فراتر از کتابخانه
sharifdaily|روزنامه شریفسالن مطالعۀ مطلوب باید جای کافی، تهویۀ مناسب، فضای ساکت و اتاق استراحت، صندلی راحت، اینترنت، مواد غذایی و سرویس بهداشتی داشته باشد اما جهار مورد اول نیاز به بهبود دارند؛ پیدا کردن میز خالی مطالعه در بازه‌هایی از روز و ایام امتحانات کار سختی است و دانشجوها برای از دست ندادن صندلی، وسایلشان را روی آن می‌گذارند تا به بهای بلااستفاده ماندن میز، کس دیگری از آن استفاده نکند. اتفاقی که در زمان امتحانات اذیت‌کننده‌تر است چون صندلی کم شده و دانشجو با تعداد زیادی صندلی رها شده مواجه است. راه‌حل شما برای این مسئله چیست و چه برنامه‌‌ای برای حل آن دارید؟
ما مأموریت کتابخانه را در سه گروه «فراهم‌آوری منابع اطلاعاتی»، «سازماندهی آنها»و «ارائه خدمات» دسته‌بندی می‌کنیم. بخش‌هایی که شما اشاره کردید هم در این سه ردۀ کلی جا می‌گیرند.
درباره فضای مطالعه، فضای استراحت و تهویه‌مطبوع ریشۀ واحدی را پیدا می‌کنیم که آن، عدم تناسب مساحتی فعلی کتابخانۀ مرکزی برای مطالعه دانشجویان با تعداد دانشجویان است. طبق استاندارد باید هزار نفر در زمان واحد در کتابخانه به مطالعه مشغول باشند. تلاش تيم هاي مديريتي كتابخانه در اين سالها، همواره بر توسعه فضاي مطالعه بوده است.
از سال هشتاد تا هشتاد و پنج، بر اساس طرح مصوب ادغام كتابخانه های دانشكده‌ای در كتابخانه مركزی، انتقال اكثريت كتابخانه‌های اقماری به مركزی با هدف تمركز امكانات و ارائه خدمات بهتر انجام شد و حفظ فضاهاي مطالعه در هر دانشكده مورد تاكيد قرار گرفت طی این سالها انتقال تمامی كتابخانه‌های دانشكده‌ای به جز كتابخانه عبدالسلام (فيزيك) و مريم ميرزاخانی (رياضی و مهندسی صنايع) به كتابخانه مركزی منتقل شدند و فضای قابل‌توجهی از کتابخانۀ مرکزی به منابع اطلاعاتی تخصیص یافت. شاید اگر تمام این مسیر به‌درستی طی می‌شد و فضای مطالعه به‌صورت جدی در دانشکده‌ها حفظ می‌شد کمی این بحران در کتابخانۀ مرکزی کمتر می‌شد.
در سال‌های اخیر تلاشمان این بود که منابع را فشرده‌تر کنیم. از قفسه‌های ریلی استفاده کردیم و به همین دلیل، فشردگی منابع در نشریات و مراجع را در طبقه سوم کتابخانه می‌توانید ببینید. همین اتفاق در مورد همکاران هم رخ داد و کادر کتابخانه در فضاهای محدود‌تری قرار گرفتند بخش‌های مناسبتر و دارای جذابیت و امکانات اولیه، برای مخاطبان کتابخانه ایجاد شود.
در آخرین مرحله هم در بخش امانت، که مخزن کتابخانه است، میز و صندلی چیدیم تا دوستان بتوانند به‌صورت جمعی به مطالعه بپردازند و یا اگر مباحثات گروهی دارند فضایی برای آن داشته باشند. با همه این تدابیر، بازهم کتابخانه از نظر تعداد صندلیِ مطالعه دارای ظرفیتی نزدیک به ۶۰۰ الی ۶۵۰ نفر زمان واحد باشد. در ادامه طرح هاي پيشين و حمايت حامي فعلي، توسعه فضاي مطالعه در طبقه چهارم كتابخانه به صورت جدي پيگيري مي شود و اميدواريم به زودي به مرحله بهره برداري برسد.
متاسفانه در کتابخانه امکان اختصاص فضای مناسبی برای استراحت وجود ندارد چون تمامی طبقات و تمامی بخش‌ها به آن سه امر اصلی که گفتم تخصیص پیدا کرده است. اما در طبقه چهارم، نمازخانه آقایان و خانم‌ها وجود دارد که شاید گاهی بتواند به این منظور هم استفاده شود.
