پژوهش باید باکیفیت باشد

لطفا کمی درباره وضعیت مدیریت پژوهشی و فعالیت‌هایتان توضیح دهید.

ما به‌طور کلی در دانشگاه و معاونت پژوهشی، یک زنجیره با عنوان «زنجیره دانش تا ارزش» داریم که از تحقیقات بسیار بنیادی شروع می‌شود تا به محصول و جامعه و بازار برسد. بنابراین این زنجیر باید تکمیل باشد تا اثربخشی تحقیقات همکاران و دانشجویان در دانشکده‌ها و مراکز پژوهشی شریف، در جامله احساس شود. اگر این زنجیره را به حال خود رها کنیم، این پژوهش اثربخشی خود را ندارد.

این زنجیره از حلقه‌های مختلفی تشکیل شده که برای هر مقطع آن برنامه متنوع خاص خود را داریم. زنجیره‌ای که از آموزش دانشجویان شروع می‌شود، به پژوهش‌های بنیادی و کاربردی می‌رسد، با توسعه فناوری و محصول همراه می‌شود و تا پایدارسازی و تجاری‌سازی ادامه می‌یابد.

این روند در بیش از ۲۵ سال گذشته، توسط همکاران من در معاونت پژوهش و فناوری که برای تکمیل آن تلاش می‌کنند توسعه پیدا کرده است و هر یک از معاونین پژوهشی، یک یا چند تکه از این پازل را اضافه کرده‌اند که یکی از خروجی‌های آن، جایی به اسم ناحیه نوآوری شریف است که ثمره تک‌تک این برنامه‌هاست. معاونت پژوهشی سه مدیریت اصلی دارد؛ یکی مدیریت امور پژوهشی‌ست؛ دیگری ارتباط با صنعت و دیگری هم مدیریت فناوری. ما در این مدیریت، نقطه شروع و پایه برای دو مدیریت دیگر هستیم.

با چه روند و برنامه‌ای از پژوهش‌ها حمایت می‌کنید؟

حمایت‌های ما در چند برنامه مختلف است:

یکی از آن‌ها برنامه کیفیت است؛ در آن از گروه‌های پژوهشی که مقالات و خروجی‌های باکیفیت دارند، حمایت می‌کنیم. برنامه‌مان هم سه‌ساله است و از برنامه‌های پرطرفدار ما محسوب می‌شود.

برنامه‌ دوم، حمایت از مقالات برتر و کیفی‌ست؛ اینجا فقط کیفیت حرف اول را می‌زند. دنبال کمیت به‌هیچ‌وجه نیستیم؛ مثلاً ما به ازای هر مقاله Q1 به هر استاد، گرنت می‌دهیم تا خرج تحقیقات خود کند.

دو نوع حمایتی که اشاره شد حمایت از پژوهش‌های مرز دانشی است، در یک گام بالاتر، برنامه حمایت از هسته‌های پژوهشی برنامه‌محور را تعریف کرده ایم؛ به‌این صورت که اساتید با کمک دانشجویان خود یک برنامه سه‌‌ساله ارائه می‌کنند و ما از آن‌ها حمایت می‌کنیم؛ سطح پژوهش در این برنامه‌ها باید به کاربرد نزدیک باشد.

یعنی کل حمایت‌هایمان به دو دسته کلی تقسیم می‌شود؛ یکی از آن‌ها Merit based یا همان شایسته‌محوری است که در سه‌سال اخیر چه کار شایسته‌ای انجام داده‌ای و متناسب با آن، از شما حمایت می‌کنیم.

نوع دوم هم aplication based است که فرد و تیمش باید با برنامه نسبت به آینده، خود را وارد رقابت با بقیه کرده و طرح ارائه کند که این حوزه، مربوط به پژوهش‌های کاربردی می‌شود.

در هر دو مورد این برنامه‌ها، از دانشجوها بسیار خوب حمایت می‌شود؛ به‌طوری در سه‌-چهار سال اخیر، حدود ۳ تا ۴ میلیارد حمایت از دانشجویان هر سه مقطع به‌ویژه ارشد و دکتری داشته‌ایم که حول همین برنامه‌های کابردی بوده و با اساتید شرط کردیم که از مبلغی که به وی تعلق می‌گیرد، حداقل نصف آن باید به دانشجو اختصاص یابد.

چطور سنجش می‌کنید که روی چه پژوهش‌هایی دست بگذارید؟

در برنامه حمایت از مقالات کیفی، اساس خروجی‌های پژوهشی اساتید در نشریات Q1، و نیز ارجاعات به آنها در سال منتهی به سال ارزیابی است. این برنامه برای حفظ مرجعیت علمی دانشگاه ضروری است.

