نمایندگی خامنه‌ای در وزارت آموزش و پرورش کجاست؟

ماجرای حذف تصاویر دختران از روی کتاب ریاضی سوم دبستان همچنان ادامه دارد.

کاربران شبکه های اجتماعی این حذف را ادامه سیاست حذف زنان و دختران از جامعه می دانند و انتقادهای زیادی نسبت به حذف تصویر دختران مطرح کرده‌اند و بسیاری آن را نوعی جداسازی جنسیتی در روی جلد کتاب‌ درسی کودکان خوانده‌اند.

وزارت آموزش و پرورش ایران نیز در واکنش به انتقادهای گسترده‌ای که در فضای مجازی نسبت به حذف تصویر دختران از روی جلد کتاب سوم دبستان رخ داده،‌ گفته است "تصویر قبلی بسیار شلوغ بود" و در روی جلد جدید " تصویر خلوت تر" شده است.

سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش نیز که مجری و عامل این تغییرات است در دفاع از عملکرد خود در اطلاعیه‌ای گفته است: "در ارتباط با تصویر روی جلد کتاب ریاضی سال سوم ابتدایی و ویرایشی که در این تصویر انجام شده است، تصویر قبلی بسیار شلوغ بود و تعداد مفاهیم ریاضی مطرح شده درآن تصویر بسیار زیاد بود.

آموزش و پرورش ایران تغییر جلد کتاب ریاضی سوم دبستان را "پیشنهاد دوستانی که از منظرهای هنری، زیبا شناسی و روانشناسی" کتاب را بررسی کرده‌اند، اعلام کرده و گفته نظر آنان "بر این بوده است که تصویر خلوت تر گردد.

اصلی ترین و تنها وظیفه وزارت آموزش و پرورش ، تعلیم و تربیت دانش آموزان است و این تعلیم و تربیت منوط است به کتب درسی ، تمامی کتب درسی دانش آموزان نیز در «سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش»  تالیف ، تهیه و تدوین می گردد.

در اهمیت این سازمان در آموزش و پرورش همین که به «قلب وزارتخانه» مشهور است و البته انتخاب مدیر کل آن همواره در تمامی دولتها با مشورت « شورای عالی انقلاب فرهنگی» بوده و در قانونی نانوشته دست کم در بیست سال اخیر همواره «وزیر آموزش و پرورش» انتخاب رئیس این سازمان را با نظر رهبر جمهوری اسلامی انجام داده است .

تا اردیبهشت امسال ریاست سازمان بر عهده «علی ذوعلم» بوده است ، فردی که عضویت در دفتر خامنه ای ، نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه امام حسین سپاه پاسداران ، نمایندگی ولی فقیه در لشکر ۲۷ محمد رسول الله نیروی زمینی سپاه، عضویت در دانشنامه جهان اسلام ،دائرة المعارف اسلامی را در سوابق خود دارد و اکنون نیز رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است ، نهادی حکومتی که زیر نظر مستقیم رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می کند.

علی ذوعلم از تندرو ترین روحانیون نزدیک به خامنه ای است و این را شاید بشود در ماههای گذشته در نامه ای که موسوی خوئینی ها به علی خامنه ای نوشت ، نامه ای بی جواب که البته علی ذوعلم خود خوانده و یا چه بسا با موافقت خامنه ای جواب آن را نوشت!

علی ذوعلم حتی موسوی خوئینی ها را به مناظره دعوت کرد و نوشت : به هر حال شیوه‌ی زمامداری و رهبری تراز اسلام و انقلاب، مهم‌ترین وجه تفاوت نظام سیاسی اسلامی و غیر اسلامی است که حتّی ویژگی‌های رهبری ولایی برای تضمین و تثبیت همین شیوه تعبیه شده است...

