enqelabrojava
چشمانداز منافع ترکیه از جنگ ایران و اسرائیل
در طول «جنگ دوازده روزه» اخیر بین اسرائیل و ایران، اردوغان حملات هوایی اسرائیل را محکوم کرد و خواستار از سرگیری مذاکرات هستهای شد، در حالی که از اشاره مستقیم به دخالت آمریکا در سخنرانیهای خود خودداری کرد. اما در توئیتی از فریدریش مرتس صدراعظم آلمان، چند روز بعد مشخص شد که اردوغان بیسروصدا با ایران هستهای مخالفت است.
تاثیر بلندمدت بر موقعیت منطقهای و چالشهای داخلی آنکارا
توانمندی اسرائیل در منطقه، مزایای بسیاری برای آنکارا به همراه دارد، حتی اگر اردوغان هیچ فرصتی را برای محکوم کردن آن از دست ندهد. آنکارا که پیش از این نیز با بیش از ۳.۵ میلیون پناهنده سوری و افغان و تورم مداوم دست و پنجه نرم میکند، نگران است که درگیری مجدد یا بیثباتی بیشتر در ایران میتواند قیمت انرژی را افزایش داده و موج جدیدی از مهاجرت را به راه اندازد که خطر افزایش نارضایتی داخلی از دولت اردوغان را در پی دارد.
گزارش شده است که اردوغان به دنبال میزبانی مذاکرات مستقیم بین مقامات ارشد آمریکایی و ایرانی در استانبول بود، اگرچه این تلاش در نهایت به نتیجه نرسید. با این وجود، ترکیه، همانند زمان تهاجم روسیه به اوکراین، به سرعت برای تقویت وجهه خود به عنوان یک میانجی و یک عضو ناتو که برای توسعه روابط منطقهای این ائتلاف حیاتی گام برداشت. این موقعیت دیپلماتیک به آنکارا اجازه میدهد تا همزمان روابط خود را با غرب مدیریت کند و در عین حال با بازیگران منطقهای هم که اغلب با ناتو در تضاد هستند، تعامل کند.
شبکههای نیابتی ترکیه و ایران
ایران و ترکیه تلاش دارند تا به عنوان دو قدرت منطقهای جاهطلب، دست به رقابت و شراکت بزنند و اغلب در سکوب گروههایی مانند پکک در هماهنگی با یکدیگر فروگزار نمیکنند. بعضی اوقات، ترکیه و ایران با یکدیگر در تضاد هستند چون جاهطلبیهای منطقهای آنها با هم برخوردمیکند. به عنوان مثال در عراق، گروههای مرتبط با محور مقاومت رژیم ایران درحشد شعبی تهدیدهای صریحی را علیه پایگاههای نظامی ترکیه در اقلیم کردستان ایجاد کرند و دو سال پیش برای آخرین بار دست به بمباران یکی از پایگاههای ترکیه در محدوده تحت کنترل بارزانی زدند. از سوی دیگر در قرهباغ، حمایت قاطع ترکیه از آذربایجان با همسویی ایران با ارمنستان مواجه شد.
در راستای این رویارویی منطقهای، روابط ترکیه و ایران در سال ۲۰۲۵ در وضعیتی پرتنش قرار گرفت. در ژانویه، رسانههای طرفدار اردوغان در ترکیه گزارش دادند که اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، با مظلوم عبدی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه -هسد دیدار کرده است. آنکارا هسد را شاخه سوری حزب کارگران کردستان میداند. تنشها در ماه فوریه زمانی که هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، «سیاست خارجی شبهنظامیمحور» ایران را خطرناک توصیف کرد، بیشتر شد و به یک نزاع دیپلماتیک منجر شد که در آن هر دو کشور سفرای یکدیگر را احضار کردند. یک ماه بعد، یک روزنامه ترکیهای طرفدار اردوغان، ایران را به تامین پهپاد برای یگانهای مدافع خلق (یپگ) – زیرمجموعه عمدتا کوردی هسد– متهم کرد که اصطکاک دوجانبه را بیشتر کرد. تقریباً در همان زمان، سازمان اطلاعات ملی ترکیه چندین مظنون مرتبط با اطلاعات ایران را در سه شهر بزرگ ترکیه دستگیر کرد.
در مصاحبهای در سال گذشته، یاشار گولر، وزیر دفاع ترکیه، از ایران به دلیل عدم اقدام علیه اعضای پکک که در خاک ایران پناه گرفتهاند، علیرغم ارائه اطلاعات دقیق توسط ترکیه، انتقاد کرد؛ در عین حال او خاطر نشان کرد که ایران همکاریهای خوبی با آنکارا برای سرکوب پکک انجام داده است. طبق گزارشی از بازرس کل وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۲۲، یگانهای مقاومت شنگال یبش – که از نظر ایدئولژی به پکک نزدیکتر است ناچار به همکاری با حشدشعبی بوده است. با این وجود، ترکیه حتی پس از حمله شبهنظامیان همسو با ایران به کنسولگری ترکیه در موصل با موشک در سال ۲۰۲۲، از هدف قرار دادن مستقیم نیروهای نیابتی ایران در منطقه خودداری کرد.