چندین سال است طرح‌هایی در حال امکان‌سنجی‌ست و به مراحل اجرا نزدیک می‌شود که یکی از آنها ایجاد سالن مطالعه در پشت‌بام کتابخانه است و امیدواریم اگر این اتفاق به هر دلیل فنی‌ای قابل‌اجرا نبود، فضایی در مرکز دانشگاه صرفاً برای مطالعه اختصاص یابد.
رزرو صندلی با کیف و وسایل ناشی از همین مسائلی است که گفتم. در جاهای مختلف فضای مطالعه اطلاعیه زده‌ایم و از دانشجويان عزيز تقاضا كرده‌ايم كه وسايل شخصی خود را بيش از 15 دقيقه روی ميز جهت رزرو صندلی قرار ندهند. هم از نظر امنیت و هم اینکه سایر دوستان فضایی برای مطالعه ندارند. این موضوع ضمن اینکه نیازمند پیگیری برای ایجاد تعداد کافی فضای مطالعه است، نیاز به فرهنگ‌سازی هم دارد. از عزیزانی که مرتباً بابت این موضوع به دفتر کتابخانه مراجعه می‌کنند همواره عذرخواهی می‌کنیم و از آنها خواهش می‌کنیم اگر مطمئن هستند که دوستی بیش از ۱۵ دقیقه میز را رها کرده، وسایل را در گوشۀ میز قرار داده و خودشان این فضااستفاده کنند.
چه تعداد از دانشجویان در روز از سالن مطالعه استفاده می‌کنند؟
بر اساس آمارهای ثبت‌شده و مشاهدات، روزانه ۱۰۰۰ نفر از فضاهای مطالعه کتابخانه استفاده می‌کنند.
دانشجویان چه تعداد کتاب قرض می‌گیرند؟ تعداد کل کتاب‌ها چقدر است؟ آیا حضور همۀ کتاب‌هایی که فعلاً در کتابخانه هستند ضروری‌ست؟
ما در حال حاضر تقریباً صد و سی و پنج هزار عنوان کتاب فارسی و غیرفارسی در کتابخانه داریم که از نظر نسخه به تعداد حدود صد و نود هزار می‌رسد. اینکه آیا این کتاب لازم هست در کتابخانه باشد یا نه، به نظرم جای بحث و گفت‌وگو دارد. کتابخانۀ دانشگاهی باید دسترسی به منابع را فراهم کند و مخاطبانش را به ويژه در زمينه دسترسي به منابع مورد علاقه، تحصيلي و تخصصي یاری دهد. شواهد نشان می‌دهد مجموعه‌سازی و فراهم‌آوری منابع اطلاعاتی در تاریخچۀ این کتابخانه جزء ویژگی‌های دانشگاه شریف و زبانزد بوده و ما همچنان و ما تقاضاهاي كتبي را از سطح كشور دريافت مي كنيم كه ظاهرا فقط در كتابخانه دانشگاه شريف وجود دارند. حتی گفته می‌شود يك كتاب ممكن است مخاطبين محدودي در دانشگاه داشته باشد؛ اما بايد به اين موضوع توجه داشت كه وجود كتب ارزشمند علمي و يا آثار فاخر غير تخصصي در يك كتابخانه دانشگاهي، نه فقط براي اعضاي آن مجموعه كه براي خانواده دانشگاهي كشور مي تواند دسترس پذير و مثمر ثمر باشد.
در فرايند فراهم آوري منابع اطلاعاتي، سفارش محوري، تاييد استادان و رابطين دانشكده ها در مورد کتاب‌های تخصصی، به‌ویژه غیرفارسی را همواره مدنظر داشتیم و همچنان ادامه می‌دهیم. در اين دوران، بودجه و محدوديت هاي ن حرف اول را مي زند اما در صورت تاييد نياز به تهيه كتاب تمام تلاشمان را انجام خواهيم داد تا با مناسب‌ترین شیوه و قیمت آن را تهیه کرده و در اختیار پژوهشگر و استاد و همکاران قرار دهیم.
ممكن است پرسش شما منظر ديگري هم داشته باشد. آيا كتبي كه به صورت مكرر مورد استفاده قرار مي گيرند و عناويني كه متقاضي كمتري دارند تفكيك مي شوند؟ در بخش هاي امانت كتابخانه مركزي و كتابخانه هاي دانشكده اي، كتبي قرار دارند كه در چرخه امانت حضور فعالي دارند اما كتاب هاي خاص و كمياب، با عناويني ويرايش قديمي تر، يا كتبي كه كمتر مورد مراجعه قرار مي كيرند در طي زمان به آرشيو طبقه 1- ساختمان دكتر مجتهدي منتقل مي شود.
در نتیجه ما باید نسبت به مخزن کتابخانه که به‌صورت باز در کتابخانۀ دانشگاه اداره می‌شود همواره حس پويايي و روزآمدي بر اساس نياز را داشته باشيم.