در برنامه کیفیت، ما شاخصی تعریف کرده‌ایم بنام «شاخص عملکرد پژوهشی» که این شاخص فقط شامل مقاله نیست و خروجی‌هایی نظیر قراردادهای ارتباط با صنعت، توسعه فناوری، ثبت پتنت، تالیف کتاب، جوایز ملی و بین‌المللی، اخذ گرنت‌های مختلف، نقش‌آفرینی در همایش‌ها و کنفرانس‌ها، شاخص-اچ و… نیز در نظر گرفته می‌شود و به ۲۵ درصد برتر گروه‌‌ها، «گرنت سه ساله کیفیت» اعطا می‌شود.

در قسمت کاربردی، کشور ما یک‌سری اولویت‌هایی دارد که اولویت‌های ما در دانشگاه هم هست؛ مثل آب، محیط‌زیست، سلامت، هوش مصنوعی، علوم و فناوری کوانتوم و...؛ نه اینکه ما خارج از این‌ها را رد کنیم اما اولویت با اینهاست. مجموعه برنامه‌های حمایتی مدیریت پژوهشی، به مدیریت ارتباط با صنعت پاس گل می‌دهد!

هیچ‌جای دنیا یک مجموعه بدون انجام فعالیت‌های پژوهشی، مشکل یک صنعت را حل نکرده است. حتماً گروه‌های پیش‌رو که مشکلات صنایع بزرگ را حل می‌کنند، در پژوهش‌های بنیادی هم قوی هستند؛ با اطمینان عرض میکنم در شریف استادی را ندارید که ارتباط خوبی با صنعت داشته باشد اما پژوهش بنیادی باکیفیت انجام نداده باشد!! چون باید آن مسیر را طی کند و base کار او، همین پژوهش‌های بنیادی بوده است؛ این را من که هفت سال در معاونت پژوهش و فناوری هستم، به‌آن پی بردم. اغلب همکارانی که در حال حل مشکلات بزرگ کشور هستند، افراد درجه یکی هم در پژوهش‌های بنیادی بوده‌اند. نمونه‌های آن در سطح بین المللی هم بسیار زیاد است!

چه‌کسی فکر‌ می‌کرد که تحقیقات بنیادی در حوزه کوانتوم الان به نحوی بشود که در صدر اولویت های کشورهای پیشرفته باشد یا پژوهش های بنیادی در mRNA روزی دنیا را از یک همه گیری وحشتناک نجات دهد و افق های جدیدی برای درمان بیماری های صعب العلاج بگشاید.

شما اشاره کردید که پاس گل را به ارتباط با صنعت می‌دهید؛ آیا از آن‌طرف هم به سمت شما می‌آیند؟

ببینید همیشه گفته‌اند که تمدن‌های زیادی حول آب شکل گرفتند. این اکوسیستم کارآفرینی و توسعه فناوری که حول دانشگاه شکل گرفته حاصل توجه به چشمه جوشان دانش که همانا پژوهشهای بنیادی و اصیلی است که توسط اساتید و‌دانشجویان در چهارچوب دانشگاه رخ داده است، میباشد. اما حرف شما درست است که این‌هایی که از دانشگاه منفعتی برده‌اند، بالاخره باید یک چیزی را به دانشگاه پس بدهند که مدل آن در حال طرح‌ریزی و پیاده‌سازی‌ست؛ بعضی شرکت‌هایی که از دل شریف رشد کرده و بزرگ و مطرح شده‌اند، الان حاضر هستند تا برای پژوهش‌های بنیادی هزینه کنند و گرنت اختصاص بدهند.

مثلاً مهندس دهبیدی‌پور که در فضای کارآفرینی جزو صاحب‌نظران هستند، همیشه تاکید دارد که باید هوای پژوهش را داشته باشیم چون اهمیت آن‌را درک کرده‌اند که پژوهش‌های کیفی و اصیل ثمربخش هستند‌!

یکی از نکات مطرح، همگرا نبودن سیاست‌های کلان پژوهشی و پراکنده‌کاری است؛ توضیح می‌دهید؟

این نکته‌ برای دانشگاهی خوب است که بعنوان مثال بودجه پژوهشی میلیون دلاری داشته باشد! مسئله بزرگ تعریف کنی، گرنت‌های با مبالغ بالا به بخش‌های مختلف آن اختصاص دهی و کار را پیش ببری.

در شریف، نود و چند درصد از بودجه به سمت حقوق و دستمزد می‌رود. یعنی کمتر از ۱۰ درصد بودجه دانشگاه، قابل برنامه‌ریزی است؛ یعنی در حال حاضر فقط می‌توان با بودجه پژوهشی اندک، در بهترین حالت وضعیت موجود را حفظ کرد!

