https://www.bibliofond.ru/view.aspx?id=512290
⚡ 👉🏻👉🏻👉🏻 ИНФОРМАЦИЯ ДОСТУПНА ЗДЕСЬ ЖМИТЕ 👈🏻👈🏻👈🏻
Вы можете узнать стоимость помощи в написании студенческой работы.
Помощь в написании работы, которую точно примут!
Похожие работы на - Беларуская дакастрычніцкая проза
Скачать Скачать документ
Информация о работе Информация о работе
Скачать Скачать документ
Информация о работе Информация о работе
Скачать Скачать документ
Информация о работе Информация о работе
Нужна качественная работа без плагиата?
Не нашел материал для своей работы?
Поможем написать качественную работу Без плагиата!
Уздым рэвалюцыйнага руху ў Расіі ў канцы XIX - пачатку XX ст. характарызуецца шэрагам тэндэнцый, якія паказваюць на вялікую разнастайнасць форм яго праяўлення і розную ступень удзелу народных мас у антыўрадавых выступленнях у горадзе і ў вёсцы. Істогаа пры гэтым тое, што па меры адцалення ад буйных адміністратыўных і прамысловых цэнтраў Расійскай імперыі змяняўся і характар рэвалюцыйных прафам, прымаючы часцей за ўсё краёвыя, мясцовыя формы ў залежнасці ад узроўню жыцця, гістарычнага шляху канкрэтнага рэгіёна, задач яго эканамічнага, сацыяльнага і культурнага развіцця.
У гэтым сэнсе адметнасць дадзенай эпохі для беларускага народа, як і для многіх іншых народаў царскай Расіі, заключалася ў тым, што рэвалюцыйныя павевы і ідэі набывалі тут нацыянальныя формы і асэнсоўваліся народамі гэтых рэгіёнаў і ў першую чаргу інтэлігенцыяй як задачы барацьбы за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне.
У Беларусі галоўнае значэнне ў гэтым працэсе сацыяльнага І духоўнага ўздыму народа, росту яго самасвядомасці мелі перыядычныя выданні, у прыватнасці газеты «Наша доля» і «Наша Ніва», штотыднёвік «Беларус» і інш., якія станавіліся цэнтрамі кансалідацыі нацыянальных творчых сіл, сродкам масавай прапаганды ідэй нацыянальнага адраджэння, сацыяльнага і культурнага развіцця.
Пры гэтым характэрна, што мэты, якія мелі перад сабой гэтыя выданні, у адрозненне ад партыйнай і нелегальнай літаратуры былі не рэвалюцыйнымі, а менавіта асветніцкімі, прапагандысцкімі, накіраванымі на духоўнае абуджэнне і згуртаванне народа.
Так, у рэдакцыйным звароце газеты «Наша Ніва» да чытачоў абвяшчалася, што газета будзе служыць усяму беларускаму прыгнечанаму народу, што яна будзе люстэркам жыцця: «Мы будзем браць усё ад усіх і, злажыўшы ў парадак, зноў адцаваць». I падкрэсліваецца, што рэдакцыя будзе імкнуцца, «каб усе беларусы, што не ведаюць, хто яны ёсць, - зразумелі, што яны беларусы і людзі, каб пазналі свае правы і памагалі нам у нашай рабоце».
Вынікам з'яўлення газеты такога кірунку на роднай мове стаў масавы ўдзел у ёй непрафесійных аўтараў, карэспандэнтаў з месцаў, якія перадавалі веданне нізавога народнага жыцця. I гэта з'явілася адным з важнейшых фактараў асаблівага характару развіцця беларускай паэзіі і прозы пачатку XX ст., якія пачыналі нібы на пустым месцы, не з літаратурных традыцый, а з умоў самога жыцця, з фальклору, этнічных поглядаў і ўяўленняў, з паэтызацыі і лірызацыі побыту, звычаяў, умоў сялянскага жыцця.тут яскрава вызначаецца розніца задач, што стаялі перад паэзіяй і перад прозай. Пры ідэнтычнасці агульных мэтаў задача паэзіі заключалася ў тым, каб выразіць стан усеагульнага духоўнага ўздыму, росту нацыянальнай самасвядомасці народа, перадаць пачуццё і думкі свайго часу, акрэсліць шляхі станаўлення новага грамадскага ідэалу. Перавага духоўнасці, суб'ектыўнасці, свабоды аўтарскай думкі і пачуцця - характэрныя асаблівасці паэзіі.
Задача прозы больш «прадметная», «зямная», бо галоўным аб'ектам мастацкай творчасці тут быў чалавек, звязаны з умовамі свайго існавання, уцягнуты ў супярэчнасці грамадскага жыцця, абцяжараны сацыяльнымі знбсінамі, традыцыямі, звычаямі, павер'ямі, забабонамі і г. д. Гэта накладвала асаблівы адбітак на фарміраванне прозы, якая вымушана была выконваць розныя функцыі, змяшчаць у сабе самую розную «інфармацыю». Ацсюль - інтэнсіўнае развіццё не толькі мастацкіх, але і дакументальных жанраў, шырокая публікацыя на старонках перыядычных выданняў вестак гістарычнага, этнаграфічнага, эканамічнага характару, паведамленняў аб палітычнай барацьбе ў Расіі і ў Беларусі, аб важных падзеях у краіне і ў свеце.
