دانشجویان شیمی در دیگر نقاط دنیا چه می‌خوانند؟
چارت تحصیلی یک رشته به طور قطع از مهم‌ترین عامل‌ها در جذاب بودن یا نبودن آن برای دانشجویان است. برنامه‌ای که از سوی برنامه ریزان وزارت علوم تصویب می‌شود و بیشتر ساعات تحصیل کنندگان آن رشته را در بر می‌گیرد. اگر چه شاید نتوان معیار خوبی برای قضاوت چارتی خوب انتخاب کردی اما با تقریب مناسب می‌توان ادعا کرد که هر چه وزن واحدهای کاربردی، به روز و یا عملی افزایش یابد، شیرینی دروس و علاقه دانشجویان به آن بیشتر خواهد شد.
با آنکه محتوا کلی رشته شیمی در اقصی نقاط جهان چندان تفاوتی ندارد اما لااقل در نام واحدهای ارائه شده در دوره کارشناسی، اختلاف میان دانشگاه‌های زیاد است. در ادامه به بررسی تفضیلیچارت تحصیلی و دروس نظری و آزمایشگاه‌های شیمی کاربردی و محض در دانشگاه‌های آلمان و سنگاپور می‌پردازیم.
شیمی در مونیخ؛ متفاوت در ظاهر اما با محتوایی یکسان!
دانشگاه مونیخ که در سال ۲۰۲۱ به عنوان بهترین مرکز آموزش عالی آلمان انتخاب شد، چارت دروس خود را در شش گروه مختلف تعریف کرده است. نکته جالب اینکه خبری از دروس یکسان و ترتیبی همچون آلی‌ها، تجزیه‌ها و دیگر درس‌ها یک تا سه نیست و به جای آن، مباحث این واحدها به شکلی درسی با نام مجزا ارائه می‌شود؛ نکته‌ای که شاید در نگاه نخست چندان مثمر ثمر به نظر نرسد اماپر واضح است خرد سازی و نام گذاری سرفصل‌ها روی واحدهای مجزا، فرصت تأمل، ارائه و مطالعه کاربردی تر آنها را برای دانشجویان و چه اساتید، فراهم می‌سازد. البته دروسی اضافه‌تر مانند بیوشیمی نیز در این دانشگاه در لیست واحدهای اجباری دانشجویان جا گرفته است. خلاصه‌ای از چارت تحصیلی رشته شیمی دانشگاه مونیخ که تا حدود زیادی مشابه برنامه درسی سایر دانشگاه‌های آلمان بوده، به شرح زیر است:
شیمی معدنی و تجزیه:آز معدنی، کارآموزی مقدماتی معدنی ۱و۲، شیمی تجزیه، اصول و فنون شیمی، شیمی غیر فلزات، شیمی فلزات و جامدات معدنی، آلی فلزی
شیمی آلی و بیوشیمی:سنتز ترکیبات آلی، بیوشیمی، بیولوژی شیمیایی، واکنش‌پذیری پیوندهای آلی، کارآموزی بیوشیمی، کارآموزی آلی، ساختار ترکیبات آلی
شیمی فیزیک و شیمی محاسباتی:سینتیک و ترمودینامیک، ترمودینامیک آماری، طیف‌سنجی، مقدمه‌ای بر مکانیک کوانتومی، شیمی فیزیک
شیمی کاربردی:واکنش و کاتالیز، انتقال جرم و حرارت
ریاضیات و فیزیک:ریاضی در شیمی ۱و ۲، آز فیزیک ۱ و۲، اصول محاسبات
همچنین دروسی مثل ایمنی، روش‌های آنالیز ساختاری و مهارت‌های بین‌رشته‌ای هم در چارت این دانشگاه به چشم می‌خورد.
دانشگاه ملی سنگاپور؛ بیولوژی و شیمی ادغام می‌شوند
پس از بررسی چارت تحصیلی در دانشگاهی اروپایی، کیلومترها دور شده و به جنوب شرق آسیا می‌آییم تا با آنچه دانشجویان شیمی در دانشگاه ملی سنگاپور می‌خوانند آشنا شویم؛ دانشگاهی که در رتبه بندی QS، جایگاه هفتادم جهان را در اختیار داشته و مشتاقان زیادی را هر ساله به نیویورک آسیا برای تحصیل می‌کشاند. چارت شیمی دانشگاه ملی سنگاپور در دروس تئوری مطابق زیر است:
اخذ ۴۴ واحد تخصصی:شیمی عمومی، شیمی عناصر، شیمی آلی، مبانی شیمی فیزیک، شیمی معدنی و آلی فلزی، شیمی تجزیه و شیمی فیزیک، ابزارهای مقدماتی شیمی تجزیه، سنتز محصولات طبیعی و دارویی، روش‌های تجزیه دستگاهی، آزمایش‌های سنتز شیمیایی
اخذ چهار درس (۱۶ واحد) از لیست زیر:اصول فرآیندهای شیمیایی، شیمی فلزات واسطه، سنتزهای آلی، مکانیزم واکنش‌های آلی، بیومولکول‌ها، شیمی کوانتوم، شیمی سطح، تجزیه دستگاهی ۱ و۲، نانوشیمی، شیمی پلیمر، شیمی مواد، شیمی محیط زیست، شیمی محاسباتی، نظریه مولکولی، شیمی کئوردیناسیونی پیشرفته، شیمی آلی‌فلزی پیشرفته، روش‌های ساختاری، شیمی معدنی زیستی، طیف‌سنجی آلی، بیولوژی شیمیایی، کاتالیزگرها، طیف‌سنجی، شیمی نیمه‌هادی‌ها، شیمی سبز، شیمی پزشکی، فرمولاسیون دارو، منابع انرژی.
