آغاز نابرابر
موسسه رحمانصاحبنظران از بازماندگی از آموزش پیشدبستانی در ایران میگویند
رضوان حکیمزاده_معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزشوپرورش_
در آغاز، لازم است به تعریف مفهومی دوره اوان کودکی بپردازیم. بر اساس استانداردهای بینالمللی یونسکو، دورههای آموزشی در طبقهبندی معروف به ایسکد(ردهبندی استاندارد بینالمللی تحصیلات) * تعریف شدهاند. در این طبقهبندی، ایسکد صفر به دوره پیشدبستان اختصاص دارد و خود شامل دو زیرگروه میشود:
• ایسکد 01: کودکان از بدو تولد تا سهسالگی
• ایسکد 02: کودکان سهسالگی تا پیش از ورود به دبستان
در کشور ما، دوره پیشدبستانی به تمامی سالهای پیش از دبستان اطلاق میشود، اما دو سال پایانی آن، که مطابق مصوبات شورای عالی آموزشوپرورش برگزار میشود، با عنوان خاص «پیشدبستانی» شناخته میشود. تمرکز اصلی بحث ما نیز بر این دوره خواهد بود.
* ISCED
اهمیت سرمایهگذاری در اوان کودکی
پژوهشها در حوزه علوم شناختی، اقتصاد آموزش، و علوم اجتماعی نشان دادهاند که دوره اوان کودکی، بهویژه از تولد تا سهسالگی، از حساسترین مراحل رشد مغز انسان است. مغز در این دوره، تحت تأثیر تعاملات با مراقبان (مانند والدین) بهسرعت رشد کرده و قابلیتهای آن گسترش مییابد. وجود محیط عاطفی سالم و ارتباط ایمن از مهمترین عوامل رشد طبیعی مغز در این دوران به شمار میآید.
تحقیقات همچنین نشان داده است که سرمایهگذاری در این دوره بازده اقتصادی قابلتوجهی دارد؛ بهطوریکه هر یک دلار سرمایهگذاری در این دوره میتواند بازگشتی بین ۷ تا ۱۲ دلار داشته باشد. این بازدهی بیشتر از سرمایهگذاری در دورههای بعدی آموزشی است.
تأثیر پیشدبستانی بر کاهش نابرابریها
کودکانی که در دوره پیشدبستانی شرکت نمیکنند، بهویژه در مناطق کمتر برخوردار، با پیامدهای منفی متعددی مواجه میشوند، از جمله:
• افزایش احتمال افت تحصیلی و ترک تحصیل
• تأخیر در یادگیری واژگان
• کاهش احتمال ورود به دانشگاه
• افزایش احتمال ارتکاب جرم
علاوه بر این، پژوهشها نشان دادهاند که مشارکت در پیشدبستانی، بهویژه برای کودکان محروم، تأثیر بیشتری بر کاهش نابرابریها دارد. به عنوان نمونه، در بریتانیا کودکانی که در خانوادههای کمبرخوردار بزرگ میشوند، بهطور متوسط ۱۵ ماه از همسالان خود در یادگیری واژگان عقبتر هستند. پیشدبستانی میتواند این فاصله را کاهش داده و فرصتی برابر برای موفقیت در مدرسه فراهم کند.
فراز و فرودهای پیشدبستانی در ایران
فاطمه مقدسی، عضو شورای سیاستگذاری «صدبرگ»
اولین فراز پیشدبستانی در ایران بود؛ دورهای که آموزشوپرورش بدیل به مسئله شد، به دهه 50 برمیگردد. برای اولینبار در این دهه این مسئله مطرح میشود که توسعه پیشدبستانی کنار دبستانها باید مورد توجه قرار بگیرد و رایگان باشد. در طول سه سال، پوشش پیشدبستانی سه برابر میشود و 260 هزار کودک در این دوره مشغول تحصیل میشوند.
بعد از آن انقلاب میشود و در دهه 60، پیشدبستانی از حوزه دولت کاملاً خارج میشود. وزارت آموزشوپرورش در این دوره سایه نظام تربیتی را کمرنگ میکند و این گفتمان را تقویت میکند که کودکان باید در بستر خانواده باشند، نه در بستر آموزشی. بنابراین در دهه 60، فرود عظیمی از این نظر داریم. در دوره جنگ، پیشدبستانی بهقدری کاهش پیدا میکند که تعداد کودکان در این دوره به 77 هزار میرسد، یعنی از 250 هزار نفر سال 1357 به 77 هزارنفر میرسیم.
درحال حاضر فقط 47 درصد گروه سنی پنج سالهها پوشش پیشدبستانی دارند و 53 درصد کاملاً خارج از پوشش پیشدبستانیاند. ایران از نظر پوشش تحصیلی پیشدبستانی یعنی یکسال قبل از مدرسه، به کشورهای آفریقایی نزدیک است.