Усё гэта абумовіла не толькі шырыню і шматстайнасць літаратурных кірункаў, але і з'яўленне змешаных жанравых форм, што ў значнай ступені ўскладняе жанравае размежаванне паміж імі.
Так, рэпартаж з месцаў падзей, гістарычны нарыс ці вуснае паданне («Выбары старшыні» Тамаша Булавы, «Квітанцыі» Ластаўкі знад Пцічы, «У Сібір» В. Міхайловіча, «Прылукі» К. Кагайца) выступаюць часам і як жывое апавяданне, а літаратурны партрэт, апісанне тыпаў беларускіх сялян («Кулыавы дзядзька Раман», «Таклюсясухотніца» Кандрата Лейкі, «Ахвяра» I. Дабрынца, «Міравы жаніх» АляхновічаЧэркаса і інш.) - як біяграфічная аповесць, жыццяпіс аб лепшых сынах і дочках беларускага народа.
Вялікая колькасць змешчаных форм, стылявая мнагастайнасць, шырыня дыяпазону творчай ініцыятывы пісьменнікаў, калі яны выступаюць адначасова і як празаікі і паэты, белетрыстырэпарцёры, аўтары дакументальных нарысаў і апавяданняў, - характэрныя асаблівасці беларускай прозы пачатку XX ст., якая сведчыць аб інтэнсіўнасці працэсу яе станаўлення і развіцця.
Побач з класікамі беларускай літаратуры і вядомымі пісьменнікамі таго часу (Цёткай, Я. Коласам, М. Багдановічам, К. Каганцом, У. Галубком, Ц. Гартным, А. Гурло, К. Буйло, 3. Бядулем, Ядвігіным Ш., М. Гарэцкім) тут шырока ўключыліся ў літаратурны працэс малавядомыя і невядомыя аўгары, якія, як правіла, друкаваліся пад псеўданімамі.
Агульны працэс руху беларускай прозы пачатку XX ст. выглядае як некалькі праблемнатэматычных і метадалагічных плыняў або напрамкаў развіцця.
Першы напрамак звязаны з мастацкай апрацоўкай вуснапаэтычнай творчасці, са зваротам да фальклорнай традыцыі беларускай літаратуры. Гэта нібы пачатак уласна літаратурнага працэсу, руху самых розных мастацкіх форм у адрозненне ад публіцыстыкі і вестак інфармацыйнага характару, але пакуль яшчэ на стадыі іншасказа, алегорыі, умоўнасці, якія даюць магчымасць аўтарам пашырыць гарызонты яе мастацкага бачання, павысіць пазнавальную і сацыяльную ролю.
Другі - лірыкарамантычны напрамак. ЁН адлюстроўвае значны крок наперад у засваенні вуснапаэтычнай традыцыі, набліжэнні яе да сучаснасці і вызначаецца задачамі мастацкага асэнсавання рэчаіснасці, працэсамі паэтызацыі і лірызацыі прозы, няхай яшчэ і ў межах суб'ектыўнасці і ўмоўнасці.
Трэці напрамак звязаны з развіццём сентыменталізму ў беларускай літаратуры як пераходнай стадыі ад фальклорнай традыцыі да рэалізму, да пошуку новых шляхоў і сродкаў для стварэння вобразаў народных герояў, народных характараў у літаратуры.нарэшце, апошні, чацвёрты накірунак - гэта рэалістычная лінія ў развіцці беларускай прозы. Гэты напрамак у найбольшай ступені адпавядаў сацыяльнагістарычным і культурнаасветніцкім задачам таго часу і таму хутка набіраў унутраную сілу, набываў дамінуючае значэнне.
Такая класіфікацыя адлюстроўвае не толькі мнагастайнасць форм і стылявых плыняў у развіцці прозы, але і ў значнай ступені характар яе паступальнага руху, таму што, з аднаго боку, рэалістычныя тэндэнцыі ў ходзе яе развіцця становяцца галоўнымі, а з другога - усё большы творчы плён набывае канфлікгная сюжэтыка як адлюстраванне супярэчнасцей, што ўзрасталі ў грамадстве ў эпоху рэвалгоцыйнага ўзрушэння.
Для «Нашай Нівы» характэрна шматстайнасць форм і прынцыпаў. Побач з шырока прадстаўленымі дакументальнымі формамі (нарысам, дакументальным апавяданнем, рэпартажам з месца падзей, бытавой замалёўкай) прысутнічаюць казкі, гумарэскі, псіхалагічныя эцюды, эсэ. Пры гэтым «чыстая» інфармацыя - звесткі палітычнага, гаспадарчага, культурнага характару - часам падаецца ў кантрастнай, займальнай форме.
Публікуючы звесткі аб адукацыі ў Японіі, газета «Наша Ніва» паведамляе: «У Японіі на кожныя сто дзяцей вучыцца грамаце дзевяноста сем, а ў нас, да прыкладу, у Мінскай губерні, непісьменных восемдзесят чалавек на сто дзяцей».
