مراقبتهای بهداشتی بهتر میشد، اگر از این ساختمان قدیمی درس میگرفتیم
نویسنده: آنه کویتو (Anne Quito)، گزارشگر معماری و طراحی/ترجمه: مریم محمودی کاهکشتورکو، فنلاند، ۴ ژانویه ۲۰۲۰[۱]
مقدمۀ مترجم
نوشتار پیشرو، برگردان گزارش و روایت کوتاهی است از یکی از بیمارستانهای موفق قرن بیستم با نام پائیمیو (Paimio Sanatorium) که به جهت نقش چشمگیر و بارزی که در درمان بیماری سل داشته شهرت دارد. این مجموعۀ درمانی، در دورانی که همهگیری سل در اروپا انسانهای بسیاری را به کام مرگ فرستاد، با طراحی آلوار آلتو و همسر طراحش آینو، در نزدیکی مرکز فنلاند شکل گرفت. نقش عملکردی و درمانی این بیمارستان چنان پررنگ است که شاید کاربرد این گزارۀ کوتاه و استعاری «معماری به مثابه ماشینی برای درمان» چندان گزاف و بیربط به نظر نیاید.
مطالعۀ این یادداشت کوتاه از آن جهت ارزشمند است که این مجموعه در دوران یک پاندمی ساخته شده و با توجه به این که در شرایط فعلی و به واسطۀ شیوع ویروس کرونا (Covid-19) بار دیگر شاهد یک همهگیری بزرگ در مقیاس جهانی هستیم، نگاه به گذشته و استفاده از نکات مثبت طراحی این بنا و دیگر بناهای موفق گذشته میتواند حائز اهمیت باشد. مطالعۀ پائیمیو بار دیگر این پرسش را پیش روی ما طراحان و معماران میگذارد که معماری و تجربۀ فضایی و توجه به انسان در خلق فضا، چگونه بر ابعاد مختلف زندگی و سازگاری میان انسان و محیطش تأثیر میگذارد.
و در نهایت، این پرسش مطرح میشود که معماری آینده چگونه باید باشد؟ آیا این ویروس نوظهور و همهگیری ناشی از آن، و بهرهگیری از تجربههای زیستۀ ما در این دوران، میتواند ما را در جهت ارائۀ یک معماری موفقتر سوق دهد؟
متن ترجمه شده
در جنگلی آرام در تورکو و در فاصلۀ ۹۰ دقیقهای از غرب هلسینکی، یک بیمارستان ۸۷ ساله قرار دارد که امروزه از کار افتاده است. ساختمانی که میتواند در زمینۀ طراحی تسهیلات بهداشتی و درمانیِ کارآمد درسهایی به همراه داشته باشد. این بنا در دوران اوج شیوع بیماری سل در دهۀ ۱۹۳۰ به دستور دولت فنلاند ساخته شد. در دورانی که این همهگیری جان هزاران نفر را در سراسر کشور میگرفت، از مرکز درمانی پائیمیو بهعنوان «ابزاری برای بهبودی» یاد میشد.
برای آلوار و آینو آلتو (Alvar & Aino Aalto)، زوج طراح این ساختمان، یک هدف در نظر گرفته شده بود و آن کمک برای بهبود (Recovery) بیماران بود. این ایده امروزه برای معماران فضای بیمارستانی روشن و بدیهی به نظر میرسد. اما در طول دورانی که درمانی برای سل وجود نداشت، محیطی با طراحی خوب، در درمان بیماری راهگشا بود. دکترها معمولاً استراحت مطلق، هوای تمیز، رژیم غذایی خوب و نور آفتاب تجویز میکردند، و در این راهبرد، توجه به معماری حیاتی بود. به همین دلیل، آلوار و آینو برای طراحی این ساختمان به تمام جزئیات، پرداختهای نهایی و تأسیسات بنا به مدت چهار سال مداوم فکر میکردند. آنها به مطالعۀ مواد و مصالح ساختمانی و مبلمان طراحی شده پرداختند و در نهایت طرحی رنگارنگ برگزیدند تا اتمسفری ایجاد شود که روح و روان بیماران را تسکین دهد.
دایانا اندرسون معمار[۲] در مقالهای که در سال ۲۰۱۰ در ژورنال انجمن پزشکی کانادا منتشر شد در این باره توضیح میدهد: «پیش از این که طراحیِ مبتنی بر شواهد و اسناد توسعه پیدا کند، آلتو محیطی درمانی خلق کرد که نیازهای روانی و اجتماعی هر بیمار را در آن ملاک قرار داده بود». وی ادامه میدهد: «امروزه استخدام گروههای متمرکز یا بهکارگیری متخصصان بهداشتی حرفهای برای کسب نظرات آنها در مورد طراحی ساختمانهای مراقبتهای پزشکی در بین معماران امری رایج و فراگیر شده است، اما در دهۀ ۱۹۳۰ این مسأله موضوعیت نداشت. [در واقع] آلتو به هنگام طراحی این مرکز درمانی (ساناتوریوم) در مشورت کردن با پزشکان پیشروی زمانۀ خود بود».
ماشینی برای التیام
ذهنیت کارکردگرا که روح و جوهرۀ معماری مدرن است برای طراحی یک بیمارستان کارآمد ایدهآل است. آلتوها (آلوار و آینو) که متأثر از نوشتههای والتر گروپیوس، پیشگام مکتب باهاوس بودند، در طراحی پائیمیو، به اصول تِیلوریزم[۳] روی آوردند؛ نظریهای مدیریتی که در تلاش برای بهینهسازی جریان در محیطهای کار بود.