از ابتدای دهه 1390 به ناگاه کلاً همهچیز خصوصی میشود. در حال حاضر 82 درصد پوشش پیشدبستانی در ایران، کاملاً خصوصی و بقیه مشارکتی است. در وضعیت جهانی اما میانگین جهانی 42 درصد آموزش خصوصی است و بسیاری از کشورهای توسعهیافته، آن را به صددرصد دولتیبودن رساندهاند.
عملکرد ضعیف مدارس در مناطق دوزبانه
فرحناز نژادغفوری_مدیرعامل موسسه عامالمنفعه قشم، جزیرهای برای کودکان_
مدارس ما در مناطق دوزبانه عملکرد ضعیفتری دارند و دانشآموزان حتی به کنکور هم نمیرسند. صندلی خالی گذاشتیم ولی کسی کنکور نمیدهد.
حتی کودکان پایه اول دبستان هم مردود میشوند. چرا پایه اول در مناطق دوزبانه بیشترین مردودی را دارد؟ دانشآموزی داشتیم که کلاس چهارم بود اما نمیتوانست یک جمله بخواند و به فارسی هم مسلط نبود. اینکه 40 درصد کودکانی که وارد مدرسه میشوند فقر یادگیری دارند، یعنی نمیتوانند یاد بگیرند. کجای سیستم آموزشی عدالت برقرار شده است؟ ما از بازماندگی از تحصیل میگوییم اما من میخواهم نام آن را بازماندگی از یادگیری بگذارم. کودک اشتیاق یادگیری دارد اما چه باعث شده که گروه بزرگی از آنها از یادگیری باز بمانند؟
کودکان مهارتهای پیشنیاز خواندن و نوشتن نداشتند، نه مهارت شنیداری و نه مهارت گفتاری و به همین دلیل نمیتوانند پیام خود را به زبان فارسی منتقل کنند و معلم هم مانند یک مجری در تلویزیون است که کودک فقط نظاره میکند.
زبانش را هم متوجه نمیشود. مورد بعدی ارزشیابی و محتوای آموزشی ناعادلانه، سلب عزت نفس و لذت یادگیری از کودکان مناطق دوزبانه است. من برای انجام پایاننامه خود کیفیت مراکز پیشدبستانی قشم را بررسی کردم. از 60 روستایی که در این جزیره وجود دارد، همه آنها پیشدبستانی داشتند. در این شرایط کیفیت مهم است. پیشدبستانیهایی وجود داشت که مربیانش از رشتههای دیگر حتی حسابداری بودند.
در این شرایط باز هم به مسئله زبان برگشتیم؛ مسئلهای که باعث شده بود کودکان خواندن و نوشتن بلد نباشند. در زبان شفاهی و نوشتاری ما در قشم برخی تفاوتها وجود دارد،حتی زبانی که ما به کار میبریم با فارسی معیار تفاوت دارد.
ما واژههایی به کار میبریم که در شاهنامه است اما الان در کتابهای ما وجود ندارد. اینجاست که بحث پیشدبستانی و عدالت زبانی مطرح میشود. ارتباط عاطفی و اجتماعی با زبان ایجاد میشود؛ اگر ممنوعیت استفاده از زبان داشته باشیم چطور میتوانم با کودک ارتباط برقرار کنم؟
آموزش با کیفیت
سمانه گلاب _عضو اندیشکده مقابله با فقر_
آموزشهای پیش از دبستان کمک میکند تا مشکلات احتمالی کودکان در یادگیری زودتر شناخته شده و زودتر رفع یا کنترل شود.
با این حال باید توجه داشت که این پیامدها زمانی محقق میشود که آموزش پیش از دبستان، یک آموزش کیفی و با محیط و مربی متناسب این آموزش باشد. در غیر این صورت صرف گسترش پوشش نمیتواند این اهداف را محقق کند. گسترش پوشش کمی یک شرط لازم اما بسیار ناکافی است.
تجربه ما در آموزش به کودکان در یک منطقه آسیب با تمرکز بر کودکانی با بیشترین نیاز به آموزش (کودکانی که به دلیل بیسوادی اعضای خانواده از آموزش در خانه برخوردار نبودند و به لحاظ اقتصادی نیز امکان حضور در پیش دبستانی را نداشتند) نشان داد که دورههای پیش دبستانی با کیفیت به ویژه زمانی که با آموزش مادران و ارتقای دائمی مربیان همراه باشد میتواند تاثیرات معجزه آسایی داشته باشد. پیگیری وضعیت تحصیلی این کودکان در سال بعد در پایه اول نشان داد که ۷۰ درصد از این کودکان بالاترین سطح کیفی را به دست آوردهاند.
بخشی از گزارش نشست «آغاز نابرابر» را خواندید.
موسسه رحمان