Часам у такіх паведамленнях гучыць іронія. У мястэчку Лужкі, паведамляе газета, праваслаўныя хлопец і дзяўчына вырашылі вянчацца ў каталіцкім касцёле і папрасілі аб гэтым ксяндза, таму што Маніфест 17 кастрычніка абвяшчаў свабоду веравызнання. Ксёндз абвянчаў іх, але аб гэтым даведаўся праваслаўны поп і падаў на ксяндза ў суд. А маладых паліцыя ўзяла пад «особый надзор». «Дык вось якая «свобода веронсповедання», - заключае газета3.
У інфармацыйнай частцы .беларускай перыёдыкі таго часу вельмі паказальныя і публікацыі аб рэвалюцыйных і культурных дзеячах Беларусі, Польшчы, Расіі, напісаныя, як правіла, натхнёна, эмацыянальна, пераканаўча, даступнай для простых людзей мовай, такія, у прыватаасці, нарысы ў «Нашай Ніве» аб Сымоне Канарскім, Міцкевічу, Сыракомлі, Талстым і іншых дзеячах славянскіх народаў.
Так, біяграфічны нарыс аб Сымоне Канарскім - гэта, па сутнасці, гераічны летапіс аб беларускім рэвалюцыйным дэмакраце, удзельніку паўстання 1831 г., які тайна вярнуўся з эміграцыі ў Расію і праводзіў агітацыйную работу сярод беларусаў, пакуль яго не арыштавалі. Пасля жорсткіх катаванняў па прыгаворы ваеннага суда ён быў расстраляны як дзяржаўны злачынца. Але слава і памяць аб ім засталася жыць у народнай свядомасці, таму што ён быў «самым смелым воінам за ідэалы свабоды і лепшага жыцця, мяркуючы, што трэба жыць і працаваць у родным краі, толькі тады можна падняць увесь народ Полыычы, Літвы і Белай Русі, каб перабудаваць жыццё зноў»4.
Прыкметная сваім сэнсам публікацыя серыі артыкулаў у газеце «Наша Ніва» за 1907-1908 гг. аб голадзе ў Расіі, аб перасяленцах і аб самаўпраўстве царскіх намеснікаў.
Тон гэтых публікацый усхваляванатрагічны, злавесны, як далёкі гул вялікай бяды, што насоўваецца на Беларусь. Менавіта так пачынае свой нарыс аб голадзе ў Расіі Марка Хмурны, выяўляючы разгубленасць і немач улады перад блізкай катастрофай: «Над Расеяй занялася грозная хмара! - піша ён. - Вялікую частку Расейскай дзяржавы абняў невіданы дасюль страшэнны голад, каторы больш сам сабе нажне ўраджаю, як самая японская вайна, куды болыы, як усе ахвяры Расейскай рэвалюцыі»5.
У наступным нарысе - дарожных нататкаў студэнтамедыка, які ў складзе невялікай групы працаваў у стэпавай паласе, дзе прайшла галадоўка, апавядаецца аб наведванні адной вёскі, дзе ўсе жыхары вымерлі. Усюды - акалеўшыя трупы. «I вось раздаўся крык фельчара: «Жывы! Жывы!» У адной хаце на грудзях мёртвай маці ляжала паўтарагадовае дзіця, сіняе, зморшчанае, з велькімі вачамі...»
Аўтар гэтых дарожных нататкаў піша аб навакольным так, быццам і ён вінаваты ў тым, што бачыў сваімі вачамі, чаму стаў сведкам.
Іншы тон маюць публікацыіводгукі на ўказы царскіх улад. Часцей за ўсё гэта своеасаблівая сатыра, гумарэскі, дзе юрыдычны дакумент нібы выварочваецца, чым выяўляецца яго антынародная сутнасць. Шмат такіх публікацый звязана з манапольным гандлем гарэлкай. Якія б меры ні прадпрымаў урад па арганізацыі «нармальнага» гандлю гэтым зеллем, на мностве разнастайных прыкладаў аўтары паказваюць, што сутнасць гэтай справы адна: народ Расіі бязбожна спойваюць, а нажываюцца з гэтага мясцовыя спекулянты і дзяржаўныя чыноўнікі.
Не абышлі сваёй увагай нашаніўцы і царскі Маніфест ад 17 кастрычніка: Пётра Просты - «Воля», Янук зпад Мінска - «Хто к лесу, а хто к бесу».
Адзін мужык, піша Янук зпад Мінска, пытаецца ў другога, ці бачыў ён свабоду. Бачыў, адказвае той. А якая яна? «Не самавіта... стаіць у нейкім балоце; будынкі пападгнівалі, у зямлю паўязджалі; стрэхі саламяныя...» Далей высвятляецца, што гутарка ідзе не пра Маніфест, а пра «вёску Слабада Усмірыльніцкага ўезду, што недалёка ад Прыгонава і Вісельнёва». А аб свабодзе, дараванай царом, мужык нічога не ведае: «Выбачай, сватка, гэтакай свабоды мне яшчэ не здарылася бачыць!..»7ў тэматычных, і ў жанравых адносінах, як няцяжка пераканацца, характар тагачасных публікацый даволі разнастайны. Тут і яўна публіцыстычныя нарысы (пра перасяленцаў, пра яўрэяў, пра дэмакратычныя свабоды ў Расіі і за мяжой, пра выбары ў Думу і г. д.), і пародыі, памфлеты (аб палітычнай свабодзе, праве сялян на зямлю, аб становішчы вясковага настаўніка), і роздумы аб лёсе беларускага народа і краю (думкі з дарогі Я. Коласа, Ядвігіна Ш.), і апавяданні пра размаітыя выпадкі жыцця.