خوشبختانه شیوه و روش راهبری انقلاب و نظام، در عرصه‌ی تحکیم وحدت ملّی، نهادینه‌سازی قانونمداری، حراست و تعمیق مردم سالاری دینی و ارتقای فرهنگ سیاسی جامعه، رشد توانمندی کشور و نظام در برابر جبهه‌ی مقابل، شتاب پیشرفت ایران اسلامی و رشد اقتدار جهانی و ملّی موجب توفیقات کاملاً مشهودی بوده است.

علی ذوعلم همچنین گزینه پیشنهادی وزیر آموزش و پرورش دولت ناطق نوری در انتخابات خرداد ۷۶ بود که البته نتوانست در آن بخت یابد.

اما اردیبهشت امسال «حسن ملکی» جای ذوعلم را گرفت، او اگر چه از اساتید برنامه ریزی آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی است و دهها سمت آموزشی و علمی است، اما با ریز شدن در فعالیت های اجرایی او نکات جالبی دیده می شود : « طراحی و پیشنهاد ایده تاسیس سازمان امر به معروف و نهی از منکر» و البته «معاون پژوهش و برنامه ریزی دانشکده وزارت اطلاعات» ، و همچنین :

*ارزیابی طرحنامه مبانی و اصول برنامه درسی از منظر تعالیم اسلامی

*عضو معاون فرهنگی و اجتماعی در کمیته صیانت از حجاب و عفاف در دانشگاه ها

*رئیس شورای امر به معروف و نهی از منکر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور

*دبیرکمیته علوم تربیتی و روانشناسی «همایش ملی نگرش علمی به عفاف و حجاب»

*ارزیابی طرح اندیشه‌ی تربیتی امام خمینی

*استاد علوم ارتباطات و اجتماعی دانشگاه امام حسین سپاه پاسداران

*استاد وصایای امام خمینی و معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله سپاه پاسداران

*عضویت در هیات تحریریه فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی

در تمامی این مسئولیت ها که در میان دهها مناصب او پنهان است کاملا می شود یافت که چرا باید خامنه‌ای در توافقی نانوشته وی را به عنوان « رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش» به وزیر آموزش و پرورش پیشنهاد دهد .

اکنون شاید درست تر بشود فهمید که حذف دو دختر از روی کتاب ریاضی سوم دبستان که از نظر بسیاری می تواند چیز پیش پا افتاده‌ای باشد چقدر مهم است مخصوصا که می دانیم خامنه ای از مخالفان سرسخت «سند۲۰۳۰» است.

سند آموزشی که از پاییز سال ۱۳۹۵ بحث برانگیز شده، بخشی از برنامه سازمان ملل متحد برای "توسعه پایدار" کشورهای عضو تا سال ۲۰۳۰ است. دولت ایران هم برای اعمال هدف‌های آموزشی این برنامه جهانی، سندی را تدوین کرده است که حالا محل اختلاف شده است.

رسانه‌ها و چهره‌های نزدیک به محافظه‌کاران در ایران، این سند را "توطئه" برای به گفته آنها "نفوذ" خوانده‌اند. در حالی که حامیان این برنامه، آن را استفاده از تجربه‌های بین‌المللی برای توسعه و مدرن کردن آموزش کشور می‌دانند. در پرسش و پاسخ‌های زیر تلاش شده ابعاد مختلف این سند و دلایل مخالفت‌ها روشن شود.

خامنه‌ای و اطرافیانش اگرچه جسته و گریخته از سند۲۰۳۰انتقاد کرده بودند اما او در یک سخنرانی عمومی از اجرای بی‌سر وصدای سند آموزشی یونسکو، مربوط به برنامه توسعه پایدار سازمان ملل در ایران انتقاد کرد و گفت: «این سند ۲۰۳۰ یونسکو چیزی نیست که جمهوری اسلامی تسلیم آن شود. اصل کار غلط است؛ اینکه برویم سندی امضا کنیم و بعد بی‌سروصدا آن را اجرا کنیم؛ مطلقاً مجاز نیست»

خامنه‌ای  ۱۷ اردیبهشت در جمع معلمان و کارکنان آموزش و پرورش از شورای عالی انقلاب فرهنگی انتقاد کرد و گفت: باید مراقبت می‌کردند و نباید می‌گذاشتند کار به جایی بکشد که ما جلوی آن را بگیریم. اینجا جمهوری اسلامی است.

