Analysis: Россиянинг глобал сиёсатда имкониятлари чекланиб бормоқда. Москва Пекинга бош эгади(ми?)

Сўнгги бир неча йил давомида Хитой ва Россия ўртасидаги алоқалар жадал равишда илиқлашиб келмоқда. Бир томондан, коллектив ғарбга нисбатан бўлган умумий зиддият бу икки давлатни мафкуравий жиҳатдан бирлаштирса, бошқа томондан, савдо-сотиқдаги ҳамкорлик Хитой ва Россия иқтисодига фойда келтирмоқда. Жорий йилнинг апрелига келиб, икки давлат орасидаги савдо ҳажми 40 миллиард доллардан ошган. Йил якунига қадар эса бу кўрсаткич 120 миллиардга етиши кўзда тутилган. Айни пайтда Путин ва Си Цзиньпин томонидан матбуотда икки давлатнинг келажакдаги ҳамкорлиги ҳақида ижобий фикрлар тез-тез янграб туради.

Пекин билан илиқ ришталар боқий эмас 

Бир қарашда, Хитой ва Россия ўртасидаги дўстона алоқалар жуда мустаҳкамдек кўриниши мумкин. Аммо бир қанча кузатувчилар ва мутахассислар Россия-Хитой иттифоқчилигига путур етказиши мумкин бўлган қатор муаммолар мавжуд эканлигини айтади. Мисол учун, Глазго университети профессори доктор Марсин Казмарскийнинг фикрига кўра, Россия ва Хитой халқаро тизим борасида айро қарашларга эга. Потенциал гегемон давлат сифатида Хитойнинг иқтисодий ўсиши глобализмга боғлиқ. Шунинг учун ҳам Россиядан фарқли ўлароқ, Хитой учун халқаро сиёсатда барқарорлик устувор мақсад бўлиб қолаверади. Россия эса коллектив ғарб билан дипломатик конфрoнтацияга киришишни одатга айлантирган. Казмарскийнинг фиркрича, ушбу ёндашувдаги номутаносиблик келажакда икки давлат иттифоқчилигига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.

Шунингдек, гeосиёсий манфаатлар тўқнашуви Хитой-Россия алоқаларининг совуқлашишига олиб келиши мумкин. Узоқ йиллар давомида Марказий Осиё мамлакатлари Россия таъсир доирасида бўлиб келган. Аммо Хитойнинг сиёсий қудрати ошиши фонида Пекиннинг Марказий Осиёдаги таъсир кучи кенгайиб бормоқда. Бу ҳолат эса аллақачон Москвани хавотирга солган. 

 Бундан ташқари, АҚШнинг Афғонистонни тарк этиши ҳам минтақадаги қудрат мувозанатини Хитой фойдасига буриб юборди. АҚШнинг минтақадаги фаолияти Хитой ва Россияни бирлашишга ундаган эди. Аммо энди Хитой АҚШ тарк этиши туфайли юзага келган сиёсий бўшлиқни тўлдирар экан, Пекин ва Москва ўртасидаги қудратлардаги тафовут янада кенгайиб боради.

АҚШ билан ярашув?

Америкалик сиёсатшунос Жон Мирхаймернинг фикрича, Жо Байден маъмурияти "русофобияга барҳам бериб, ўсиб келаётган Хитой қудратини чеклаб туриш учун Россия билан коалиция тузиши керак". Юқорида тилга олинган Хитой ва Россия ўртасидаги потенциал зиддиятлардан келиб чиқиб, Вашингтон ва Москва муроса қилишдан манфаатдор бўлади, деган хулосага келиш мумкин. Аммо АҚШ-Россия муносабатларининг сўнгги 30 йиллик тарихига назар солинса, бу икки қудратли давлатнинг яқин орада иттифоқдошларга айланиши қийин эканлиги кўринади. 

Коллектив ғарб билан алоқалар ўрнатишга қаратилган дастлабки уринишларга қарамай, 90 йиллардан буён Россиянинг АҚШ билан муносабатлари ёмонлашиб бораверди. Россиянинг асосий хавотири НАТОнинг кенгайиб бораётганидир. Обама маъмурияти даврида Россияда элчи сифатида фаолият юритган Майкл МакФоул ҳам 2018 йил Foreign Affairs нашри учун ёзган мақоласида НАТОнинг Россия чегараларига яқин келиши Вашингтон-Москва муносабатларини янада ёмонлаштирганини тан олади. Ўз ўрнида, Россия Ташқи ишлар вазири Сергей Лавров НАТОнинг Россия чегаралари томон кенгайиб боришини АҚШ-Россия алоқаларига нифоқ солувчи омилларнинг асосий сабаби деб билишини таъкидлаган.

Унинг устига, икки давлатнинг Яқин Шарқдаги конфликтларда қарама-қарши келгани ва сўнгги йилларда юз берган кибер-жанглар Россия ва АҚШ яқин келажакда иттифоқдошларга айланиш эҳтимолини деярли батамом йўққа чиқарди.  

Модомики, АҚШ билан муросага келиш иложсиз экан, Россия Хитой билан яхши алоқаларни сақлаб қолишга уриниши тайин. Аммо Хитойнинг қудрати Россияникига нисбатан асимметрик равишда ошиб бориши Москва-Пекин алоқалари ўз моҳияти ўзгартиришига сабаб бўлади. Якунда Россия ўзи хоҳламаса ҳам Хитойнинг шартларига кўнишга мажбур бўлиши мумкин. Мисол учун, сиёсий сабабларга кўра Россия Хитой фирмалари ўзининг энергия лойиҳаларида йирик акциядор бўлишига қаршилик қилиб келган. Аммо ўйин қоидалари Пекин фойдасига ўзгариши Россиянинг сиёсий протекцианизмига якун ясаши мумкин.

Отабек Абдуллаев тайёрлади