Аднак усе гэтыя тэматычныя лініі і разнастайныя жанравыя формы аб'ядноўвае тое, што яны маюць непасрэднае дачыненне да рэальнасці, адлюстроўваюць новы стан жыцця, асабісты характар яго ўспрыняцця і ацэнкі.
Тым не менш уплыў фальклорнай традыцыі як характэрнай рысы ўсёй беларускай прозы выяўляецца даволі выразна. Менавіта ў гэты час у Беларусі разгортваецца масавая публікацыя фальклорных твораў: казак, легенд, паданняў, алегарычных апавяданняў, песень, прыказак, прымавак. Увага да фальклору ўласцівая ўсім вядомым пісьменнікам - М. Багдановічу, У. Галубку, К. Каганцу, Я. Коласу, Ядвігіну Ш. і інш.
Яшчэ на самым пачатку стагодцзя, як сведчыць М. Гарэцкі, Карусь Каганец натхнёна заклікаў: «Беларусь трэба падымаць!» Гэта значыць, што трэба было збіраць, апрацоўваць і рабіць набыткам грамадства ўсе тыя скарбы нацыянальнага багацця, вуснапаэтычнай народнай творчасці, што захоўваліся і жылі ў розных кутках Беларусі, утрымліваліся ў архівах у выглядзе зборнікаў этнаграфічных матэрыялаў, дакументаў, нататкаў, старых публікацый.
Сам К. Каганец пачаў з апрацоўкі народных легенд і казанняў, на грунце якіх ім былі напісаны такія творы, як «Прылукі» (1911), «Вітаўка» (1918), «Адкуль мядзведзі на свет узяліся...» (1902), «Адкуль зязюля ўзялася?» (1918), «Машэка» (1918), «Скрыпач і воўк» (1918), Нарысы пра Навагрудскае замчышча, пра засульскіх тураў.
Вельмі знамянальнае ў гэтым сэнсе апавяданне К. Каганца «Прылукі» - аб трагічным лёсе баярына Яраслава і яго прыгажуніжонкі Любляны, якія сталі ахвярай ці то злога падману, ці то нейкіх таямнічых абставін.
Месца, дзе загінуў Яраслаў і другі баярын, яго сапернік, назвалі Прылукамі (па віду зброі, якой яны біліся), і зараз там мала што нагадае аб старадаўняй драме. Але месца гэта памятнае, яно недалёка ад ракі Пціч. I гэтым сказана ўсё: край, які авеяны легендамі і паданнямі, зямля мужных людзей - вось што такое Беларусь.
Мастацкай апрацоўкай гістарычнага і фальклорнага матэрыялу як аднаго з эфектыўных сродкаў развіцця беларускай паэзіі і прозы, фарміравання нацыянальных асноў мастацкага мыслення займаліся многія пісьменнікі: Ф. Багушэвіч, Я. Купала, Я. Колас, Цётка, М. Багдановіч, У. Галубок, М. Гарэцкі і інш. Аб гэтым сведчаць рамантычныя паэмы Я. Купалы «Курган» (1910), «Магіла льва» (1913), «Сон на кургане» (1910), Я. Коласа - «Сымонмузыка» (19111924), вершаваныя і празаічныя творы М. Багдановіча - нізка вершаў «Старая Беларусь» (1922), «Апокрыф» (1913), «Гарадок» (1916), «Сярод глухой пушчы...» (1916) і інш., якія ўслаўляюць Беларусь як запаветны, легендарны край, дзе аб яе людзях і гераічным мінулым гавораць камяні і курганы, руіны старажытных гарадоў і паселішчаў, рэкі і даліны - толькі трэба ўмець прачытаць іх.
Аднак уплыў фальклорнай традыцыі акрамя літаратурных задач меў і практычнае значэнне: як сродак асветы, фарміравання сярод шырокіх мас прынцыпаў сапраўднага маральнага жыцця.
Паказальная ў гэтым сэнсе творчасць Ядвігіна Ш. Яго апавяданні «Пазыка» (1909), «Узнагарода» (1909), «Баба» (1910), «Вучоны бык» (1912) уяўляюць сабой пераказы або апрацоўку казак, легенд, анекдотаў з мэтай фарміравання маральных пастулатаў, жыццёвых прынцыпаў народнага побыту.
Як ніхто іншы, Ядвігін III. абвострана адчуваў пульс сучаснага яму быцця, пераломны момант у лёсе беларускага сялянства. У зборніках нарысаў «Лісты з дарогі» (1910) і «Думкі ў шляху» (1910) ён адзначаў, што вёска даходзіць да крайняй галечы, сялянская гаспадарка занепадае, моладзь, імкнучыся да адукацыі, сыходзіць у гарады, а ў вёсцы не хапае школ, ды і навучанне там знаходзіцца на вельмі нізкім узроўні. I ён робіць выснову: каб выратаваць вёску, падняць сялянскую гаспадарку, трэба перавярнуць само жыццё. «А для гэтага трэба шмат працы і часу. Працы - пакуль мужык не стане добра свядомым,, часу - пакуль мужык не стане свабодным».