خامنه ای می‌گوید : «سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو چیزی نیست که جمهوری اسلامی تسلیم آن شود»

رسانه‌ها و چهره‌های نزدیک به محافظه‌کاران در ایران، این سند را «توطئه» برای به گفته آنها «نفوذ» خوانده‌اند.

در حالی که حامیان این برنامه، آن را استفاده از تجربه‌های بین‌المللی برای توسعه و مدرن کردن آموزش کشور می‌دانند. در پرسش و پاسخ‌های زیر تلاش شده ابعاد مختلف این سند و دلایل مخالفت‌ها روشن شود.

شاید از همین رو باشد که خامنه ای نظارت جدی‌ای بر رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش دارد.

برنامه۲۰۳۰ یا توسعه پایدارسازمان ملل چیست؟

در سپتامبر ۲۰۱۵ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قطعنامه‌ای را با عنوان «برنامه کاری برای۲۰۳۰، دگرگون کردن جهانمان: توسعه پایدار» تصویب کرد.

این قطعنامه ۱۷ دستور کاری را برای «توسعه پایدار» کشورهای عضو سازمان ملل فهرست می‌کند. این سند با همکاری گروه‌های متخصص بین المللی تدوین شده است، اما اعضا مجبور به اجرای آن نیستند و می‌توانند انتخاب کنند، یا آن را با شرایط خود منطبق کنند.

در ادبیات سازمان ملل، توسعه پایدار یعنی "برآوردن نیازهای امروز بدون نادیده گرفتن نسل های آینده." به زبان دیگر، توسعه پایدار به این معنی است که مراقب باشیم امروز همه منابع را برای توسعه استفاده نکنیم تا چیزی هم برای نسل های آینده باقی بماند. آلوده کردن محیط زیست، از بین بردن منابع طبیعی، و مهمتر از همه تغییرات اقلیمی هم زیر همین عنوان جای می‌گیرد.

سند ملی آموزش۲۰۳۰ جمهوری اسلامی ایران چیست؟

آموزش یکی از بخش های هفده‌گانه برنامه توسعه پایدار سازمان ملل است. در برنامه سازمان ملل آمده است که تا سال ۲۰۳۰ همه ۱۹۲ کشور عضو این سازمان "امکانات مساوی، با کیفیت بالا و مادام العمر تحصیل" فراگیر را برای همه ساکنان کشور، فارغ از جنسیت، قوم و قبیله و سن و سال فراهم کنند.

دولت ایران هم آذر ماه سال ۱۳۹۵ از برنامه آموزشی خود، بر اساس برنامه سازمان ملل رونمایی کرد. منظور رهبر ایران هم همین سند است. عنوان سند "به سوی آموزش و یادگیری مادام العمر با کیفیت، برابر و فراگیر: سند ملی آموزش۲۰۳۰ جمهوری اسلامی ایران" است. سند بیش از ۳۰۰ صفحه دارد و سرفصل‌هایش، مشابه ۱۰ هدف تعیین شده سازمان ملل است.

آیا سند ملی آموزش ۲۰۳۰ تبدیل به قانون شده است؟

در سایت‌های دولت ایران، نشانه‌ای از ابلاغ مستقیم «سند آموزشی ۲۰۳۰» نیست. رهبر ایران هم از "اجرای بی سر و صدای" آن سخن گفته است. اما در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۹۵ هیات وزیران تصویب‌نامه‌ای را منتشر کرد که دستور ایجاد "کارگروه ملی آموزش ۲۰۳۰" را صادر می‌کند.

