نابخردی بیپایان؛ از امامزادهصالح تا امامزادهداوود
مهدی فرجی| دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایرانصبح روز پنجشنبه ۶مرداد۱۴۰۱، خبری از امامزادهداوود تمام رسانهها و فضای مجازی را پر کرد: تصاویر و فیلمهایی از اطراف رودخانهی کن سولقان نشان میداد این منطقه در سیل غرق شده است و مردمِ سراسیمه از سیل، به امامزاده پناه بردهاند. در فیلمی سیل خروشان درب امامزاده را میشکند و به حیاط آن، بدون اذن ورود -که از شروط ورود به فضای مذهبی است- به امامزادهداوود داخل میشود! در کنار آن، آمار تعداد جانباختگان و آسیبدیدگان حادثه نیز اعلام شد.
اما باید پرسید که دلیل این حادثه چه بود؟ چرا همیشه وقتی که در ایران خبر از سیلهای شهری است، ، آمار از دست رفتن هممیهنانمان و آسیبرسیدن به جان و مال آنها بر اثر سوءمدیریت شهری و طراحی شهری شدت میگیرد؟ چرا سازمان مدیریت بحران که مهمترین وظیفهاش مدیریت بحران است، از بحران پیشگیری نمیکند و همیشه چندی پس از وقوع بحران و حادثه وارد عمل میشود؟ مگر این حادثه برای اولین بار است در این موقع از سال اتفاق میافتد؟ احتمالاً فراموش شده است که سیلی مهیبتر از سیل امامزادهداوود، درست ۳۵ سال و ۲ روز پیش از آن، تجریش، امامزادهصالح و شمیرانات را در ۴مرداد۱۳۶۶ در نوردید که در آن بیش از ۳۰۰ تن جان باختند و به گفته آمارها 1 بیش از ۷۵۷ میلیارد ریال ضرر و زیان مالی به همراه آورد. مگر نباید گذشته سرمشقی برای آینده باشد و از حوادث، درس عبرت گرفت و از تکرار مجدد آنها جلوگیری کرد؟ بگذارید به قبل برگردیم و و از سیل مرداد ۱۳۶۶ بگوییم تا به مرداد ۱۴۰۱ برسیم!
درست در ۴مرداد سال ۱۳۶۶ در روزهایی که ایران هنوز درگیر جنگ هشتساله با عراق بود، سیلی مهیب از گلابدره به حرکت درآمد و به سمت میدان تجریش و امامزادهصالح رسید. این سیلاب علاوه بر داشتن گلولای فراوان، سنگهای زیادی را هم به شهر آورد که بزرگترین آن تا مدتها در وسط میدان تجریش باقی ماند و در اوایل دههی هشتاد به یادبود آن ماجرا تراشیده شد و به عنصری برای طراحی شهری یکی از مهمترین میدانهای تهران تبدیل شد که در نوع خود ایدهی جالبی برای استفاده از سوغاتی آن فاجعه برای یادبودش شد.
آن موقع هیچکس انتظاری از چنین سیلابی در شهر تهران نداشت و نهادهای شهری هم طرحی نداشتند که جلوی تهرانی که هر روز در حال بزرگ و بزرگتر میشود را بگیرند. مردم نیز برای پناه، به امامزادهصالح رفتند؛ و بعضی به مغازههای اطراف؛ و بعضی هم که از پناه گرفتن ناکام ماندند با سیل همراه شدند و به سوی مرگ شتافتند. این سیل پس از سیل گرگان در دههی هشتاد، مهیبترین سیل روزگار معاصر بود و در ریختشناسی شهری منطقه یک شهرداری تهران مهمترین تغییری که ایجاد کرد، تغییرشکل میدان تجریش و البته ارتفاع آن بود که حدود ۳۰ سانتیمتر از ارتفاع پیش از سیلش، به خاطر رسوبهای برجای مانده از سیل، بالاتر رفته بود و روی آن آسفالت شده بود.
