زنان باید مفهوم «رجل سیاسی» را به چالش بکشند
یگانه شوق‌الشعراء
در گفت‌وگوی فراز با چند فعال حوزه زنان بررسی شد
شاید عجیب به نظر برسد اما بر اساس قانون کشور ما، زنان می‌توانند به عنوان نامزد ریاست جمهوری ثبت‌نام کنند. چندی پیش «جمیله علم الهدی»، همسر ابراهیم رئیسی اعلام کرد که قصدی برای نامزدی در انتخابات ندارد و این نشان می‌دهد که او خود را دارای شرایط لازم برای کاندیداتوری می‌داند. زهره الهیان، نماینده ادوار مجلس نیز اولین زنی است که برای انتخابات زودهنگام پیش رو ثبت‌نام کرده‌است.
🔹 رییس جمهوری ایران باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
بر اساس قانون اساسی، رئیس‌جمهوری ایران باید شروط رجال سیاسی و مذهبی، ایرانی‌الاصل، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوا و مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور را داشته باشد. در سال ۱۴۰۰، شورای نگهبان معیار‌ها و شرایط اضافه‌ای را اعلام کرد که بر این اساس نامزد‌ها باید دارای حداقل ۴۰ و حداکثر ۷۵ سال سن، حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و دست کم چهار سال سابقه مدیریتی باشند. ۹ خردادماه نیز احمد وحیدی، وزیر کشور دولت سیزدهم از مجاز بودن ثبت نام زنان برای انتخابات ریاست جمهوری خبر داد.
🔹 چه کسانی رجال سیاسی‌اند؟
در خصوص تعریف رجال سیاسی بحث‌های مختلفی وجود دارد اما معنای رجل سیاسی آن نیست که صرفا مردان می‌توانند در انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کنند. بلکه زنانی که شرایط درج‌شده در قانون اساسی را داشته باشند نیز می‌توانند از این فرصت استفاده کنند؛ بنابراین در این زمینه ما با منع قانونی مواجه نیستیم. زمانی از شهید بهشتی سوال شد که منظور از «رجال» در اصل ۱۱۵ قانون اساسی چیست؟ پاسخ این بود: «منظور از رجال، شخصیت‌های مذهبی و سیاسی است».
🔹 تلاش‌های بی‌وقفه اعظم طالقانی
اعظم طالقانی روزنامه‌نگار و کنشگر حقوق زنان ایرانی برای سال‌های طولانی تلاش کرد در مسند ریاست جمهوری قرار بگیرد. او سابقه فعالیت به عنوان نماینده تهران در مجلس را نیز داشت و ۳۵ سال دبیر کل جامعه زنان انقلاب بود. اعظم طالقانی در زمان زندگی خود بار‌ها به برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرد. در واقع او اولین زنی است که در ایران نامزد ریاست جمهوری شد. طالقانی در توضیح چرایی اقدام خود گفته بود: «برای آزمایش قانون اساسی؛ هیچ دلیلی وجود ندارد که یک زن نتواند نامزد انتخابات شود». این اقدام اعظم طالقانی تا انتخابات ۱۳۹۶ ادامه یافت و در نهایت در سال ۱۳۹۸ از دنیا رفت.
🔹 جمیله علم‌الهدی فعال‌ترین همسر رییس جمهوری
نیکان آرخی فعال حوزه زنان و عضو حزب اتحاد ملت در این باره به روزنامه اینترنتی فراز می‌گوید: «همسر رئیس جمهوری که قبل از فوت او حضور رسانه‌ای پررنگی داشت، بعد از فوت ایشان چگونه حذف شد؟ از جانب سخنگوی خانواده علم‌الهدی اعلام شد که جمیله علم الهدی قصد کاندیداتوری در انتخابات را ندارد. در حالی که ایشان از نظر من فعال‌ترین همسر ریاست‌جمهوری در طی ادوار ریاست‌جمهوری در جمهوری اسلامی بودند. در کنفرانس‌های برگزار شده در کشور‌های مختلف همسر آقای رئیسی هم در کنار سایر روسا ایستاد و عکس گرفت. از سوی دیگر بر اساس برخی از اخبار ایشان در بسیاری از انتصابات دولتی صاحب‌نظر بود».
🔹 زنان می‌توانند در انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کنند
عضو انجمن زنان کارآفرین ادامه می‌دهد: «اقدامات اینچنینی برخلاف سنت دیرینه خانواده علم‌الهدی است و این نشان می‌دهد که جمیله علم‌الهدی در این حوزه پیشرو بود. او خود را واجد شرایط ریاست‌جمهوری می‌داند و به همین دلیل است که اعلام کرد نمی‌خواهد کاندیدا شود. این موضوع می‌تواند بسیار مورد بحث فعالین حوزه زنان قرار گیرد. هنوز این موضوع مورد مطالبه بسیاری از زنان قرار نگرفته است؛ به دلیل نگاه موجود در جامعه که زنان اساسا نمی‌توانند کاندیدای ریاست جمهوری شوند. هنوز تفسیر دقیقی از این قانون صورت نگرفته و مورد بحث بسیاری از فعالین حقوق زنان در ایران است. به دلیل اینکه مطالبات زنان همیشه زیاد و پراکنده بوده و هیچ وقت بر این موضوع تمرکز نشده است. این موضوع با اینکه قانونی نیست، اما متاسفانه مورد مطالبه جدی زنان در جامعه ما قرار نگرفته است».
