Закон трох літар ці легалізацыя крэсовай пальшчызны ў Літве

Гэты тэкст вельмі важна прачытаць нашым добразычлівым людзям, якія падчас хвалі рэпрэсій кінуліся абараняць польскія школы, розныя саюзы палякаў і сумнеўных дзеячаў кшталту Анжэя Пачобута. Гэта не апраўданне пераследу, а прыклад таго, да чаго прыводзіць выхаванне ўласных суайчыннікаў у духу нацыянальных інтарэсаў чужой дзяржавы на падставе адное рэлігійнай канфесіі.

Ужо цягам году ў суседняй Літве абмяркоўваўся праект закону аб напісанні асабістых імёнаў у пашпарце мовай арыгіналу, у выпадку, калі альфабэт гэтай мовы складзены на падставе лацінкі. З-за туманам «очковтірательства» было адразу відаць, пра якую мову і які арыгінал ідзецца. Відаць тое было, у першаю чаргу, па адыёзных ініцыятарах гэтага закону. У выніку гэтага абмеркавання, у абыход такіх інстанцый, як Дзяржаўная камісія літоўскай мовы, Канстытуцыйным судом быў прыняты закон аб напісанні прозвішчаў “нелітоўскага” паходжання “мовай арыгіналу” на падставе лацінскага альфабэту, але пры гэтым без дыякрытычных знакаў. Дзеля гэтага дадаткова можна будзе ўжыць тры літары, якіх няма ў літоўскім альфабэце: „q“, „w“ і „x“, ад чаго гэты закон і атрымаў такую народна-публіцыстычную назву, як “закон трох літар”.

Атрымліваецца абсурдальная сітуацыя-некампентэнтная ані ў палітычных, ані ў моўных пытаннях інстытуцыя прымае даволі празрыста палітычна матываваны закон (не без замежнага ціску), парушаючы ў тым ліку і канстытуцыйны статус літоўскай мовы.

Сутнасць тут нават ня ў сумленні дзеячаў кашлту Эвіліны Дабравольскай, з імі, акурат, даўно ўсё ясна. Асноўная праблема палягае на контаргументах патрыятычнай грамадскасці, а ад каторай чуваць усё, што заўгодна.. канстытуцыя, публічны статус мовы, законы, рэгулы. Але абмінаецца той факт, што насельніцтва паўднёвага ўсходу не з’яўляецца польскім, а напісанне іх прозвішчаў па-польску ня ёсць ніякім “арыгіналам”.

 Сусветна вядомы балтыст і супрацоўнік інстытуту літоўскай мовы Зігмас Зінкявічус падрабязна даследаваў тэму паходжанне асабістых імёнаў, як у Літве, так і па за яе межамі (ёсць асобная праца па прозвішчаў Сувальшчыны). У шматлікіх працах, прысвечаных тэме, ён падрабязна даводзіць, што большасць прозвішчаў усходнелітоўскіх рэгіёнаў-старабалцкага паходжання, а іх “польскія” канчаткі абумоўлены касцельным запісам, які рабіўся па-польску. Адпаведна, паланізацыя тамтэйшых жыхароў сцісла павязана са складанымі этна-палітычнымі працэсамі ў рэгіёне, асабліва ў 19 стагоддзі, але ніяк не адвечнасцю эфемернай “польскасці” розных Пракаповічаў і Ванагоўскіх. З боку Варшавы дзейнасць акадэміка Зінкявічуса ўспрымалася востра, людзі абсалютна неабазнаныя ў пытаннях мовы і этнаграфіі, абвінавачвалі яго ў нацыяналізме, ксенафобіі, нянавісці да палякаў.

