тут (не) будзе горад-сад
akviedukкіраўніцтва Беларусі моцна любіць фразу "ісці сваім асаблівым шляхам". у горадабудаўніцтве гэта выразілася ў распаўсюдзе канцэпцый 1.аграгарадкоў і 2. гарадоў-спадарожнікаў. але насамрэч ідэям, што ляжаць у аснове іх, ужо больш за сотню гадоў, і сёння мы разбярэм першакрыніцу.
прыгожая ідэя
у 1898ым годзе выйшла ў свет важная для горадабудаўніцтва кніга — "гарады-сады будучыні" (garden cities of tomorrow) Эбэнізера Говарда. на ёй у свой час хайпілі ўсе - ад лонданскіх элітаў да Маякоўскага. канцэпцыя горада-сада досыць простая: для людзей ёсць магніт-горад і магніт-вёска, кожны з якіх мае свае перавагі і хібы.
паводле Говарда, трэба стварыць трэці магніт, які б сумяшчаў перавагі гораду і вёскі. але Эбэнізер не быў пустабрэхам, ён прапанаваў дакладнае бачанне горада-сада і распрацаваў перфекцыяніскія схемы. існаваў круг цэнтральнага гораду, на некаторым аддаленні ад якога знаходзіліся гарадкі паменш. напрыклад, ёсць вялікі Менск са МКАДам, і ёсць Фаніпаль, Смалявічы, Дзяржынск і іншыя... гарады-спадарожнікі! недалёка ад іх, паводле ўсіх канонаў, ляжыць кальцавая дарога.
адрозненне ад дасканалай тэорыі Говарда толькі ў тым, што замест акцэнту на чыгунцы акцэнт робіцца на аўто. (і гэта вялікая розніца, да якой мы яшчэ вернемся)
Говард прапаноўваў дасканалыя варыянты заніравання, даючы пры гэтым свабоду архітэктарам. але свабода гэтая абмяжоўвалася б катэджамі — менавіта з іх з большага складаецца горад-сад.
Эбэнізер лічыў, што гарады-сады блізу яго роднага Лондана здольныя вырашыць праблемы перанасялення, некамфортнасці гарадской прасторы і праблемы экалогіі. усё гэта актуальна і сёння, таму кніга чытаецца вельмі па-сучаснаму і не адчуваецца суцэльнай утопіяй кшталту "горада Сонца". да таго ж, пасыл азелянення і гармоніі з прыродай — бясспрэчна прыўкрасны.
таму прыемна, што частка беларускіх горадабудаўнікоў кіруецца светлай і прадуманай ідэяй. але гэта не прывядзе ні да чаго добрага.
небяспечная практыка
варта зірнуць на вопыт рэалізацыі такіх праектаў. поводле канцэпцыі горада-сада напачатку мінулага стагоддзя стваралася Канбера, адміністратыўная сталіца Аўстраліі.
пару дзесяцігоддзяў яна будавалася сапраўдным горадам-садам з мараў Эбэнізера, але з прыходам аўтамабілізацыі горад стаў "аднапавярховай Аўстраліяй".
неразвітая інфраструктура, аднатыпныя катэджы, адсутнасць гарадскога жыцця, ізаляванасць у сваёй бурбалцы без магчымасці выхаду ў знешні свет без машыны — усе тыповыя праблемы прыгараднай зоны б'юць па колішнім горадзе-садзе.
дарэчы, ідэямі аб спалучэнні прыроды і горада кіраваліся і стваральнікі той самай "аднапавярховай Амерыкі" ў сярэдзіне дваццатага стагоддзя.
пагуляем у гульню. знойдзем на здымку вышэй
1. дзіцячы садок
2. школу
3. клініку
4. грамадскі транспарт
5. камерцыю
6. забаўкі
некаторым рэчам можа навучыць і даўняя гісторыя амерыканскага Сёркльвіля
але адыходы ад плану і паступовая падмена ідэяў — яшчэ не самае страшнае. больш глабальная праблема ў тым, што, спрабуючы ўнесці баланс між горадам і вёскай паводле схемы горада-сада, мы рызыкуем парушыць баланс між парадкам і сумбурам.
дакладней, гарады ўжо даўно страдаюць ад гэтага. з аднаго боку - ад аднастайных мікрараёнаў, з іншага боку - ад яшчэ больш аднастайнага прыгараду па прыкладзе "аднапавярховай Амерыкі". сумясціўшы тыпавое жытло з ідэяй горада-сада, атрымліваецца жахлівы недагорад. улічваючы ўсходнееўрапейскія тэндэнцыі, прастора між асноўным горадам і гарадамі-спадарожнікамі будзе паступова забудавана тыпавым альбы-чым. гэта ўжо бачна на прыкладзе таго, як уключаюцца ў "перспектыўную рысу горада" новыя тэрыторыі ля Менска і як у самім горадзе пашыраюцца панэльныя мікрараёны.
залішняя аднастайнасць формаў і гарадскіх патэрнаў, перабольшванне з тыпавой забудовай і планаваннем — ствараюць некамфортную гарадскую прастору, што аднолькава добра бачна ў аднапавярховым прыгарадзе Лос-Анжэлеса і ў чалавечых мурашніках Каменнай Горцы ў Менску. лепшыя часткі гарадоў сумяшчаюць у сабе хаатычнае і спланаванае.
магчыма, тэорыя Эбэнізера няблага працавала б у свеце, дзе перамаглі цягнікі і дзе грамадскі транспарт дамінуе, але ў аўтамабілізаванай сучаснасці ягоныя схемы вядуць у нікуды. роўна як і не атрымаецца рабіць аграгарадкі па прынцыпе сярэднявечных мястэчак, бо народ перастаў займацца сваёй прыватнай сельскай гаспадаркай так, як гэта было пяцьсот год таму, ды і сістэма гандлю і рамёстваў змянілася да непазнавальнасці.
усё, што сказана вышэй, ніяк не значыць, што нам трэба абыходзіць ідэі Говарда як мага далей. akvieduk лічыць, што дэцэнтралізацыя ў цэлым - добрая рэч, і ўнутры гораду варта ствараць некалькі глабальных цэнтраў прыцягнення. вельмі яскравы прыклад — Варшава, а яшчэ адзін прыклад, хоць і значна больш спрэчны — Вільня (не спяшайцеся кідацца памідорамі, пра гэта яшчэ будзе нататка).
і азеляненне, і гармонія з прыродай — патрэбныя рэчы. толькі, як паказвае вопыт, не варта змешваць вёску з горадам. і таму, відаць, для гармоніі з прыродай сёння нам не патрэбны гарады-сады. але адназначна патрэбны добрыя сады ў гарадах. у наступнай нататцы вы даведаецеся, якія яны бываюць і як іх палепшыць.