از آنجا که سل یک بیماری عفونی است، [رعایت] بهداشت از ضرورتهای این طراحی بود. آنها سطوحی کارآمد و بادوام خلق کردند که بهراحتی تمیز شده و گرد و غبار بر روی آنها جمع نشود. بهمنظور تشویق بیماران به شستن دستها و رعایت بهداشت فردی، به هر بیمار یک سینک مخصوص اختصاص داده شده بود. اگرچه ساختمان پائیمیو دارای آسانسور بود، و نخستین آسانسور خوش منظر منطقۀ شمال اروپا[۴] در این ساختمان به کار رفته، با این حال، راهپلۀ زرد قناری رنگ آن پلکانهای کم ارتفاعی داشت که بالارفتن از آن را آسان میکرد. از این رو، افراد را به تحرک و ورزش کردن ترغیب میکرد.
در طبقۀ فوقانی، یک عرشۀ آفتابگیر، مشرف به یک جنگل سرسبز کاج قرار دارد. بیماران ملزم بودند به عنوان بخشی از فرآیند درمان خود آرام نشسته و در سکوت، در نور آفتاب و هوای تازه غوطهور شوند. آلتوها یک [نوع] صندلی چوبی خمیدۀ کمارتفاع با تکیهگاه بهینه، متناسب با آنچه که تصور میشد به هنگام نفس کشیدن بهترین زاویه برای نشستن باشد، طراحی کردند. صندلیهای پائیمیو، یا آنطور که از آن نام میبرند، صندلی راحتی ۴۱[۵] ، امروزه توسط شرکت مبلمانسازی فنلاندی آرتِک[۶]به فروش میرسد و توسط طرفداران طراحی مدرن اسکاندیناوی جمعآوری و کلکسیون میشود.
البته، آنچه که آلتوها طراحی کردند کامل و بی نقص نبود. برخی شکایت کردند که شیرهای آب کجشده و شیبدار در لگنهای دستشویی «بی صدا»[۷] آب را بر روی تمام سطح زمین میپاشند. برخی دیگر کمدهای لباس لاکی و باریک جلوی تختهایشان را دوست نداشتند. به این دلیل که از نظر آنها این کمدها شباهت زیادی به تابوت داشتند.
استفادۀ پزشکی از رنگ
مطالعۀ مرکز درمانی پائیمیو میتواند ارزشمند باشد، چرا که این ایده که ساختمانها و تسهیلات بهداشتی-درمانی باید سفید و استریل باشند را به چالش میکشد. آلتو با یک هنرمند دکوراتیو به نام اینو کوریا[۸] روی یک طرح پیچیده و چندرنگی کار کرد که در آن، میزان نوری که در طول روز به داخل ساختمان جریان دارد را بررسی میکرد. برای اتاق بیماران و دیگر فضاهای مخصوص استراحت رنگهای آرامبخش انتخاب شده بودند. در عین حال، در راهروها و سالنهای غذاخوری از دو رنگ زرد آفتابی و سبزآبی تیره استفاده شده بود تا منجر به تزریق انرژی به درون این فضاها گردد. کِیتی آندِروود[۹] معاون بنیاد گِتی[۱۰] که در تلاشهای صورت گرفته برای احیای پائیمیو مشارکت داشت، مینویسد: یک اصل مهم این طرح، کسب شناخت نسبت به نقش درمانی رنگهای اصلی در فضای داخلی بود. انتخاب هر گونه عنصر رنگی از روی قصد و آگاهانه بود؛ از لولههای قرمزرنگ گرمایشی گرفته تا سقفهای آبی روشن که به هنگام دراز کشیدن بیماران در تخت و استراحت، بیش از هر چیز دیگری در معرض دید آنها بود، به خصوص برای بیمارانی که در استراحت مطلق بودند و اجازه نداشتند تخت را ترک کنند.
این بنا بهتازگی بازسازی شده و هر فردی که در آن قدم میزند، توجهاش به این نکته جلب میشود که چگونه تأسیسات پزشکی بیمارستان تا این حد با فضا یکدست شده و فضای بیمارستان این چنین آرامبخش و خوشایند است. به اتاقهای انتظار مضحک، تجهیزات تشخیصی مضطرب کننده، و یا مراکز دیالیز دلگیری فکر کنید که همراه با یک زیباییشناسی اتفاقی و موقتی طراحی شدهاند و ما آن را به عنوان فضاهای درمانی استاندارد پذیرفتهایم.
پائیمیو که اکنون به عنوان مرکز بازپروری کودکان فعالیت میکند، یک مونومان و یادبود زنده برای این ایده است که طراحی هدفمند یک بیمارستان ،یا هر نوع محیطی که به منظور درمان طراحی میشود، بهطور کاملاً مستقیم بر سلامت و طول عمر ما تأثیر میگذارد.
پینوشت
[۱] https://qz.com/1718963/healthcare-and-design-lessons-from-finlands-paimio-sanatorium
[۲] Diana Anderson
[۳] Taylorism
[۴] Nordic region’s first scenic elevator
[۵] Armchair 41
[۶] Artek
[۷] شیرهای آب در اتاقها طرح مخصوصی داشته و به گونهای شیبدار طراحی شده بودند که از ایجاد سر و صدای پاشیدن آب جلوگیری شود
[۸] Eino Kauria
[۹] Katie Underwood
[۱۰] Getty Foundation