اما چرا از این فاجعه سیل تجریش سال ۱۳۶۶ نوشتیم؟ برای اینکه سیل، باز هم در همان موقع از سال و در سالگرد همان فاجعه به وقوع پیوست و اینبار هم امامزادهی دیگری محل این اتفاق و البته پناهگاه مردم هراسان و بیپناه بود. مطمئناً این فاجعه شاید در آن دوره به خاطر کمبود اطلاعات، گسترده نبودن رسانه و درگیری کشور در جنگ هشتسالهی ایران و عراق قدری نسبت به امروز قابل درکتر بود؛ اما سیلی که اینبار پس از امامزادهصالح، در امامزادهداوود تکرار شد، در قرن جدید و در سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاد؛ در زمانی که اطلاعات هواشناسی بهروز است و همه با اپلیکشنهای هواشناسی به ریزبهریز اطلاعات آن دسترسی دارند. نمیتوانیم بگوییم که امامزادهداوود از شهر دور است و سازمانهای شهری در رسیدگی به آن ناتوان هستند؛ چرا که این امامزاده از لحاظ فاصلهی زمانی، حدود نیمساعتی با محلهی شهران در منطقه پنج شهرداری تهران فاصله دارد که از نظر دسترسی به دلیل قرارگیری در کنار بزرگراههای همت، باکری و آبشناسان موقعیت و دسترسیپذیری خوبی دارد. اینکه نهاد شهرداری پیشبینی چنین حادثهای را نمیکند، واقعا عجیب است!
به غیر از این، باتوجه به اتفاق سال ۱۳۶۶ باید پرسید که چرا در کنار رودخانهها تمهیدی برای این موضوع اندیشیده نشده است تا مردم، حداقل اگر هم به هشدارها گوش ندادند، بتوانند در سرپناهی پناه گیرند و جانشان را حفظ کنند؟ یا اینکه، چرا در کنار امامزادهداوود پناهگاهی امن ساخته نشده است؟ یا اصلاً چرا در کنار فضاهای گردشگری -که اتفاقاً این یکی گردشگاهی مذهبی نیز است- پناهگاه ساخته نمیشود؟ البته شاید هم نباید انتظاری برای این موضوع داشت؛ زیرا درست کمی پایینتر از امامزادهداوود و در کنار رودخانهی کن، بیمارستانهای نیکان غرب، بیمارستان چشم آفتاب و بیمارستان سوانح سوختگی احداث شدهاند و معلوم است که مجوزدهندگانِ به ساخت این بیمارستانها، بیشتر به فکر درمان هستند تا پیشگیری! معلوم نیست که تا چه مقدار باید خسارت به شهر، جان و زندگی مردم وارد شود تا شهرداری بخواهد نیمنگاهی به مدیریت بحران و منظرسازی کنار رودخانههای شهری بیاندازد که چنین اتفاقاتی نیفتد.
منابع:
1: https://www.isw.ir/23647/%DB%B3%DB%B0-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%DB%8C%D9%84-%D9%81%D8%A7%D8%AC%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B4-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%DB%B3%DB%B0%DB%B0/
2:https://newspaper.hamshahrionline.ir/id/42662/%D8%B3%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B4-%D8%A8%D8%B1%D8%AF.html
https://newspaper.hamshahrionline.ir/3:
4:https://www.tasnimnews.com/fa/news/1401/05/06/2749387/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%84%D8%AD%D8%B8%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%AD%D8%B8%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D9%84-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D8%A7-6-%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%88-14-%D9%85%D9%81%D9%82%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84-%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87-%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1
5:https://faradeed.ir/fa/news/109010/%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D9%84-%D9%85%D8%AE%D9%88%D9%81-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B4-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86
6:http://www.ensafnews.com/360430/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D9%84-%DB%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%DB%B1%DB%B3%DB%B6%DB%B6-%D8%AA%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B4/
7: http://irph.blogfa.com/post/16367