🔹 زنان عضو هیأت دولت ایران
نه تنها جایگاه ریاست جمهوری جایگاهی است که زنان جامعه ایران از آن محروم شده‌اند بلکه در طول سال‌های بعد از انقلاب کمتر زنی توانسته است در کابینه دولت قرار بگیرد. در قوه قضاییه نیز زنان اجازه حضور پررنگ را ندارند. قوه مقننه نیز وضعیت بهتری ندارد. اگرچه زنان به عنوان نماینده مجلس به این قوه راه پیدا می‌کنند، اما هیچ گاه ریاست مجلس به آن‌ها نرسیده است و همواره تعداد نمایندگان مرد به زن در مجلس شواری اسلامی بیشتر است. در ادامه نام زنان عضو هیئت‌دولت ایران می‌آید:
فرخ‌رو پارسا؛ وزیر آموزش و پرورش امیر عباس هویدا
مهناز افخمی؛ وزیر مشاور برای امور زنان جمشید آموزگار
معصومه ابتکار؛ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست محمد خاتمی و معاون امور زنان و خانواده حسن روحانی
فاطمه جوادی؛ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران محمود احمدی نژاد
مرضیه وحید دستجردی؛ وزیر بهداشت محمود احمدی نژاد
فاطمه بداغی؛ معاون امور حقوقی محمود احمدی نژاد
مریم مجتهدزاده؛ معاون رئیس‌جمهور برای امور زنان و خانواده محمود احمدی نژاد
الهام امین‌زاده؛ معاون رئیس‌جمهور برای امور حقوقی حسن روحانی
شهیندخت مولاوردی؛ معاون رئیس‌جمهوربرای امور زنان و خانواده حسن روحانی
زهرا احمدی‌پور؛ رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حسن روحانی
لعیا جنیدی؛ معاون رئیس‌جمهور برای امور حقوقی حسن روحانی
انسیه خزعلی؛ معاون رئیس‌جمهور برای امور زنان و خانواده ابراهیم رئیسی
🔹 سد انتخابات برای زنان
نورا کنعانی عضو حزب زنان مسلمان نوااندیش نیز به فراز گفت: «سد انتخابات برای کاندیداتوری زنان هنوز نشکسته است و ما به تازگی شاهد آن بودیم که خانم زهره الهیان در انتخابات ثبت نام کردند. خانم اعظم طالقانی در دوره‌های مختلف ثبت نام می‌کردند، اما دلیل رد صلاحیت ایشان مشخص نبود. قبل‌تر، چون مدارک از همه گرفته و ثبت نام انجام می‌شد، این تصور در جامعه به وجود آمد که زنان نمی‌توانند برای کاندیداتوری ریاست‌جمهوری ثبت نام کنند. برای ما اصلاح‌طلبان ثبت نام زنان در انتخابات ریاست جمهوری جدید نیست و الان زنان اصول‌گرا نیز به این جمع‌بندی رسیدند که زنان ایرانی می‌توانند در کسوت ریاست جمهوری قرار بگیرند».
🔹 موجیم که آسودگی ما عدم ماست...
او در آخر گفت: «اینگونه نیست که زنان رغبتی نداشته باشند بلکه باید زمینه و بستر لازم فراهم باشد. زنان فرهیخته در سطح اساتید دانشگاهی در جامعه ما کم نیست، اما برای انتخابات ریاست‌جمهوری شرط رییس دانشگاه برای مثال ذکر شده است. باید به زنان اجازه داده شود که این ویژگی‌ها را به دست آورند. تمام کاندیدا‌ها در شعار انتخاباتی خود به زنان اشاره می‌کنند، اما در مرحله عمل به جملاتی مانند «دست ما بسته است» بسنده می‌کنند. در این شرایط عملا زنان را از این جایگاه محروم می‌کنند. اگر این بستر آماده شود قطعا زنان در این حوزه وارد می‌شوند. ما زنده به آنیم که آسوده نگیریم/ موجیم که آسودگی ما عدم ما است و این بیت مصداق زنان ایرانی است».
همانطور که اشاره شد هیچ منع قانونی برای ثبت‌نام زنان در انتخابات ریاست جمهوری وجود ندارد، اما به طرق مختلف در جامعه ما تلاش می‌شود که زنان ایرانی از دسترسی به این جایگاه نیز محروم شوند.