مراقبت­‌های بهداشتی بهتر می‌شد، اگر از این ساختمان قدیمی درس می‌گرفتیم

تورکو، فنلاند، ۴ ژانویه ۲۰۲۰[۱]

مقدمۀ مترجم

نوشتار پیش‌رو، برگردان گزارش و روایت کوتاهی است از یکی از بیمارستان­‌های موفق قرن بیستم با نام پائیمیو (Paimio Sanatorium) که به جهت نقش چشمگیر و بارزی که در درمان بیماری سل داشته شهرت دارد. این مجموعۀ درمانی، در دورانی که همه­‌گیری سل در اروپا انسان‌­های بسیاری را به کام مرگ فرستاد، با طراحی آلوار آلتو و همسر طراحش آینو، در نزدیکی مرکز فنلاند شکل گرفت. نقش عملکردی و درمانی این بیمارستان چنان پررنگ است که شاید کاربرد این گزارۀ کوتاه و استعاری «معماری به مثابه ماشینی برای درمان» چندان گزاف و بی‌ربط به نظر نیاید.

مطالعۀ این یادداشت کوتاه از آن جهت ارزشمند است که این مجموعه در دوران یک پاندمی ساخته شده و با توجه به این که در شرایط فعلی و به واسطۀ شیوع ویروس کرونا (Covid-19) بار دیگر شاهد یک همه‌­گیری بزرگ در مقیاس جهانی هستیم، نگاه به گذشته و استفاده از نکات مثبت طراحی این بنا و دیگر بناهای موفق گذشته می‌­تواند حائز اهمیت باشد. مطالعۀ پائیمیو بار دیگر این پرسش را پیش روی ما طراحان و معماران می‌­گذارد که معماری و تجربۀ فضایی و توجه به انسان در خلق فضا، چگونه بر ابعاد مختلف زندگی و سازگاری میان انسان و محیطش تأثیر می‌­گذارد.

و در نهایت، این پرسش مطرح می‌شود که معماری آینده چگونه باید باشد؟ آیا این ویروس نوظهور و همه‌­گیری ناشی از آن، و بهره‌­گیری از تجربه­‌های زیستۀ ما در این دوران، می­‌تواند ما را در جهت ارائۀ یک معماری موفق‌­تر سوق دهد؟

متن ترجمه شده 

در جنگلی آرام در تورکو و در فاصلۀ ۹۰ دقیقه‌­ای از غرب هلسینکی، یک بیمارستان ۸۷ ساله قرار دارد که امروزه از کار افتاده است. ساختمانی که می‌تواند در زمینۀ طراحی تسهیلات بهداشتی و درمانیِ کارآمد درس­‌هایی به همراه داشته باشد. این بنا در دوران اوج شیوع بیماری سل در دهۀ ۱۹۳۰ به دستور دولت فنلاند ساخته شد. در دورانی که این همه‌گیری جان هزاران نفر را در سراسر کشور می‌گرفت، از مرکز درمانی پائیمیو به‌عنوان «ابزاری برای بهبودی» یاد می‌شد.

برای آلوار و آینو آلتو (Alvar & Aino Aalto)، زوج طراح این ساختمان، یک هدف در نظر گرفته شده بود و آن کمک برای بهبود (Recovery) بیماران بود. این ایده امروزه برای معماران فضای بیمارستانی روشن و بدیهی به نظر می­‌رسد. اما در طول دورانی که درمانی برای سل وجود نداشت، محیطی با طراحی خوب، در درمان بیماری راهگشا بود. دکترها معمولاً استراحت مطلق، هوای تمیز، رژیم غذایی خوب و نور آفتاب تجویز می‌­کردند، و در این راهبرد، توجه به معماری حیاتی بود. به همین دلیل، آلوار و آینو برای طراحی این ساختمان به تمام جزئیات، پرداخت‌های نهایی و تأسیسات بنا به مدت چهار سال مداوم فکر می‌­کردند. آن‌ها به مطالعۀ مواد و مصالح ساختمانی و مبلمان طراحی شده پرداختند و در نهایت طرحی رنگارنگ برگزیدند تا اتمسفری ایجاد شود که روح و روان بیماران را تسکین دهد.

دایانا اندرسون معمار[۲] در مقاله­ای که در سال ۲۰۱۰ در ژورنال انجمن پزشکی کانادا منتشر شد در این باره توضیح می‌­دهد: «پیش از این که طراحیِ مبتنی بر شواهد و اسناد توسعه پیدا کند، آلتو محیطی درمانی خلق کرد که نیازهای روانی و اجتماعی هر بیمار را در آن ملاک قرار داده بود». وی ادامه می‌دهد: «امروزه استخدام گروه‌­های متمرکز یا به‌­کارگیری متخصصان بهداشتی حرفه‌­ای برای کسب نظرات آنها در مورد طراحی ساختمان‌­های مراقبت­‌های پزشکی در بین معماران امری رایج و فراگیر شده است، اما در دهۀ ۱۹۳۰ این مسأله موضوعیت نداشت. [در واقع] آلتو به هنگام طراحی این مرکز درمانی (ساناتوریوم) در مشورت کردن با پزشکان پیش‌روی زمانۀ خود بود».

ماشینی برای التیام

ذهنیت کارکردگرا که روح و جوهرۀ معماری مدرن است برای طراحی یک بیمارستان کارآمد ایده‌­آل است. آلتوها (آلوار و آینو) که متأثر از نوشته­‌های والتر گروپیوس، پیشگام مکتب باهاوس بودند، در طراحی پائیمیو، به اصول تِیلوریزم[۳] روی آوردند؛ نظریه‌ای مدیریتی که در تلاش برای بهینه‌­سازی جریان در محیط­های کار بود.

