بازخوانی کارنامه ۳۰ ساله دامنه دات‌آی‌آر

دامنه دات‌آی‌آر چه مسیری را در این سال‌ها طی کرده است؟

آزمایشگاه داده و حکمرانی و رصدخانه اقتصاد دیجیتال(راد) رویداد «دامنه دات‌آی‌آر (IR.)» را بیستم تیر در پژوهشکده سیاست‌گذاری شریف برگزار کردند. رویدادی که پروفسور سیاوش شهشهانی، استاد ریاضی شریف و قائم‌مقام اسبق IPM و مهندس بهروز عباس‌زاده، معاون اداره‌کل مدیریت یکپارچه شبکه ملی اطلاعات به سخنرانی پرداختند.

تاریخچه ورود اینترنت به ایران، دریافت مجوز دامنه کشوری دات‌آی‌آر، اولین دامنه‌ها و ساب‌دامین‌های دات‌آی‌آر، چالش‌های توسعه دامنه دات‌آی‌آر، تعامل با نهادهای بین‌المللی حول توسعه دامنه، راهکارهای به‌کارگرفته‌شده مانند برون‌سپاری فروش و بازاریابی دامنه‌ها از طریق کارگزاری‌ها، چالش‌های قیمت‌گذاری فروش دامنه در ایران، روندهای آینده توسعه دامنه‌های کشوری در جهان، نقش فناوری‌های نوظهور مثل Ipv6 در توسعه دامنه‌ها و مرور برخی استانداردها و مقررات مثل مالکیت از موضوعات این جلسه بود.

ابتدا احسان امینی، دبیر رویداد و کارشناس آزمایشگاه داده و حکمرانی، از پیشینه این آزمایشگاه در مطالعه سیاست‌گذاری گفت. مجموعه‌ای که اردیبهشت‌‌ پارسال دو رویداد با موضوع «نام‌های دامنه فارسی، اینترنت برای همه» با حضور مسئولین و صاحب‌نظران برگزار کرد و گزارش سیاستی رویداد را هم به دست مراجع سیاست‌گذاری رساند.

تاریخچه دامنه دات‌آی‌آر در ایران

پروفسور شهشهانی درباره دوران ‌گذار به اینترنت در ایران، اینطور گفت که ایران در اسفند ۱۳۷۲، به‌صورت رسمی وارد اینترنت شد و ابتدا، زیرمجموعه‌ای از شبکه دانشگاه وین اتریش بود. از مهم‌ترین موضوعات ابتدایی تاریخچه ورود ایران به این شبکه جهانی، دریافت مجوز دامنه کشوری دات‌آی‌آر بوده است. آن زمان مدیریت اینترنت تحت نظارت بنیاد ملی علوم آمریکا بود و اشخاصی مثل گلداستاین با انتقال مسئولیت دامنه دات‌آی‌آر به ایران مخالفت می‌کردند. بااین‌حال، با پشتیبانی افرادی مثل معاون وقت مجمع اینترنت، تونی رادکافسکی و عضو مؤسسه استنفورد، جاناتان پاستل، فروردین ۱۳۷۳ ایران موفق به دریافت مجوز دامنه دات‌آی‌آر شد.

در اولین اقدام، چهار ساب‌دامین اصلی برای دامنه دات‌آی‌آر شامل ac.ir برای مراکز علمی، co.ir برای شرکت‌ها، or.ir برای سازمان‌ها و net.ir برای مؤسسات اطلاع‌رسانی ایجاد شد. دانشگاه صنعتی اصفهان و مؤسسه زلزله‌شناسی، اولین‌هایی بودند که از دامنه ac.ir استفاده کردند. آن زمان، فرآیند ثبت دامنه به‌دلیل نگرانی‌های قانونی، بسیار پیچیده و دشوار بود و تنها شرکت‌هایی که مدارک ثبت‌شدۀ رسمی داشتند، می‌توانستند ثبت دامنه کنند.

چالش‌های یک توسعه

شهشهانی با اشاره به تجربیاتش در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، اینطور روایت می‌کرد که از زمان تأسیس IPM تا سال ۸۱ به مدت ۱۳ سال در سمت قائم‌مقامی و تنها فردی بوده که بر ضرورت توسعه دامنه‌های ir تأکید داشته و با وجود پیشنهاد استعفا، به توصیه آقای محمدجواد لاریجانی در سمت خود باقی ماند. تا آن زمان تنها ۶۷۰ دامنه ir ثبت شده بود که نشان‌دهنده روند کند توسعه در این بخش بود.

