خطرناکی پاسخ دادن و ندادن

🔺اعتماد ۲۶ فروردین ۱۴۰۳

✍️عباس عبدی

▪️این یادداشت برای انتشار در روز شنبه(دیروز) آماده شده بود ولی امروز منتشر شده است.

🔘هفته پیش پس از گذشت چند روز از حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، در یادداشت کوتاهی توضیح دادم که چرا تا آینده‏ای نزدیک در موضوعات داخلی نخواهم نوشت. علت این بود که تنش خارجی و احتمال بروز جنگ، هرچند محدود بسیار زیاد بود. در چنین شرایطی پرداختن به هر مسئله دیگر به جز این موضوع، نه منطقی است و نه پذیرفتنی و چه بسا پرداختن به برخی از مسائل داخلی با ابهاماتی از جمله همراهی با بیگانگان همراه شود. 

🔘پس اگر در موضوعات مهم داخلی نتوان نوشت، منطقاً باید درباره مسئله جنگ نوشت و چون نسبت به سیاست خارجی ایران در این مورد نیز نقد دارم لذا نوشتن در این باره و در شرایط درگیری نظامی نیز شاید درست نباشد. 

🔘اکنون یک هفته گذشته است و به نظر می‏رسد که تنش و درگیری مذکور فروکش کرده است. هرچند وعده‏های پاسخ همچنان برقرار است و شاید شنبه صبح که این یادداشت را می‌خوانید پاسخ داده شده باشد، ولی تا هنگامی که این پاسخ‏ها با نیروهای منطقه‏ای انجام می‏شود، مسئله حاد نخواهد شد. 

🔘در این یادداشت می‏کوشم که منطق نگاه خودم را نسبت به مسئله اسرائیل و اینکه این بحران در چارچوب کنونی سیاست ایران حل نشدنی است توضیح دهم و اینکه چرا معتقدم تنش موجود دیر یا زود به درگیری خواهد انجامید و خطرات این وضعیت، حداقل برای ایران حتی بدتر از درگیری نظامی میان دو طرف است.

🔘ابتدا بگویم که برخلاف تصور رایج معتقدم که حمله اسرائیل در اصل واکنشی بوده است و نیازی به پاسخ و واکنش ایران ندارد. اسرائیل در جریان جنگ غزه بزرگترین لطمه نظامی و حیثیتی و سیاسی را از سال ۱۹۴۸ تاکنون متحمل شده، و هنوز نیز از زیر بار این ضربه خارج نشده است. درست یا نادرست، آنان حداقل بخشی از این وضع را محصول سیاست‏های ایران می‏دانند و اقدامات خود را واکنشی به این وضعیت معرفی می‌کنند. پس معتقدم که نیازی به پاسخ نظامی ایران نیست. 

🔘ولی چرا افکار عمومی فقدان چنین پاسخی را به منزله شکست شعارهای ایران می‏داند. چند علت دارد؛ اول، انتظارات بیهوده و شعاری که طرفداران وضع موجود می‏دهند؛ به‏ویژه حرف‏هایی که در زمان دولت روحانی می‏زدند. گویی روحانی باید پاسخ می‏داد و نداد، درحالی‏که همان زمان هم دولت بی‏اطلاع از اقدامات متقابل از سوی حکومت بود. نمونه آن، حمله موشکی به عین‏الاسد است. آنان با مواضع تبلیغاتی و نابخردانه خود انتظارات را بالا می‏بردند و امروز در باتلاق آن شعارها گیر کرده‏اند. 

🔘علت دیگر تفاوت ماهوی حمله اسرائیل است. گرچه اسرائیل تاکنون هیچ‏کدام از حملات را در داخل خاک ایران یا سوریه به عهده نگرفته است، ولی روشن است که اینها همه به وسیله اسرائیل انجام می‌شود. اتفاقاً زدن کنسولگری ایران در سوریه از حیث اقدام نظامی و جنگی به مراتب کم‏اهمیت‏تر از ترور فخری‏زاده در کنار گوش تهران بود. ضمن اینکه این حملات نه فقط اقدامی نظامی محسوب می‏شوند،‏ بلکه ابعاد اطلاعاتی آن بسیار مهمتر و خطرناک‏تر هستند. در حالی که اقدامات تهران هیچکدام مستقیم نیست و با حمایت نیروهای منطقه‌ای انجام می‌شود. متاسفانه مواردی هم هست که ربطی به ایران ندارد و برخی افراد نابخردانه به عهده می‌گیرند!!