وظیفه این کارگروه "ارائه راهکارهایی برای تحقق" اهداف ۲۰۳۰ تعیین شده است. در بند سوم این تصویب نامه آمده است: "دستگاه‌های اجرایی برای تحقق اهداف برنامه آموزش ۲۰۳۰ موظف به اجرای تصمیمات این کارگروه می‌باشند."

بعد از آن زمستان پارسال، دبیر کمیسیون ملی یونسکو در ایران، گفت که "سند ملی آموزش از سوی دولت برای تبدیل شدن به قانون،‌ به مجلس ارائه می‌شود" اما تاکنون خبری از مطرح شدن آن در مجلس منتشر نشده است.

نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی چه بوده است؟

رهبر ایران در سخنانش از شورای عالی انقلاب فرهنگی گله کرده و گفته: "این شورا باید مراقبت می‌کرد و نباید اجازه می‌داد که کار تا جایی پیش برود که اکنون ما مجبور به جلوگیری از آن شویم." در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی "برنامه آموزشی ۲۰۳۰" بارها مطرح شده است اما مصوبه‌ای درباره آن وجود ندارد.

کار شورای عالی انقلاب فرهنگی، به ریاست رئیس جمهوری "گسترش نفوذ فرهنگ اسلامی در جامعه" و جلوگیری از ورود "افکار مادی و نفی مظاهر و آثار غربزدگی" است. معمولا سیاست‌های کلان فرهنگی یا آموزشی حکومت ایران به تصویب این شورا می‌رسد.

درباره سند ۲۰۳۰ صدای انتقاد از بعضی اعضای این شورا به گوش می‌رسد. مخبر دزفولی، یکی از دبیران این شورا، اوایل فروردین امسال گفت: "شورای عالی انقلاب فرهنگی، مفاد این سند را به دقت تحلیل و بررسی کرده و معتقدیم این سند در موارد زیادی با مبانی ارزشی و عقیدتی ما مباینت (ناسازگاری) دارد."

او از سند دیگری هم سخن گفته است:"در حالی که اسناد بالادستی کشور در این حوزه تدوین، تصویب و در حال اجراست؛ چرا مجددا قصد دارند تا سند ۲۰۳۰ را اجرایی کنند؟" اما کدام سند؟

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چیست؟

در سخنان رهبر ایران، این سند در برابر " سند ملی آموزش۲۰۳۰ جمهوری اسلامی ایران" قرار گرفته است.

حدود نه سال پیش، محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهوری وقت از سند تحول بنیادین آموزش و پرورش رونمایی کرد. متن کامل آن در سایت وزارت آموزش و پرورش ایران وجود دارد. این سند بیشتر بر آموزه‌های اسلامی تاکید دارد و اولین هدف کلان این سند "تربیت انسانی موحد، مؤمن و معتقد به معاد" است.

رهبر ایران، قبل از انتقاد از سند آموزشی یونسکو، از روند کند اجرای "سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" انتقاد کرده و گفته: "من به‌طور جدی از وزیر محترم و مسئولان می‌خواهم که موضوع اجرایی شدن سند تحول را پیگیری کنند زیرا آموزش و پرورش نیازمند تحول عمقی و بدور از تغییرات ظاهری است."

پیش از این، شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در بیانیه‌ای خوستار "اجرای کامل و همه جانبه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش" شده بود.

در پاسخ، فخرالدین دانش آشتیانی، وزیر آموزش و پرورش ایران گفته بود "اجرای سند ۲۰۳۰ در قالب سند تحول است و چیزی خارج از سند اجرا نمی‌شود، در این سند مواردی است که از نظر شرعی و عرفی، دارای اشکال است و البته که اجرا نخواهد شد." مقام‌های دیگر دولتی هم تاکید کرده‌اند که سند مورد نظر رهبر ایران، بالادستی است، و سند یونسکو، زیر دست آن قرار داد.