Матывы павучанняў маральных настаўленняў у апавяданнях Ядвігіна Ш. жыццёва самыя розныя, але яны маюць агульную сэнсавую сутнасць, служаць задачы павышэння ўзроўню самасвядомасці народа. Сваімі апавяданнямі, казкамі, прытчамі пісьменнік імкнецца дапамагчы развіць народнае светаўяўленне, абвастрыць адчуванне маральных прынцыпаў, каб у жыцці выразна распазнавалася дабро і зло.
Паказальныя ў гэтым плане апавяданнібылі, апавяданніпаданні тьгау «Чортавай ласкі» (1909), «Жывога нябожчыка» (1909), «Бярозкі» (1910).
«Колькі гадоў мінула з таго часу - не ўспомню, - пачаў сваю сумную гісторыю галоўны герой апавядання «Жывы нябожчык» стары вясковец Максім. - Вочы мае цяпер, як тая вада вапенная; тады былі як васілысі ў жыце. Так мне і прозвішча далі - Васілёк... Паненка мяне так празвала... Добрая была паненка. Бывала, як толькі ўгледзе што нябожчык татка мой... хопіцца за паясніцу, каб адперазаць дзягу... «Не бі, - кажа... - Малы ён, хударлявы...» I бацька слухаў яе»9.
Яна вывучыла хлопчыка грамаце, ні разу яго не пакрыўдзіла. Але пара шчаслівага дзяцінства скончылася, прыйшло юнацтва, а з ім клопаты і нечаканасці. Аднойчы бацька разбудзіў Максіма сярод ночы і сказаў, што яны з панам і маладым панічом пойдуць на важную справу. I загадаў сачыць за панскім домам, сцерагчы дабро і даглядаць гаспадарку. Больш ён ні бацькі, ні пана, ні паніча не бачыў. Застаўся Максім за галоўнага работніка ў панскім доме.
Гады ішлі, жылі яны з паннай добра. Яна вельмі любіла гуляць у карты, у дурня, часта клікала яго да сябе і яны смяяліся да ўпаду.
Але тут прыйшла новая бяда: панна захварэла, у яе памутнеў розум. А гуляць у карты яна клікала яго, як і раней. Абрыдла ўсё гэта нарэшце Максіму і сказаў ён слузе: «Скажы, Іпто мяне не знайшоў». А калі той пачаў пярэчыць, дадаў: «Скажы, што я памёр».
Не паспеў ён вярнуцца дахаты, бачыць, ідзе панна. Ён лёг на тапчан, выцягнуўся, глядзіць адным вокам, што будзе далей. Увайшла панна, «глянула на мяне, цяжка ўздыхнула, на калені стала і давай пацеры гаварыць:
За душачку зморлую... Як жа яго? Як жа яго?»
А я з тапчана падказваю: «Васілёк» - «не... не... не Васілёк... - забыўшыся, што з нябожчыкам спор вядзе, кажа паненка...
Максім, - ізноў падказваю я з тапчана.
Ага, ага, Максім, Максім...»сорамна і жахліва мне стала, а прыдумаць нічога не магу... Устаць? - горш будзе: спужаць магу.
Між тым панна прачытала малітву, пасля падышла бліжэй, пацалавала ў мокры ад поту, халодны лоб. «Хутка спаткаемся, Васілёчак», - шапнула і... ціхенька - на цыпачках - выйішіа.тут здарылася зноў бяда: «Не злез, а зваліўся я з тапчана... Толькі гэта і памятаю»10. Рукі, ногі звяло Максіму - не павярнуцца. Чатыры тыдні праляжаў ён так без памяці ў гарачцы. А калі ўстаў, даведаўся, што панна памерла, і яе адвезлі на могілкі.
Сярод іншых апавяданняў Ядвігіна Ш. гэтая гісторыя незвычайная і незвычайны жанр твора. У цэнтры ўвагі пісьменніка - не асобны драматычны выпадак, як у большасці яго апавяданняў і гумарэсак, а цэлае чалавечае жыццё, доўгі ланцуг падзей і фактаў, аб'яднаных адзінствам уласнага лёсу героя і яго паслядоўным успрыняццем падзей. Таму і форма апавядання - няспешная споведзь чалавека, які ўжо нібы адышоў з гэтага свету, нагадвае форму народнага падання, былі. Аднак гэта не быль і не паданне ў іх класічным выглядзе, таму што пісьменнік толькі часткова прытрымліваецца фальклорнай традыцыі, выкарыстоўваючы яе як сродак умацавання эпічнага пачатку і катэгарычнага імператыву апавядання.
Заўважаецца, як эпічная форма былі, з яе атрыбутыкай (аддаленасцю падзей ад сучаснасці, міфалагічным адценнем сюжэта, паказам звычайнага, патрыярхальнага характару героя), узбагачаецца па ходу разгортвання дзеяння абуджэннем суб'ектыўна эмацыянальнай рэакцыі на жыццёвыя падзеі, калі фіксуецца асабістая думка героя.