🔘علت سوم نیز کوشش ایران برای پرهیز از تقابل مستقیم است. زیرا این نوع تقابل معنای خاص خود را دارد و نیروهای جهانی را درگیر ماجرا می‏کند و ایران مطلقاً از آن استقبال نمی‏کند و این نکته‏ای است که اسرائیل نیز می‏داند، به همین علت می‏کوشد که مستقیم ولو غیررسمی وارد درگیری شود؛ برخلاف ایران که غیرمستقیم و غیررسمی عمل می‏کند. 

🔘رفتار اسرائیل گرچه غیررسمی است حتی مسئولیت حمله به کنسولگری را هم نپذیرفته است، ولی هیچ‏کس شکی در انجام آنها ازسوی اسرائیل ندارد، همچنان که اغلب اقدامات ایران نیز چنین است، گرچه مواردی پیش می‏آید که ربطی به ایران ندارد و ایران باید ثابت کند که مربوط به ایران نیست، مثل اقدام ماه‏های گذشته علیه پایگاه آمریکایی در جنوب سوریه و شمال اردن.

🔘مشکل سیاست ایران در این مسئله چیست؟ اسرائیل کشوری عضو سازمان ملل متحد است؛ کشورهای جهان حتی اغلب کشورهای عربی و اسلامی آن را به‏صورت کامل یا ضمنی به رسمیت می‏شناسند. درحالی‏که ایران نه‏تنها آن را به رسمیت نمی‏شناسد، بلکه مُبلِّغ نامشروع بودن آن نیز هست و به صورت روشن در این چارچوب نیز گام بر می‏دارد.

🔘این سیاست دو مشکل جدی دارد؛ اول اینکه، امکان استفاده از ظرفیت‏های بین‏المللی رسمی علیه اسرائیل را از ایران سلب کرده‏ است. یکی از عجایب این است که پس از حمله اخیر به کنسولگری ایران، در جلسه رسیدگی شورای امنیت شرکت می‏کنند درحالی‏که موجودیت آن کشور را به رسمیت نمی‏شناسند و حتی قادر نیستند علیه آن به مراجع بین‏المللی حقوقی شکایت کنند. در مجموع زبان دیپلماتیک آنان در مواجهه با اسرائیل الکن می‏شود.

🔘مشکل دوم مهمتر است؛ اسرائیل می‏داند که بهترین راه برایش به چالش کشیدن مستقیم ایران است؛ چیزی که ایران به علل روشنی از آن پرهیز دارد. بنابراین اسرائیل می‏داند که ظرفیت بالا بردن دوز چنین حملاتی را دارد و چنین حملاتی ایران را در موقعیت بدتری از حیث پاسخ دادن قرار می‏دهد و با وقوع این‌گونه حملات،‏ امکان دادن پاسخ همسنگ و مناسب از نیروهای نیابتی نیز وجود ندارد. 

🔘بنابراین گرچه می‏توان علت عدم پاسخگویی مستقیم ایران را فهمید و حتی از آن دفاع کرد، ولی پاسخ ندادن نیز، طرف اسرائیلی را تشویق به انجام اقدامات بیشتری می‏کند و از این نظر پاسخ ندادن تیز تبعات منفی دارد. 

🔘استفاده از گزاره پاسخ بازدارنده نیز در اینجا مصداق ندارد و اشتباه است. زیرا بازدارندگی یا از طریق تسلیحات اتمی محقق می‏شود مثل آنچه که میان دو بلوک شرق و غرب یا هند و پاکستان دیده می‏شود، یا بر اساس به رسمیت شناختن موجودیت یکدیگر و موازنه قدرت کلاسیک نظامی است، مثل ترکیه و یونان، که در هر دو نوع بازدارندگی هزینه‌های جنگ بسیار بیشتر از منافع آن حتی در صورت پیروزی است. 

🔘ولی بازدارندگی از طریق تسلیحات متعارف با کشوری که موجودیت آن را به رسمیت نمی‏شناسند یا خواهان نابودی آن هستند بی‏معناست و قابل اجرا نیست. بنابراین دیر یا زود به مرحله‏ای می‏رسیم که ظاهراً تا کنون از آن پرهیز کرده‌ایم. 

🔘راه حل چیست؟ جز تغییر سیاست‌های کلان منطقه‌ای هیچ راهی مانع درگیری احتمالی نخواهد شد.