از آنجا که سل یک بیماری عفونی است، [رعایت] بهداشت از ضرورت‌­های این طراحی بود. آنها سطوحی کارآمد و بادوام خلق کردند که به‌­راحتی تمیز شده و گرد و غبار بر روی آن‌ها جمع نشود. به­‌منظور تشویق بیماران به شستن دست‌­ها و رعایت بهداشت فردی، به هر بیمار یک سینک مخصوص اختصاص داده شده بود. اگرچه ساختمان پائیمیو دارای آسانسور بود، و نخستین آسانسور خوش منظر منطقۀ شمال اروپا[۴] در این ساختمان به کار رفته، با این حال، راه­‌پلۀ زرد قناری رنگ آن پلکان‌­های کم ارتفاعی داشت که بالارفتن از آن را آسان می‌کرد. از این رو، افراد را به تحرک و ورزش کردن ترغیب می‌­کرد.

در طبقۀ فوقانی، یک عرشۀ آفتابگیر، مشرف به یک جنگل سرسبز کاج قرار دارد. بیماران ملزم بودند به عنوان بخشی از فرآیند درمان خود آرام نشسته و در سکوت، در نور آفتاب و هوای تازه غوطه‌ور شوند. آلتوها یک [نوع] صندلی چوبی خمیدۀ کم‌ارتفاع با تکیه‌­گاه بهینه،­ متناسب با آنچه که تصور می­‌شد به هنگام نفس کشیدن بهترین زاویه­ برای نشستن باشد، طراحی کردند. صندلی‌­های پائیمیو، یا آن­طور که از آن نام می‌­برند، صندلی راحتی ۴۱[۵] ، امروزه توسط شرکت مبلمان­سازی فنلاندی آرتِک[۶]به فروش می‌­رسد و توسط طرفداران طراحی مدرن اسکاندیناوی جمع­‌آوری و کلکسیون می‌­شود.

البته، آنچه که آلتوها طراحی کردند کامل و بی نقص نبود. برخی شکایت کردند که شیرهای آب کج‌شده و شیب­دار در لگن­‌های دستشویی «بی صدا»[۷] آب را بر روی تمام سطح زمین می­‌پاشند. برخی­‌ دیگر کمدهای لباس لاکی و باریک جلوی تخت­‌هایشان را دوست نداشتند. به این دلیل که از نظر آن‌ها این کمدها شباهت زیادی به تابوت داشتند.

استفادۀ پزشکی از رنگ

مطالعۀ مرکز درمانی پائیمیو می‌­تواند ارزشمند باشد، چرا که این ایده که ساختمان­‌ها و تسهیلات بهداشتی-درمانی باید سفید و استریل باشند را به چالش می­‌کشد. آلتو با یک هنرمند دکوراتیو به نام اینو کوریا[۸] روی یک طرح پیچیده و چندرنگی کار کرد که در آن، میزان نوری که در طول روز به داخل ساختمان جریان دارد را بررسی می­‌کرد. برای اتاق بیماران و دیگر فضاهای مخصوص استراحت رنگ­‌های آرام­‌بخش انتخاب شده بودند. در عین حال، در راهروها و سالن­‌های غذاخوری از دو رنگ زرد آفتابی و سبزآبی تیره استفاده شده ­بود تا منجر به تزریق انرژی به درون این فضاها گردد. کِیتی آندِروود[۹] معاون بنیاد گِتی[۱۰] که در تلاش­‌های صورت گرفته برای احیای پائیمیو مشارکت داشت، می‌­نویسد: یک اصل مهم این طرح، کسب شناخت نسبت به نقش درمانی رنگ‌­های اصلی در فضای داخلی بود. انتخاب هر گونه عنصر رنگی از روی قصد و آگاهانه بود؛ از لوله‌­های قرمز­رنگ گرمایشی گرفته تا سقف­های آبی روشن که به هنگام دراز کشیدن بیماران در تخت و استراحت، بیش از هر چیز دیگری در معرض دید آن‌ها بود، به خصوص برای بیمارانی که در استراحت مطلق بودند و اجازه نداشتند تخت را ترک کنند.

این بنا به‌تازگی بازسازی شده و هر فردی که در آن قدم می‌­زند، توجه‌­اش به این نکته جلب می­‌شود که چگونه تأسیسات پزشکی بیمارستان تا این حد با فضا یکدست شده و فضای بیمارستان این چنین آرام‌بخش و خوشایند است. به اتاق­‌های انتظار مضحک، تجهیزات تشخیصی مضطرب کننده، و یا مراکز دیالیز دل‌گیری فکر کنید که همراه با یک زیبایی­‌شناسی اتفاقی و موقتی طراحی شده­‌اند و ما آن را به عنوان فضاهای درمانی استاندارد پذیرفته‌­ایم.

پائیمیو که اکنون به عنوان مرکز بازپروری کودکان فعالیت می‌­کند، یک مونومان و یادبود زنده برای این ایده است که طراحی هدفمند یک بیمارستان ،یا هر نوع محیطی که به منظور درمان طراحی می­‌شود، به‌­طور کاملاً مستقیم بر سلامت و طول عمر ما تأثیر می‌­گذارد.

پی‌نوشت

[۱] https://qz.com/1718963/healthcare-and-design-lessons-from-finlands-paimio-sanatorium

[۲] Diana Anderson

[۳] Taylorism

[۴] Nordic region’s first scenic elevator

[۵] Armchair 41

[۶] Artek

[۷] شیرهای آب در اتاق­ها طرح مخصوصی داشته و به گونه­‌ای شیب­دار طراحی شده بودند که از ایجاد سر و صدای پاشیدن آب جلوگیری شود

[۸] Eino Kauria

[۹] Katie Underwood

[۱۰] Getty Foundation