьаьрса-ал мосаш хинна алсамаш. Дукха мехкаш дайзад сона, дукха лаьтташ хьийшад аз ГIалгIайче - Эса-чIожа кхачалехьа, йовзалехьа ГIинбухен Кавказ: Албани, Урарту, Митани, Хетта Уж еррига йистеш - са дега йистош - са уйлан галахьокхаре - са халкъа вахара наькъо лусташ вIашагIхетта Йийзай сона дахка дезденна шим къовлабенна шинар сенна йола Шинар - Шумер. Йовз хьалдий Ура хIара урас, Гудеа, Галгамеш хиннав со цига. Ца кхеташ, ца кхоачаш моттиг яц: ГIирма аре - Галгари, КIолхитIе, Мисаре, Сури, Сиккам Евразе мел долча къамашца дIаийнад. Евразе мел долча къамех хьахиннад са къам! Тайп тайпарча бесай селаIад, бес-бессара зизай цIов, - са зIамига турпала халкъ, дунен тIа хьо хоза тов! ДикагIа мел йола оамалаш йоахк хьох, хозагIа мел дола гIулакхаш доахк хьох! Хьо тара да кхыча къамашта, са халкъ, хьай хьашташца. Хьа вошал да дунен тIа мел даьхача е дахача халкъашца. Палеолита, мезолита ханашкара хьабоагIа хьа ира, шира мотт. Филантроп хиннавац, синантроп хиннав хьа сийлахьа Пхьармат! Аз доккхал ду се гIалгIа волаш. ГIалгIайче са даьй мата йолаш. ГIалгIай мотт сай наьна мотт болаш. Лаьтта мел долча метташца бузабенна ба са мотт. Лаьтта мел долча мехкашца хоттабенна ба са мохк. Цхьан Дешах-Уйлах хьахиннад Айлама мел дола метташ. Хьалкъаш, метташ - вежарий, мехкаш, лаьтташ - лоалахой. Лоалахоех-вежарех латт еррига адамле. ХIаьта а машар бац Лаьтта. Миллионаш шераш хьалха шин кога тIа эттача маймало хьалъийцача моакхазача кхерах кхераме герз хиннад хIанз Герз да приматах саг ваьр Тайп-тайпарча нигаташа дийкъача доккхача дунен тIа юкъара ди хинна дIаэттаб тIом хьарах бола кхерам. Массе а миноте, са ца хьегаш, къахьегаш, цар кулгашца хьа мел дер тIема еча кийчено дIадуъ ТIом - Ваал, Молох, Марс!.. Синнела-боаран шоай синош кхухь цунна наха Бутув шан замалахьа - дIунгала гIора мурагIа баьдеча хьагIар чу ше Iомаяьча оамалех къаста тигац Бетта тIа кхаьчача саго Бакъда, вай хана валар да, хIалакьхилар - алхха ХIомо ХIабилис мара ца хилар, робот хилар Дицде йиш яц саго моцагIа денза ше саг хила гIийрталга. Кизгаь чу санна, исторе чу хьежаш хила веза из тахан. ТIаккха мара ховргдац, магаргдац цунна цIена кхоане хьакхолла. ХьатIакхаьчай вай Лаьтта-планета ЦIеча Жейна тIа дIаязде деза ха. ГIалгIа волаш, гIалгIай мотт лебеш, гIалгIай мехка-мата ваха безам ба са дуне мел латт - абаде ди далцца.
Стихи Джамалдина Яндиева
Из ингушской и чеченской поэзии
Современные, душевные стихи о Ингушетии
И инфекция вызванная бактерией helicobacter pylori
Евразийские проблемы современной экономики
Чем очистить ржавчину хромированные
Островский гроза характеристика героев