Пераход ад эпічнай формы да суб'ектыўнай, лірычнай, што накрэсліваецца ў гэтым творы, істотны ў тым сэнсе, што ён раскрывае асаблівасці стаўлення пісьменніка да фальклорнай традыцыі. Ядвігін Ш. не проста папулярызуе фальклорныя сюжэты і матывы. Ён пераапрацоўвае іх, развівае, падымаючы на новы ідэйнамастацкі ўзровень. На прыкладзе такіх герояў, як Максім, селянін Пранук з апавядання «Чортава ласка», сведка незвычайнай падзеі з алегорыі «ДубДзядуля», пісьменнік паказвае, як важна для чалавека паглядзець на свой учынак нібы збоку, з вышыні пражытых гадоў, з пазіцыі асобы, якая адышла ад жыццёвай марнасці, што азначае глянуць пановаму, кіруючыся маральнымі крытэрыямі, прынцыпамі цвярозага розуму, дабра і справядлівасці.
Пераход ад групавой да індывідуальнай свядомасці, што намячаецца ў творчасці Ядвігіна Ш., адлюстроўвае не толькі своеасаблівасць метаду гэтага пісьменніка, імкненне яго да актыўнага засваення жыццёвага матэрыялу, але і агульную тэндэнцыю ў развіцці беларускай літаратуры - пошукі пісьменнікамі новых шляхоў і сродкаў мастацкага засваення рэчаіснасці.
Своеасаблівы феномен у гэтым сэнсе - творчасць Я. Коласа, у прыватнасці цыкл яго празаічных апавяданняў «Казкі жыцця», дзе алегорыі, прытчы, іншасказы выкарыстоўваюцца як сродак мастацкафіласофскага спасціжэння рэальнасці, пранікнення ў яе ўнутраныя законы.
Галоўным аб'ектам пазнання тут выступае прырода, але не сама па сабе, а ў непарыўным адзінстве з чалавекам. «Колас, як ніхто ў беларускай літаратуры, - піша I. Я. Навуменка, - адчуў, што народ, пісьменнікам якога ён з'яўляецца, - народ спрадвечна «лясны», што ў краі, які ён апявае, чалавек стаіць вельмі блізка да прыроды»11.
Гэта тым больш істогаа, што прыроду пісьменнік разглядаў як сяброўскае, сугучнае чалавеку па духу асяроддзе ў адрозненне ад сацыяльнага асяродка, супярэчлівага і канфліктнага, па сутнасці, варожага працоўнаму чалавеку, селяніну. Я. Колас адкрыў тую простую ісціну, што толькі на першы погляд, толькі неразумнаму чалавеку прырода здаецца нямой, а на самай справе - гэта адкрытая кніга жыцця са сваёй асаблівай мовай і сваімі законамі існавання. Таму нават у назвах асобных казак ён спрабуе неяк вызначыць гэтую патаемную сімволіку, унутраны загадкавы сэнс: «Жывая вада», «Дцзінокае дрэва», «На чужым грунце», «Балотны агонь», «Чыя праўда?», «Крыніца», «Супраць вады».
Засваенне фальклррных матываў, або як у выпадку з «Казкамі жыцця» Я. Коласа, які скарыстаў саму форму гэтага тыпу мыслення, выступае як адзін з этапаў руху беларускай прозы ад эпічнай формы апавядання да суб'ектыўнаасабовай, лірычнай. Узмацненне ўшіыву гэтай тэндэнцыі ў літаратуры дыктавалася многімі прычынамі, галоўная з якіх заключалася ў тым, што новая эпоха характарызавалася бурнымі працэсамі сацыяльнага і нацыянальнага абуджэння народа, духоўнага распрыгоньвання асобы. Новыя ідэі і пачуццё свабоды многіх штурхалі да актыўнай грамадскай дзейнасці.
Так, паступова ўсталёўваецца асаблівы - лірыкарамантычны - накірунак у развіцці беларускай прозы як працяг працэсу засваення фальклорнай традыцыі і разам з тым як пачатак выхаду літаратуры на новыя рубяжы мастацкага асэнсавання рэальнасці. У выніку легенды, паданні старажытнасці, казкі, сказанні, прытчы набываюць новы подых, болын глыбокі сэнс, бо многія героі пачынаюць гаварыць сваім голасам, пачынаюць выяўляць уласныя думкі і пачуцці.
Гэта тэндэнцыя зарадзілася ўжо ў канцы XIX ст. (Ф. Багушэвіч, Я. Лучына, А. Гурыновіч, Ф. Тапчэўскі) і наглядна выявілася ў творчасці Ядвігіна Ш., стала вызначальнай у лірычных мініяцюрах Цёткі, у прозе М. Багдановіча, У. Галубка, Ц. Гартнага, I. Піліпава, А. Гурло, К. Буйло, 3. Бядулі, К. Лейкі і ў іншых пісьменнікаў таго часу.
Ужо самыя першыя вопыты адухаўлення прадметаў, жывёл і прыроды сведчылі аб тым, што ў пісьменнікаў з'явілася патрэба, выкарыстоўваючы формы народных легенд, алегорый, казак, вырвацца за межы знешне бачымага аблічча з'яў, пранікнуць у іх унутраную сутнасць, звязаць з жыццём чалавека, яго матэрыяльнымі і духоўнымі запатрабаванняімі.
