Чэщкъэкlухьахэр, джэнчы дзынхэр ыкlы хьамщкlунтlыр – адыгэхэм ижъырэм Илъэсыкlэмэфэшхор къызэрырагъахьащтыгъэр къэтэlуатэ.
ACCA x Шыблэ
Джырэ нэс адыгэ илъэсыкlэр тэгъэунэфы. Ау уахътэ блэкlыгъэхэм а мафэр унагъо зэхахьэу щытыгъэмэ, непэ нахь общественнэ щытыкlэ иlэ хъугъэ. Гущыlэм пае, Мыекъуапэ цlыфыбэ зыхэт зэхахьахэр, ярмаркэхэр, концертхэр щызэхащэ.
Сыдым пае гъэтхапэм и 21-м агъэунэфыра илъэсыкlэ мэфэшхор?
Ау сыдым пае гъэтхапэм и 21-м агъэунэфыра илъэсыкlэ мэфэшхор? А мафэр гъатхэм и чэщ-мэфэ зэфэдизыгъом тефэ. Историческэ наукэхэмкlэ кандидатэу, адыгэ къэралыгъо университетым адыгэхэм афэгъэхьыгъэ историческэ кафедрэм идоцентэу Цэй Заремэ ыlорэр: цlыфмэ а мафэр гъатхэмрэ кlымафэмрэ зэlукlэхэу алъытэщтыгъэ.
Джыри ученэхэмэ зы илъэсыкlэ мэфэкl адыгэмэ ижъырэм яlэщтыгъэу алъытэ. Ар мэзаем и 22-м тефэщтгъэу аlо. Ау къыкlэлъыкlорэ уахътэхэм а мэфэкlым ихэгъэунэфыкlын зэпагъэужьыгъэти, къэбарэу ащ пылъыр lапэ-цыпэу къызэтенагъ.
Ижъырэ адыгэхэм ежьхэм яилъэс лъытакlэ яlэщтыгъэ. Ащ ылъапсэ зыхэлъыгъэр адыгэ тхыдэжъхэмрэ таурыхъыхэмрэ ары. А лъытакlэм епхыгъэу къэтлъытэмэ, непэ илъэс 6232-р (2023) къетэгъахьэ. Зэренэгуехэмкlэ, къэлъытэныр зыщыригъэжьагъэр джыри хьатхэм яуахътэр ары.
Зэрагъэмэфэкlыщтыгъэр
Илъэсыкlэр мэфищэрэ къырагъахьащтыгъэ. А мафэхэр къэблагъэ зыхъукlэ, шэкlоныр зэпагъэущтыгъэ, ыкlи кlэнкlэхэр ашхыщтыгъэп, сыдым пае, ащ щыlэныгъэр къыщыхъуэу алъытэщтыгъэ. Гъэтхапэм и 22-м lанэр зэтрагъэуцощтыгъэ. Чэтлыбжъэр, мэлылыр, хьалыжъохэр аупщэрыхьыщтыгъэ. Зашъощтыгъэхэр бахъсымэр ары.
Кlалэхэмрэ пшъашъэхэмрэ машlохэр аlыгъэу щагухэр къакlухьазэ орэдхэр къаlощтыгъэ. Орэдхэр зыфэгъэхьыгъагъэхэр илъэсыкlэм игъэбэгъоныр ары. Унэ пэпчъ уихьамэ щычъыещтгъэхэп цlыфхэр - ахэми илъэсыкlэр къырагъахьащтыгъэ, къихьэ пэпчъ lашlушlухэр аратзэ.