لطفاً کمی درباره سایر برنامه‌های کتابخانه صحبت کنید.
در چند سال اخیر تلاش بسیاری کردیم تا کتابخانه بیش از قبل هم نماد دانش و پژوهش و هم فرهنگ و اندیشه و ادبیات باشد و به عنوان خانه دوم دانشجویان در دانشگاه و اعضای آن تبدیل شود. قطعاً کاستی‌هایی داریم اما قدم‌هایی برداشتیم تا این خانه دوم را توسط خودشان، با ایده‌هایشان، با هنرشان رنگ‌وبوی متفاوتی بدهیم. اگر هن در کتابخانه قدم بزنید در جای‌جای آن شاهد این هنرها هستیم.
ما سلسله جلسات آموزشی، ادبی، فرهنگی و رونمایی از کتاب داریم و به دنبال ایجاد کتابخانه‌های موضوعی در بخش‌های امانت و فضاهای کتابخانه هستیم. بسیار مشتاقیم که از اعضای دانشگاه به ویژه دانشجویان عزیز و اساتید گرامی پیشنهاد داشته باشیم که چه برنامه‌هایی را برگزار کنیم.
تأمین مدرک، مشابهت‌یابی و واسپارگاه چه فعالیت‌هایی هستند؟ کمی درباره‌شان توضیح دهید.
بخشی از خدماتی که توسط کتابخانه انجام می‌شود به عنوان به خدمات تأمین مدرک شناخته می‌شود. تفاوت تأمین مدرک با سفارش منبع این است که در سفارش ما منبع اطلاعاتی موردنیاز را خریداری کرده یا اشتراکش را تأمین می‌کنیم، اما در تأمین مدرک از طریق ارتباطات بین‌کتابخانه‌ای در داخل یا خارج از کشور، این منابع به‌صورت چاپی یا الکترونیکی مورد امانت و یا مبادله قرار می‌گیرد. این کار توسط بخش اطلاع‌رسانی تأمین مدرک انجام می‌شود و از طریق ایمیل، مراجعه حضوری یا نرم‌افزار پروان این درخواست قابل ثبت است.
خدمات پژوهش‌یاری در کتابخانه توسط کتابداران متخصص انجام می‌شود. كتابدار مي تواند در كنار دانشجو در مراحل تحقيق از اولين مرحله (انتخاب موضوع) تا روند تحقيق و نگارش پايان نامه و در نهايت انتخاب ناشر و نشريات معتبر هدف براي چاپ مقاله نقش مثبتي ايفا كند و می‌تواند همیار و پژوهشیار دانشجویان ما باشد. در این زمینه دوره‌های آموزشی هم برگزار و ضبط شده و از طریق وبگاه کتابخانه قابل‌دسترس است.
علاوه بر آن، نشست هاي آموزشي حضوري و مجازي نظير آشنايي با پايگاه هاي اطلاعاتي، نرم افزارهاي مديريت اطلاعات علمي، نگارش پيشنهاده، تدوين مقاله و نحوه جلوگيري از سرقت علمي و حفظ اصالت اثر و ... برگزار مي گردد.
مشابهت‌یابی در مقالات و پایان‌نامه‌ها و فرایندی که در بسیاری از دانشگاه‌های داخل کشور اجباری شده، در شریف هم این جریان به‌زودی لازم الاجرا خواهد شد و محققان و دانشجویان می‌توانند به سایت ایرانداک مراجعه کنند و يا اين فرايند را از طريق كتابخانه انجام دهند.
درباره واسِپارگاه، باید اهمیت زیادی به ویترین علمی دانشگاه‌ها که در سطح جهان هم بسیار متداول است، بدهیم. تولیدات علمی اعضای یک دانشگاه با اطلاعات كتاب‌شناختس اثر و مشخصات پديد آور در پایگاه اطلاعاتی وارد شده که معمولاً کتابخانه‌ها هم این کار را انجام می‌دهند. براي فردي كه در خارج از دانشگاه در زمینۀ موضوع خاصی تحقیق می‌کند و می‌خواهد بداند در آن دانشگاه چه کاری انجام شده و چه اساتید برتری در این زمینه حضور دارند و حتی برای صاحبان صنایع که بخواهند با متخصصین آن حوزه در دانشگاه ارتباط برقرار کنند، واسپارگاه بستری‌ست که این اطلاعات را در اختیار قرار می‌دهد. متولی این فعالیت کتابخانۀ مرکزی است و پایان‌نامه‌ها و مقالات تولید شده توسط خانوادۀ شریف را در این پایگاه قرار داده و نمایه‌سازی می‌کند.