Адрозненне прозы ад паэзіі ў асэнсаванні аналагічных тэм і матываў заключаецца ў тым, што побач з агульнай тэндэнцыяй рамантызацыі і паэтызацыі беларускай літаратуры, развіцця яе эстэтычных функцый, паглыбленнем псіхалагізму адчуваецца ўзмацненне інтэлектуальных пошукаў. Некаторыя апавяданні - прытчы, легенды, казкі, алегорыі - будуюцца цалкам як роздум, пошук, раскрыццё ўнутранага сэнсу падзей. Напрыклад, апавяданне Ядвігіна Ш. «Рабы» (1912) уяўляе сабой літаратурную апрацоўку каляднай песні. Гутарка ў ім ідзе аб жыцці рабога кабанчыка, з дня яго з'яўлення на свет і да самага канца існавання. Здавалася б, які можа быць сэнс у жыцці такога незвычайнага персанажа? Але пісьменнік надзяляе яго свядомасцю і воляй, адчуваннем сэнсу штодзённага існавання, жаданнем быць самім сабой.
Апавяданне гэтае эмацыянальна насычанае, яно хвалюе праўдзівасцю ў перадачы пачуццяў і думак незвычайнага героя, яго пакутаў у апошнія імгненні жыцця.
Аналагічным шляхам ішлі і іншыя пісьменнікі, сучаснікі і паслядоўнікі Ядвігіна Ш., яны прапагандавалі высокія маральныя прынцыпы і агульнапрынятыя жыццёвыя правілы. Пропаведзь спачування, чалавечых дцносін, апякунства над жывымі істотамі роднага краю часта сустракаецца ў алегорыях У. Галубка («Голад» (1913), «У няволі» (1917), «Аплата за труд» (1914)), бо яны таксама ствараюць яго аблічча.
К. Буйло - найбольш яркая прадстаўніца лірычнай паэзіі, пакінула значны след і ў прозе. Яе лірычная мініяцюра «Русалкі» (1910) нагадвае паэму Я. Купалы «Сон на кургане», дзе розныя міфічныя істоты жывуць па асаблівых законах, толькі чымсьці нагадваючы зямное жыццё людзей. Але і самі русалкі К. Буйло, і сцэны карагоду іх ля падводнага палаца настолькі чалавечыя і блізкія людзям, гэтак прыгожыя і чароўныя, што мала чаго маюць агульнага з грахаводніцамі з купалаўскага свету. А іх спевы і гульні, іх сардэчнае спачуванне сваёй сяброўцы, якая марыць аб сустрэчы з каханым, робяць іх такімі прыцягальнымі і душэўнымі, што яны могуць служыць узорам для людзей, прадметам пераймальнасці і мары. Міфалогія служыла сучаснасці.
Пераход ад павярхоўнай эпічнасці апавядання да празаічнай лірыкі суправаджаўся зменамі не толькі ў сферы вобразатворчасці, у сістэме асацыятыўных сувязей, у эмацыянальнай танальнасці твораў, але і ў плане фарміравання светапоглядных прынцыпаў. Амаль усе названыя вышэй творы лірыкарамантычнага кірунку характарызуюцца не проста глыбокай чалавечнасцю і лірычнасцю, але і выразным уплывам ідэй сентыменталізму.калі ў паэзіі гэты ўплыў, як правіла, мае аб'ектыўны характар, выступае як пункт погляду аўтара, то ў прозе робіцца наступны крок наперад: сентыменталісцкія ідэі часта пранікаюць ва ўсю структуру твора.
Наглядна гэта выяўляецца ў шэрагу апавяданняў У. Галубка - «Апошняе спатканне» (1913), «Шчырае каханне» (1913), «Сірата Гануся» (1917), «Смерць старца» (1914) і інш., Баярына «Рабочы» (1910), Лішняга «Кветка бэзу» (1909), П. Простага «Слёзы» (1902), Ванды Леўай «Бацькаўшчына» (1909), Н. Бываеўскага «Перад раніцай...» (1912), В. Міхайловіча «У Сібір» (1910).
Але прыкметай часу стала тое, што сентыменталізм у гэты перыяд ужо не меў усеагульнага характару, а выступаў як адна з плыняў эмпірычнага рэалізму, адпавядаў у поўнай ступені ідэям новага стагоддзя. Значэнне сентыменталізму ў гэтым выпадку заключалася ў тым, што ён меў падкрэслена сацыяльны характар, выражаў светаадчуванне шырокіх працоўных мас, якія, не бачачы выйсця з тупіка жыцця, апелявалі да пачуцця міласэрнасці, жалю, спачуванняў. Таму героі многіх апавяданняў гэтага перыяду перажываюць сумоту, заклапочаны жаданнем знайсці прытулак у жыцці, спадзяюцца на чалавечую салідарнасць і дапамогу.
Жыццё ўдавы Васіліхі з апавядання У. Галубка «Сірата Гануся» было горкім, беспрасветным, як асенняя ноч. Смерць звяла са свету ўсіх яе дзяцей, пакінуўшы адну Ганусю. Доўга яны змагаліся з голадам і галечай, нарэшце падняліся на ногі, але вось бяда зноў прыйшла ў хату і захварэла старая Васіліха. «Ляжыць, бядачка, з упаўшымі вачамі і ўглядаецца на цень смерці, што стаіць за вушаком і ловіць яе сваёю кастляваю рукою.
Самай раніцай Гануся пацалавала матку і вымкнулася за дзверы»12.
Яна разжалобіла стоража, угаварыла фельчара і прывезла яго да хаты, але было ўжо позна. «Памаліся за яе, - сказаў плачучым голасам фельдшар і адвёў ад пахаладалага трупа Ганусю»13.