Але дзеянні Варшавы і яе агентаў у Літве не былі марнымі-дыскурс быў паспяхова навязаны. Нягледзячы на ўсе намаганні навукоўцаў, этнографаў і проста неабыякавых да лёсу ключовай для гісторыі літоўскага гаспадарства тэрыторыі, палітычныя эліты выбудоўвалі адносіны з польскамоўнымі (як правіла, толькі дэкларатыўна) суграмадзянамі, як з прадстаўнікамі іншага народу, з нацыянальнай меншасцю палякаў у Літве, якія шляхам, пэўне, нейкай трыялектыкі яшчэ і прэтэндуюць на свой аўтахтонны і адвечны статус менавіта ў якасці палякаў. Такая парочная практыка і не магла прывесціні да чаго іншага, як да стварэння анклава, апазыцыйна налаштаванага да рэшты дзяржавы. Фактычна, дайшло да фармавання дзяржавы ў дзяржаве, дзе ў палякаў ёсць асобныя школы, тэлебачанне і нават свая партыя пад назвай „Akcja wyborcza Polaków na Litwię”. У выніку гэтай недальнабачнай палітыкі замест захавання сумнеўнай, але тым ня менш, адментнасці рэгіёна і яго жыхароў, атрымалася выхаванне ментальных (а часам і фактычных) грамадзян чужой дзяржавы, якія часова апынуліся на гэтай “мнагастрадальнай” зямлі. 

Грамада літоўскіх палякаў зразумеўшы маргінальнасць і гібрідную прарасейскасць Тамашэўскага і яго "Акцыі Выборчай" пачалі прасоўваць больш прыстойных і нібы лаяльных да Літвы асобаў. Адной з такіх стаў Раймонд Кланоўскі (Rajmond Klonowski), ён добра валодае літоўскай мовай і з'яўляецца рэгулярным госцям у літоўскіх медыях, у тым ліку нацыянальна-арыентаваных. У адной з падобных перадач на канале "Neredaguota" Кланоўскі адказваючы на пытанне падпісанта "Хто такія славяне і чаму іх так шмат?", упэўнена выпаліў "Мы прыкладна адначасова прыйшлі сюды разам з балтамі з вялікага стэпу....а чаму нас так шмат? Ну ёсць жонка, ёсць мужчына".(https://www.youtube.com/watch?v=9ajwJmUNk5U&t=2952s)

Міграваўшага 4000 гадоў да н.э. славяніна ніхто і не спрабаваў выправіць, як і не спрабуюць выпраўляць післсудчыкаў у Салечніках. Але гэткай талерантнасці чамусьці пазбаўленыя нашыя суайчыннікі-на вышэй узгаданым канале было аж некалькі перадач на тэму літвінізма, дзе беларусаў называлі "змяёй, прыгрэтай на грудзі", якая ня сёння, дык заўтра арганізуе "крымскі сцэнар" у Вільні, пра што яны аўтарытэтна даведаліся з... аднаго інтэрв'ю Зянона Пазьняка, меркавання блогеркі транс-украінкі Алены Васільевай (канал "Менавіта online") і былога спецслужбіста Імантаса Мелянаса, які не мае ніякіх кантактаў з беларускімі арганізацыямі і, імаверна, сваёй "абазнанасцю" забавязаны дзвум вышэй узгаданым крыніцам.

 У святле гэтых фактаў, можна колькі заўгодна гаманіць пра канстытуцыю, але страчаную прастору павяртаюць не паперкамі. Напісанне прозвішчаў-гэта толькі вынік метапалітычнага змагання, а ня яго змест ці мэта. Бо змагацца заўжды трэба за душы, а не за абстрактныя законы пра нейкія там статусы мовы, напісаныя віленскімі бюракратамі. Жыхарам польскай правінцыі непатрэбная літоўская мова, дакладна таксама, як жыхарам рускай правінцыі не спатрэбілася беларуская. За 30 год незалежнасці Літва не здолела стварыць эфектыўную палітыку ідэнтычнасці, накіраваўшы ўсе свае высілкі на тое, каб хутчэй стаць часткай адзінай Еўропы. І зусім не дзіўна, што ў гэтых акалічнасцях дапамагчы віленчукам у асэнсаванні нацыянальнай свядомасці прыйшлі іншыя, больш ініцыятыўныя еўрапейцы.