ضربات مستقیمی که اسرائیل در طول درگیری اخیر به زیرساختهای نظامی ایران وارد کرده است، به همراه حذف فرماندهان کلیدی سپاه پاسداران و خسارات وارده به نیروهای نیابتی ایران از ۷ اکتبر، ناگزیر توانایی تهران را برای نمایش قدرت در عراق و سوریه در آینده نزدیک محدود خواهد کرد. ایران که درگیر تهدید قریبالوقوع حملات خارجی و نیاز اساسی به تامین امنیت رژیم است، چالشهای داخلی زیادی برای مدیریت خواهد داشت. اولویت تثبیت کنترل داخلی و حفاظت از داراییهای نظامی حیاتی رژیم ایران سیستم فاشیستی ترکیه را آسوده خاطر میسازد.
درگیری به عنوان یک عامل انحراف داخلی
وقتی صحبت از نگرانیهای انتخاباتی داخلی میشود، تشدید تنش بین اسرائیل و ایران و موارد مشابه، ابزار بلاغی مفیدی را برای اردوغان فراهم میکند تا توجه عمومی را از چالشهای فزاینده داخلی منحرف کند. درگیریهای منطقهای در همسایگی ترکیه، اردوغان را قادر میسازد تا تصویر خود را به عنوان یک رهبر قوی که از منافع ملی دفاع میکند، بدون کشاندن کشور به درگیری فعال، تقویت کند. درگیری اخیر در این زمینه، فرصتی برای مقابله با مخالفتهای فزاینده در داخل و تحکیم پایگاه رأیدهندگان رو به زوال او با استفاده از روایتهای تهدید اسرائیل است.
دولت در حال حاضر در بیشتر نظرسنجیهای اصلی از حزب اصلی مخالف عقبتر است، و برخی نظرسنجیها نشان میدهد که حمایت از آن برای اولین بار از زمان روی کار آمدن در سال ۲۰۰۲ به زیر ۳۰ درصد کاهش یافته است. سرکوب مداوم شهردار مخالف استانبول تنها نارضایتی عمومی را تشدید کرده است، و دولت را به طور فزایندهای به عوامل انحرافی خارجی برای تغییر گفتگوی ملی از سختیهای اقتصادی و سرکوب سیاسی متکی کرده است. این امر زمانی آشکار شد که اردوغان در توئیتی اعلام کرد که فراخوان رهبر اصلی مخالفان برای تحریم کسبوکارهای طرفدار دولت بیمعنی و غیرمسئولانه است، در حالی که اسرائیل به ایران حمله میکرد و منطقه با تشدید آشفتگی روبرو بود.
هرچه توجه رسانهها بیشتر بر درگیریهای خارجی مانند حملات متقابل اسرائیل و ایران متمرکز شود، تمرکز کمتری بر مسائل حساس سیاسی مانند زندانی شدن شهردار استانبول یا بحران فزاینده هزینه زندگی در کشور خواهد بود. در یکی از سخنرانیهای اخیر خود در جمع نمایندگان حزبش در پارلمان، اردوغان، در حالی که از اسرائیل انتقاد میکرد، اظهار داشت که متقاعد شده است که بحثها، اختلافات و قطببندی که دههها ترکیه را درگیر خود کرده است، نتیجه پویاییهای داخلی نیست، بلکه نتیجه نیروهای خارجی است. این سخنرانی شامل یک ویدیوی بینابینی بود که بر نقش دیپلماتیک اردوغان در تلاشها برای حفظ تنشزدایی منطقهای تاکید میکرد و شامل کلیپهایی از دیدارهای او با رهبران جهان از ترامپ و پوتین تا پزشکیان و محمد بن سلمان بود – تصویری که به وضوح برای نشان دادن او به عنوان یک رهبر منطقهای و یک بازیگر دیپلماتیک کلیدی قادر به مدیریت بحرانهای پیچیده بینالمللی طراحی شده بود.
نتیجهگیری
برای اردوغان، نبرد کنونی در غزه، تهران یا تلآویو نیست. این نبرد در داخل کشور است، و تحولات منطقهای به عنوان یک پسزمینه مناسب برای آن نبرد عمل میکند. دادههای اخیر یک شرکت نظرسنجی که پیشبینیهای دقیقی از انتخابات گذشته ترکیه داشت، نشان میدهد که حزب عدالت و توسعه حاکم بر اردوغان اخیراً بیش از پنج امتیاز از حزب اصلی مخالف عقب افتاده است. علاوه بر این، محدودیتهای قانونی دوره ریاست جمهوری مانع از نامزدی اردوغان برای یک دوره دیگر در سال ۲۰۲۸ میشود، مگر اینکه او اکثریت سه پنجم را در پارلمان به دست آورد یا قانون اساسی را با موفقیت اصلاح کند. ائتلاف حاکم او در حال حاضر حداقل ۳۶ رای برای فراخوان انتخابات زودهنگام کم دارد.
بنابراین، اردوغان در مواجهه با فشارهای سیاسی داخلی، بحرانهای منطقهای را هم به عنوان یک عامل انحرافی و هم به عنوان یک فرصت استراتژیک میبیند. تا زمانی که تنشها در همسایگی نزدیک ترکیه ادامه یابد، او میتواند به استفاده از درگیریهای خارجی برای منحرف کردن انتقادهای داخلی و بسیج پایگاه خود ادامه دهد. در عین حال، اهمیت استراتژیک ترکیه برای قدرتهای منطقهای و جهانی به اردوغان نقش ضروری در صحنه بینالمللی میدهد، نقشی که او به طرز ماهرانهای از آن برای نمایش قدرت و حفظ اهمیت سیاسی در داخل استفاده میکند. در این پویایی، بیثباتی منطقهای به عنوان وسیلهای برای بقای داخلی عمل میکند که اردوغان را قادر میسازد تا علیرغم ضعفهای داخلی عمیقتر، کنترل سیاسی خود را تقویت کند.