همچنین درباره تأسیس ICANN و نبود قوانین مشخص در آن دوره هم توضیح داد و گفت: به‌دلیل تحریم‌هایی علیه ایران، تغییرات مدیریتی در آن زمان با موانعی مواجه شده بود. از طرفی IANA تشکیل شده و هر تغییر دیتابیس، نیاز به مجوز وزارت بازرگانی آمریکا داشت و همین، وضعیت کشورهایی مثل ایران، کوبا و کره شمالی که روابط دیپلماتیک با آمریکا نداشتند، پیچیده‌تر می‌کرد و من ۱۹ ماه برای پذیرش به‌عنوان مدیر این جریان توسط IANA تلاش کردم.

شهشهانی از مذاکراتش با سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) و سفرهای متعدد به ژنو برای رسیدن به تفاهم درمورد مجموعه‌ای از مقررات هم روایت کرد ماجراهایی که با مخالفت‌هایی در داخل کشور مواجه شده بود، اما با حمایت نماینده ایران در مقر سازمان ملل در ژنو، که دوستی نزدیک با جواد لاریجانی داشته، توانستند موانع را پشت سر بگذارند و با ایجاد مقررات حل اختلاف به‌عنوان یکی از بزرگترین محرک‌های توسعه دامنه، پای ir را‌ به کشور باز کنند.

توسعه دامنه دات‌آی‌آر

اولین اقدام برای توسعه ir، استفاده از مقررات حل اختلاف بود که به افراد امکان می‌داد هر دامنه‌ای ثبت کنند. بااین‌حال، نگرانی‌هایی برای ثبت دامنه‌های مستهجن یا حساس وجود داشت، که باعث می‌شد شهشهانی برای اطمینان، تمام درخواست‌های ثبت دامنه را در پایان روز بررسی کند! این رویه باعث شد درصورت بروز مسائل، افراد بتوانند به WIPO یا مراجع داخلی شکایت کنند.

دومین عامل مؤثر، تغییر رویکرد فروش دامنه بود که به‌دلیل ممنوعیت تبلیغات مؤسسه دانشگاهی، در مرداد ۸۴ تصمیم شد که فروش دامنه‌ها به کارگزاران واگذار شود. شرکت‌های نوپا، به این حوزه وارد شدند و دامنه‌ها را انبوه خریداری یا قراردادهایی را امضا و همراه با خدمات هاستینگ عرضه می‌کردند و گاهی حتی از قیمت‌های پیشنهادی مرکز پژوهش‌های بنیادی هم پایین‌تر بود.

برای قیمت‌گذاری هم با تدوین فرمول‌هایی، بسته به تعداد دامنه‌های خریداری شده، تخفیف‌هایی را در نظر می‌گرفتند. این تغییرات در فروش دامنه‌ها از ابتدای دی ۱۳۸۲ اجرا شد و تعداد دامنه‌ها از ۶۷۰ دامنه در سال ۱۳۸۰ به حدود ۲هزار دامنه در سال ۱۳۸۲ و در مرداد ۱۳۸۳، به ۸هزار و سال بعد به ۲۵هزار دامنه افزایش یافت. در حال حاضر هم ۱میلیون و ۶۵۰ هزار دامنه ثبت شده است.

به روایت دیگر

مهمان دیگر مهندس عباس‌زاده بود که یکی دیگر از علل توسعه دامنه دات‌آی‌آر را افزایش فروشگاه‌های اینترنت در آن بازه زمانی دانست که نیاز به ثبت دامنه را بالا برد. همچنین نرخ ارز، خرید دامنه‌های دات‌آی‌آر را در قیاس با دامنه‌های دات‌کام به‌صرفه‌تر کرده بود. در یک برهه زمانی قیمت دامنه دات‌کام ۱۵دلار اما قیمت دامنه دات‌آی‌آر ۱۵هزارتومان بوده است. ثبت دامنه دات‌آی‌آر تا حدی افزایش یافت که به رتبه هفتم ثبت دامنه در جهان رسید. درحال‌حاضر از نظر میزان رشد، دامنه دات‌آی‌آر در رتبه نوزدهم قرار دارد.