نکته جالب که به وضوح از برنامه درسی ارائه شده در دانشگاه ملی سنگاپور می‌توان دریافت، تعداد واحدهای بالا مشترک با حوزه‌های زیستی و پزشکی است که جایگاه رفیع شیمیست‌ها در این کشور برای یافتن راه حل در چنین حوزه‌هایی را نشان می‌دهد.
اهمیت بالا کارآموزی و پروژه در دیگر نقاط جهان
کارآموزی و پروژه‌های تحقیقاتی یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر چارت تحصیلی را تشکیل می‌دهند و با توجه به آنکه سلیقه نقش مهمی در تصمیم‌گیری در خصوصش را دارد، اغلب تنوع زیادی در آن میان مراکز دانشگاهی مختلف دیده می‌شود. برای مثال بیشتر دانشگاه‌های آلمان عقیده دارند فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی شیمی باید توانایی لازم برای فعالیت حرفه‌ای در صنعت را داشته باشد و به همین علت، چند دوره کار آموزی را برای دانشجویان‌شان در طول دوره لیسانس برنامه‌ریزی کرده‌اند.
دانشگاه آزاد برلین در ترم‌های آخر به دانشجویانش پیشنهاد گذراندن دوره کارآموزی در کمپانی‌های بزرگ شیمیایی آلمان مانند مرک، بایر و ب. آ. اس. اف را می‌دهد تا آنها را برای ورود به بازار کار این کشور صنعتی ورزیده کند. همچنین دانشگاه برلین دو کارآموزی را برای تحصیل‌کنندگان شیمی اجباری کرده و آنها باید از بین کارآموزی طیف‌سنجی مولکولی، کارآموزی سنتز ترکیبات، انتقال پدیده‌ها در شیمی، روش‌های آماده‌سازی بنیادی فرآیند در شیمی حداقل دو مورد را پشت سر بگذارند.
حتی در سنگاپور برخلاف ایران که کارآموزی تحت قالب یک واحد و تنها برای دانشجویان شیمی کاربردی الزامی شده، ۴ واحد قرار داده شده تا اهمیت بیشتر این واحد عملی و کاربردی در دیدگاه مسئولان آموزش عالی این کشور آسیایی را به رخ بکشاند. همچنین این مرکز علمی مشهور جنوب شرق قاره کهن، جایگاه ویژه‌ای هم برای تحقیق و پژوهش در نظر گرفته و ۴ واحد پروژه و ۱۲ واحد پایان نامه یا همان پروژه تحقیقاتی سال آخر را در چارت تحصیلی دانشجویان کارشناسی شیمی خود گنجانده است.
تبعات چارت متفاوت شیمی در داخل و خارج از کشور
همان طور که در بالا گفته شده، طیف تفاوت برنامه درسی دانشجویان شیمی در ایران با سایر کشورها در برخی موارد بسیار گسترده و زیاد است اما با این حال سوال این است که این اختلاف‌ها چه تبعاتی را می‌تواند برای فارغ‌التحصیلان شیمی از دانشگاه‌های کشور به ارمغان داشته باشد؟ هر چند برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر از لیسانس اغلب دانشگاه‌های جهان دروس گذرانده شده در مراکز آموزش علمی ایران را می‌پذیرند ولی دانشگاهی مانند آخن آلمان که یکی از محبوب‌ترین دانشگاه‌ها در این کشور به شمار می‌رود، به دلیل تفاوت ۳۰-۴۰ درصدی چارت تحصیلی‌اش با برنامه درسی شیمی در ایران، سالانه تعداد زیادی از اپلای دانشجویان ایرانی را رد می‌کند؛ موضوعی که نشان می‌دهد نیاز به بازنگری و مطابق‌سازی چارت تحصیلی با روز دنیا، باید بیش از پیش مورد توجه برنامه‌ریزان وزارت علوم قرار گیرد.