🔺️قوانین تبعیض‌آمیز و زباله‌گردی کودکان
✍نویسنده: فرشید خضری
✔به‌مناسب روز جهانی تبعیض
🔶️حدود 15 هزار زباله‌گرد که اکثراً از اتباع افغانستانی هستند در تهران در بخش غیررسمی به جمع‌آوری زباله مشغول‌اند، در این میان حدود پنج هزار نفر از آنان کودک هستند. در نظر بگیرید کودکانی که باید در کنار خانواده‌شان بازی، شادی و تحصیل می‌کردند، حداقل روزی 12 ساعت را به زباله‌گردی می‌پردازند که تمام ساحت‌های زندگی آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گفته‌شده زباله‌گردی یکی از بدترین شکل کار کودکان است چراکه سلامت و امنیت و اصول اخلاقی آنان را به خطر می‌اندازد.
🔸عوامل گوناگونی در پدید آمدن این شکل از کار در تهران دخیل بوده‌اند که یکی از آن‌ها تبعیض است. در تعریفی ساده درباره تبعیض گفته‌شده است رفتاری نابرابر با فرد یا گروه بر اساس ویژگی‌ها یا موقعیت‌های آن‌ها همچون سن، جنسیت، قومیت، اعتقادات، ملیت، معلولیت به‌واسطه محدودکردن دسترسی آن‌ها به منابع اجتماعی مانند تحصیل، کار شایسته، مسکن، حقوق قانونی، اعتبارات، قدرت سیاسی و مانند این‌ها. در بسیاری از موارد تبعیض عامدانه است و کنشگرانی در پس اعمال آن هستند.
🔸رفتار نابرابر می‌تواند به شکل قانون درآید. در ایران قوانین مرتبط با محدودیت فضایی برای تردد اتباع و قانون اشتغال اتباع خارجی نمونه‌های از قوانین تبعیض‌آمیز هستند. براساس قانون اول به‌جز استان‌های تهران، البرز و قم که محدودیتی برای تردد و اقامت اتباع افغان در آن‌ها وجود ندارد، سایر استان‌ها به‌صورت جزئی یا کامل دارای محدودیت و ممنوعیت اقامت هستند. براساس قانون دوم اتباع افغانستانی می‌توانند تنها در چهار گروه شغلی اصلی کار کنند، این چهار گروه عبارت‌اند از: کارهای ساختمانی، کوره‌پزخانه، کارهای کشاورزی و سایر گروه‌های شغلی. در زیر سایر گروه‌های شغلی شاهد شغل‌های همچون امحای زباله و بازیافت مواد شیمیایی هستیم. همچنین لیست مشاغل خاص شهر تهران وجود دارد که شهروندان افغانستانی می‌توانند در مشاغلی همچون بازیافت زباله، تفکیک زباله و حمل‌ونقل ضایعات فلزی و پلاستیکی کار کنند.
🔸️این دو قانون به‌مثابه یکی از علل، به‌خوبی توضیح‌دهنده چرایی شکل‌گیری زباله‌گردی کودکان به‌ویژه تراکم حضور آنان در تهران است. مسئله این شکل از تبعیض این است که توسط قانون‌گذاران در ساحت سیاسی تبدیل به قانون شده است. اگر تعدادی از پژوهشی را که درباره‌ی زباله‌گردی نگاشته شده‌اند بخوانیم خواهیم دانست که با چه پدیده غیرانسانی روبه‌روییم، مناسبات کاری زباله‌گردها ستمگرانه و استثمارگونه است و شرایط زیست‌شان در بازیافت‌ها و گودهای تفکیک زباله غیربهداشتی و خطرناک، به عبارت دقیق‌تر هر دو کرامت انسانی را نقض می‌کنند.
🔸برای از بین بردن این قوانین ستمگرانه چه باید کرد، امیدی به ساحت سیاست نیست، چراکه میدان‌داران همین ساحت بوده‌اند که چنین قوانینی را پیشنهاد داده‌اند و تصویب کرده‌اند. صدای متفاوت از ساحت‌های دیگر ازجمله نهادهای مدنی برای حذف این قوانین تبعیض‌آمیز و زباله‌گردی به‌عنوان یکی بدترین شکل کار کودکان لازم است: یعنی «ایجاد فضای سیاسی بیشتر برای زباله‌گردها و کودکان زباله‌گرد، و همچنین تقویت موقعیت آنان به‌عنوان یک گروه در جامعه. قدم اول دادن صدا به جامعۀ هدف و مشاهده‌پذیر کردن آنان است. [بر این مبنا] زباله‌گردها به‌مثابۀ افرادی درک می‌شوند که باید تصدیق شوند و حقّ زندگی بهتر به آنان داده شود» (یغمایی کودکی، 1398).