تفاوت‌های عمده برنامه مورد نظر رهبر ایران، با برنامه ۲۰۳۰ چیست؟

یکی از اختلاف‌های عمده بین سند مورد نظر رهبر ایران، و سند یونسکو، آموزش زنان است. در حالی که در سند مورد نظر رهبر ایران، نامی از جنسیت و "زن" نیامده، در سند مورد نظر دولت ایران، طبق هدف‌های سازمان ملل، یکی از سرفصل‌ها "برابر سازی فرصتهای آموزشی برای زنان و دختران" است.

در سند یونسکو که مورد تایید دولت است، همچنین به تحصیص بورس‌های تحصیلی و "توسعه همکاریهای علمی و بین المللی در آموزش عالی و مهندسی" و همکاری‌های بین المللی برای آموزش معلمان تاکید شده و سرفصلی هم به "آموزش شهروندی" اختصاص دارد.

اما سند مورد نظر رهبر ایران، نگاهی داخلی دارد، و درآن نشانه‌ای از آموختن سازمان یافته از غرب نیست. برعکس بر نفوذ ایران بر جهان تاکید شده است و در هدف کلان دوم آمده که نظام آموزشی ایران باید "زمینه سازی برای اقتدار و مرجعیت علمی و تکوین تمدن اسلامی ایرانی در راستای تحقق جامعه جهانی عدل مهدوی" باشد.

منتقدان سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو چه گروه‌هایی هستند و انتقادشان چیست؟

انتقادها به سند آموزشی ۲۰۳۰ یونسکو، از پاییز پارسال بعد از رونمایی آن آغاز شد، بیشتر انتقادها حول چند محور مشخص است:

برابری زن و مرد در آموزش:

بیانیه‌ای از طرف گروهی که در آن، به برابری جنسیتی در آموزش که یکی از هدف‌های سازمان ملل و نسخه ایرانی آن است انتقاد شده است. در این بیانیه آمده: "از دستاوردهای این برنامه عدم تفکیک جنسیتی در محیط آموزشی، تغییر کتب درسی با حذف نقش‌های مادری و همسری و مشابه نشان دادن زن و مرد در تمام عرصه‌ها... است"

نفوذ جریان‌های "غیر دینی":

یکی دیگر از محورهای انتقاد "غیر اسلامی" شدن آموزش در ایران، ورود تفکرات غیر دینی (سکولار) و همچنین آموزه‌های انسان گرایانه غربی، در برابر آموزه‌های "خدا محور" اسلامی است.

این نگرانی پیشتر هم از طرف رهبر ایران مطرح شده بود که خواستار پایان آموزش علوم انسانی به روش غربی و انسان گرایانه در دانشگاه‌ها و مدرسه‌ها شده بود. در یک یادداشت روزنامه کیهان بعد از رونمایی از سند ۲۰۳۰ آمده است: "مهم‌ترین دستاورد آن نفوذ جریان‌ها و منابع روشنفکری و سکولار در فضای آموزشی و تربیتی کشور بر مبنای آموزه‌های غربی است. این هدف آشکارا در کتابچه‌های راهنمای یونسکو با عنوان آموزش همگانی جهانی به چشم می‌خورد."

نظارت خارجی:

یکی دیگر از محورهای انتقادها، آموزش‌های بین‌المللی معلمان است. در سند‌های اصلی سازمان ملل، مخصوصا بر آموزش معلمانی که با دانش آموزان ناتوان، معلول یا دارای مشکلات خاص تاکید شده است تا آموزش "فراگیر" باشد. همچنین بر انتقال تکنولوژی‌ها و تجربه‌های آموزشی و در مجموع علم آموزش میان کشورهای عضو سازمان ملل تاکید شده است. اما برای نمونه حسن رحیم‌پور ازغدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، این پیشنهادات را "نظارت مستشاران خارجی بر آموزش و پرورش" ایران خوانده است.