Пчэдыжьэу къихьарэми машlохэр аlыгъыхэу цlыфхэм Чъыгыуджым дэжь зыщаугъоити, нахьыжъэу хахыгъэм Тхьалъэlу ышlыщтыгъэ. Зы lэмкlэ хьалыжъор ыlыгъыгъ, адрэмкlэ бахъсымэр, ыбгъухэмкlэ кlалэрэ пшъашъэрэ щытыгъэх. Къокlыпlэм дэжь гъэзагъэхэу, аlахэр тыгъэм фащэйти, нахьыжъым илъэсыкlэм пае хъохъу къыlощтыгъэ: «Тиунэхэм къарыхь, псэуныгъэ пытэрэ насыпышlугъэрэ къыздахьи. Узыхэр къытшъхьащыкlэу, мамырныгъэр тхэлъэу тыпсэоу, тызыфэлъаlорэ псапэр къыддэхъоу тыпсэунэу тыпфэлъаlо. Амин тэжъугъаlу мы къихьэрэ илъэсыр тфэбэгъонэу» Хъохъум ыужыкlэ цlыфхэр хъураеу зэхэтlысхьэхэщти, шхынэу къыздахьыгъэр къызэкlуацlыхзэ зэдашхэщтгъэх, гущыlэ дахэхэр илъэсыкlэм къыфаlозэ. Ащ ыуж удж къашъо ашlыти, орэд къаlощтыгъэ.
Гъэтхапэм и 23-м цlыфхэр хьакlапlэ зэфэкlожьыщтыгъэх. Унэихьагъу пчъэм хэшъай къутамитlу палъэу хэбзагъэ: ащ бзаджэр къыригъахьэщтгъэп унэм. Ыужырэ мафэм жъоныр рагъажьэщтыгъэ.
Сыдым пае хэшъаир агъэфедэщтыгъа?
Апэрэ цlыфхэр къызщыхъугъэ уахътэм хьашъаири къэхъугъ. Ащ щегъэжьагъэу хьэшъай чъыгым цlыфыхэр къыухъумэу алъытэ. Ау мэхьанэшхо зиlэ чъыгхэр джыри щыlэх.
Сыда чъыгэу агъэдахэщтыгъэр?
Непэ илъэсыкlэр агъэунэфы зыхъукlэ елкэхэр агъэдахэ. Адыгэхэм ижъырэм агъэдахэщтыгъэр е хьамщкlунтlэм, е къужъ чъыгым икъутамэхэр ары. Ащ остыгъэхэр палъхьэщтыгъэ - ахэмэ япчъагъэ унагъом ис цlыф пчъагъэм фэдизыщтыгъэ, е 7 хъущтыгъэ. Етlанэ чъыгым дэжь тхьалъэlу щашlыщтыгъэ. Хьамщкlунтlэр джыри къуаемкlэ ыкlи lашlушlухэмкlэ агъэдахэщтыгъэ. Илъэсыкlэр къихьафэ нэс, чъыгыр хьамбарым щаухъумэщтыгъэ.
Къуекъо Асфар имонографие ыlорэр хьамщкlунтlэ чъыгэу къутамибл зиlэр Шыузэрэщ инэшанэу ары.
Шlухьафтыныхэр зэрашlын хабзэр
Сэмэркъэу хэлъэу шlухьафтынхэр аратыныр хабзэу щытыгъ. Гущыlэм пае, цlыфыр хьакlапlэ къакlоти, унагъом имыlэ горэм кlэлъэlущтыгъ. Етlанэ а ямыlэ пкъыгъор гушlозэ аритыщтыгъ.
Джэнч зарадзыщтыгъэр
Дэшхо къегъэчъэх зыфаlорэр джэнчыдзэ-джэгу. Упкlэ зытелъ шъхьантэм дэшхор къырагъэчъэхыти, чlыгум телъыхэ дэшхом нэсымэ, тезгъэфагъэ ц1ыфым дэшхохэр зыфиштэжьыщтыгъэ. Дэшхо нахьыбэ къэзыугъоигъэ цlыфыр илъэсыкlэм щыбагъощтыгъэ.
Текстым: Бзэджэжъыкъо Асхьад
Зэзыдзэкlыгъэр: Вэрэкъо Людмил
Урысыбзэ: Факельные шествия, гадания на орехах и боярышник вместо елки. Как адыги праздновали Новый год.