Па характары падзей змест апавядання рэалістычны, але аўтар імкнецца расчуліць, падаць безвыходнае становішча сваёй гераіні як асаблівы маральны імпульс: як голас адчаю, што абуджае заскарузлыя чалавечыя сэрцы, разбівае лёд абыякавасці і безудзельнасці. I ў гэтым - своеасаблівае выйсце з трагічнай сітуацыі, галоўная ідэя задумы пісьменніка.
Такія ж іншыя героі сентыментальных апавяданняў У. Галубка: бяздомны сіротка, падпасак, які ляжыць на бальнічным ложку без усялякага спадзявання на папраўку («У бальніцы», 1913), стары жабрак, што памірае зімой у лесе і бласлаўляе апошнім рухам рукі свайго маленькага правадыра («Смерць старога», 1914), няшчасная дзяўчына Ганна, якую айчым выгааў з хаты за каханне да маладога Сымона і якая застаецца вернай хлопцу да апошняй хвіліны жыцця («Шчырае каханне», 1913) і г. д.
Аднак імкненне пісьменнікаў да жыццёвай праўды выводзіла іх за вузкія межы сентыменталізму і дазваляла ствараць вобразы персанажаў, узятых з жыцця, няхай у нечым яшчэ ідэалізаваных, адзначаных рысамі народніцкай ідэалогіі, асветніцкіх прынцыпаў. Гэта героі з апавяданняў В. П. («Мікітаў француз», 1912), А. Юшкі («Ля хаты», 1913), К. Лейкі («Кульгавы дзядзька Раман», 1912; «Таклюсясухотніца», 1912), I. Дабрынца («Ахвяра», 1914).
Кульгавы дзядзька Раман і Таклюсясухотніца К. Лейкі належаць да галерэі бедных, але чыстых душой, з добрым сэрцам людзей. Да ўсіх людскіх бедаў яны яшчэ і калекі.
Дзядзька Раман жыў адзінокім чалавекам. «Дый якая б дурная кабета за яго пайшла, калі ён зусім не меў ног і не хадзіў па зямлі, як другія людзі, а поўзаў, за што і празвалі яго паўзуном»14.
Таклюсясухотніца ўяўляла не менш сумнае відовішча: «Худая, - адны косці, твар асунуўся, пазелянеў, вочы заваліліся глыбока пад лоб, грудзі высахлі, рукі цялёпаюцца, як шчэпкі, - хоць у труну кладзі» (218).
Але толькі ў гэтым, уласна кажучы, яны і аказаліся больш няшчаснымі, чым іншыя. Што ж да астатняга, дык былі яны, як ўсе: жылі, працавалі, сумленна здабываючы свой хлеб. Раман вастрыў жанчынам нажы, «вязаў бёрды; мужчынам галіў бароды, кляпаў косы, правіў хамуты, падпраўляў старыя боты і рабіў шмат чаго іншага» (214). Таклюся, нягледзячы на сваю худзіну і нездароўе, лічылася лепшай работніцай у вёсцы, спрытнай і здольнай да любой справы. Яна ўставала да пеўняў і з малітвай прымалася за работу: гатавала ежу ддя сям'і, прала кудзелю, шыла дзеткам кашулі і штонікі. «Уецца ў сваёй цёмнай хатцы, як пчолка ў вулейку, і за што ні возмецца, работа ў яе проста кіпіць і спорыцца» (218).
Многае, аднак, і адрознівала іх ад іншых вяскоўцаў. Былі яны пасвойму натурамі багата адоранымі, надзеленымі здольнасцю тонка ўспрымаць ж
Похожие работы на - Беларуская дакастрычніцкая проза Реферат. Литература.
Автореферат На Тему Формирование Ценностей Ориентаций У Подростков В Системе Деятельности Классного Руководителя
Дипломная работа по теме Совершенствование управления финансовыми результатами предприятия
Реферат: «Инновационные технологии в деятельности современных коммерческих банков»
Классификация Преступлений Эссе
Реферат по теме Технология выращивания и хранения лука
Практическое задание по теме Мотивация трудовой деятельности
Напишите Эссе Совесть Человека
Курсовая работа по теме Сезонность использования трудовых ресурсов и меры по ее смягчению в сельском хозяйстве
Тіл Тақырыбында Эссе
Социально-экономическое положение России в 16 веке
Дипломная работа по теме Право и мораль: проблемы соотношения
Реферат: Химические методы очистки отходящих газов
Дипломная работа по теме Елемент інформаційної системи для контролю експлуатації автотранспорту
Принцип Работы Курсовой Устойчивости
Управление Текущими Затратами Предприятия Курсовая
Курсовая работа: Методики синтетического и аналитического учета денежных средств и денежных документов в кассе предприятий
Реферат: Методические рекомендации по разработке программы внеурочной деятельности
Реферат: Проектирование образовательного процесса педагогической интернатуры на основе компетентностного подхода
Реферат: Современное состояние питьевого водоснабжения и качества питьевой воды украины
Банкротство Юридических Лиц Диссертация
Похожие работы на - Роль теории иерархии потребностей Абрахама Маслоу для социальной и управленческой практики
Реферат: A Way Of Life Essay Research Paper
Реферат: Типы кровоточивости по Баркагану