اما ما همین پول کم خود را سعی می‌کنیم بهینه مصرف کنیم. وقتی که می‌گویم ما پول را در جاهایی که کار کیفی می‌کنند هزینه می‌کنیم، یعنی می‌دانیم کارهای باکیفیت اثربخش خواهد بود.

پس باید با شرایط موجود آن‌را سنجید. وقتی پولی نباشد نمی‌توان تا حد زیادی نگاه کلان داشت و پروژه‌های آینده‌نگرانه و بزرگ تعریف کرد. اجرایش سخت است چون پولی در حد و اندازه آن نیست؛ باید با منابع موجود، بیشترین بازدهی را ایجاد کرد.

بودجه پژوهشی دانشگاه چقدر است؟

یک بودجه روی کاغذ است و یک بودجه‌ای هم آن چیزی‌ست که تخصیص داده می‌شود. ممکن است روی کاغذ بنویسیند ۲۵ تا ۳۰ میلیارد. اما آنچه تخصیص می‌دهند به این میزان نیست و برای‌همین من نمی‌توانم جواب دقیقی به شما بدهم اما در حدود ۱۰ الی ۱۵ میلیارد است که تقریباً نصف روی کاغذ است. چراکه برخی اولویت‌های اولیه وجود دارد که در مواقع تنگ‌دستی، طبق سیاست‌های دولت باید اول برای آن‌ها هزینه کرد مثل غذای دانشجو و آب خوابگاه و برق دانشگاه و.... اما به‌نظرم علی‌رغم همه اینها، باز هم در ادوار مختلف، معاونت پژوهشی سعی کرده هوشمندانه از منابع اندک خود در جهت اهداف دانشگاه استفاده کند که همان هزینه کردن برای ارائه خروجی‌های کیفی است .

همکاری شما با معاونت علمی به چه صورت است؟ اخیراً صحبت‌هایی درباره حمایت شده و خوب است کمی به آن‌ها اشاره کنید.

خوشبختانه در سال‌های اخیر، شریفی‌ها در معاونت علمی حضور پررنگی داشتند و آن‌ها هم از پتانسیل شریف باخبر هستند؛ چه دکتر ستاری که ۸ - ۹ سال آنجا بودند و اتفاقات خوبی رقم زدند و چه دکتر دهقانی که الان هستند و شریف را می‌شناسند.

در چند حوزه به‌صورت خاص، از طرف معاونت علمی حمایت می‌شویم:

اولین مورد، حوزه پسادکتراهاست که حقوق‌آن‌ها را پرداخت می‌کند و اگر این حمایت نباشد، برنامه پسادکتراهای ما از بین می‌رود.

اخیراً هم برنامه‌ای به نام «هاتف» یا هدایت اعتبارات توسعه فناوری با معاونت علمی تعریف کردیم که قرار است حدود ۵۰ میلیارد اعتبار دریافت کنیم و از ۵۰ طرح فناورانه که منجر به توسعه فناوری یا تاسیس شرکت دانش‌بنیان می‌شود، به ازای هر طرح، ۱ میلیارد حمایت ‌کنیم؛ جالب است که تقریباً یک سوم اعضا هیات علمی برای دریافت حمایت طرح ارائه کرده اند و این نشان از پتانسیل بالای گروه‌های پژوهشی دانشگاه در توسعه فناوری نیز می‌باشد.

نکته پایانی؟

باید کمک کنیم شریف مثل همیشه یک دانشگاهی باشد که هر وقت اسمش به گوش میرسد همه یاد «کیفیت» بیفتند. شریف یک نگین درخشان در آموزش عالی این مملکت است که متعلق به همه مردم و سرمایه ملی است و باید همانطور که پیشینیان ما آن را در اوج به ما تحویل دادند ما هم آن را در قله به آیندگان تحویل دهیم .

پژوهش در شریف در برهه‌های زمانی مختلف به حل مسائل بزرگ و اساسی کشور کمک شایانی کرده و نقش محوری و اثرگذار داشته است. این را مدیون نگاه «کیفیت‌گرا» در پژوهش و آموزش می‌دانم. این نگاه کیفی، رمز متفاوت بودن شریف است.

پژوهش مد نظر دانشجو و استاد دانشگاه شریف که قشر الیت جامعه هستند باید روی مسائل پژوهشی پیچیده که در آینده ممکن است کشور را با چالش مواجه کند متمرکز باشند و برروی پروژه‌های کلان و آینده‌نگرانه کار کنند و سیاستگذاران نیز باید دانشگاهی مثل شریف را با تخصیص بودجه های کلان و متناسب، برای حل چنین مسائلی آماده کنند و از نگاهی که «پژوهش در شریف» را فقط برای حل مشکل صنایع، که میتوان در قالب پروژه‌های ارتباط با صنعت رفع کرد، پرهیز نمود.