Вялікая размова з былой палітзняволенай Аланай Гебрэмарыям – пра 9 жніўня і дыялог з рэжымам

«Дыялог», «перамовы», «вызваленне» – словы, якія ў гэтым тэксце паўтараюцца часцей за іншыя. Былая палітзняволеная, экс-прадстаўніца Святланы Ціханоўскай у справах моладзі, а цяпер – сябра Каардынацыйнай Рады і менеджарка politzek.me Алана Гебрэмарыям аналізуе ў інтэрв’ю «Белсату» падзеі 9 жніўня 2020 года і выказвае непапулярнае, як сама кажа, меркаванне пра неабходнасць перамоваў з Лукашэнкам. «Ніхто не ведае, калі закрыецца гэтае акно магчымасцяў»,  – гаворыць яна.

З актывісткай Аланай Гебрэмарыям размаўляем у гарачы дзень 1 жніўня. Левы бераг Віслы, 30 метраў ад Гданьскага мосту. Праз гадзіну ўся Варшава спыніцца і загудзіць на знак памяці аб ахвярах Варшаўскага паўстання.

«Кідаемся ў крайнасці і лічым, што 9 жніўня было правалам»

– Алана, палякі і праз 80 гадоў працягваюць горача абмяркоўваць і аналізаваць падзеі, звязаныя з Варшаўскім паўстаннем, якое пацярпела крах і каштавала блізу 200 тысячаў чалавечых жыццяў. Праводзіць тут паралель з беларускім 9 жніўня было б некарэктна, але… Ці варта нам працягваць рэфлексаваць над падзеямі 2020 года?

– Я думаю, што рэфлексія ўвогуле – гэта вельмі важная частка жыцця любога чалавека і грамадства. Нам важна вяртацца да моманту, які быў лёсавазначальным у беларускай сучаснай гісторыі. Бо ніколі яшчэ не аб’ядноўвалася столькі людзей з аднымі і тымі ж мэтамі, з адным і тым жа імпэтам і энергіяй і так моцна не адстойвалі свае ідэалы і каштоўнасці. Я ўпэўненая, што нам трэба да гэтага вяртацца і аналізаваць.

Іншая рэч, што часам мы пачынаем зацыклівацца: спрабуем знайсці вінаватых, шукаем, што зрабілі не так і што трэба было б як мага хутчэй паправіць. А потым прыходзім, напрыклад, да высноваў, што, раз мірны пратэст не спрацаваў – трэба рыхтаваць унутранае паўстанне…

Мы кідаемся ў крайнасці і лічым, што 9 жніўня – гэта быў правал. Я так не лічу. Таму што ўсё, што мы маглі, мы зрабілі. І самае галоўнае – мы аб’ядналі людзей. Людзі адчулі салідарнасць і ўзаемападтрымку, адчулі сапраўдную беларускую ідэнтычнасць унутры сябе і ўнутры людзей побач. Я бачу, наколькі гэта ўзрушыла людзей і надало ім надзеі, якой увесь гэты час вельмі бракавала.

І я думаю, што нам не трэба сябе вінаваціць, бо пачуццё віны не прыдае ніякай энергіі для пераменаў у будучыні – толькі абмяжоўвае нас і спыняе ў развіцці. Трэба спрабаваць зрабіць правільныя высновы – не катэгарычныя, не цынічныя, не татальна самакрытычныя. Ці магчыма іх зрабіць сёння? Гэта доўгі працэс, як з Другой сусветнай ці з Варшаўскім паўстаннем, і ён будзе адбывацца дзесяцігоддзямі. Цяпер жа трэба ацэньваць сябе адэкватна, улічваючы, што мы 30 гадоў жывём пры жудасным дыктатары і яго памочніках. І не ўсю адказнасць скідваць на беларускіх людзей: мы, маўляў, там не даціснулі, прыдумалі няправільны план, лідары нас не так скаардынавалі і г. д.

«Ад гэтай крыві не змаглі б адмыцца…»

– І не ўзяліся за камяні і аўтаматы… А каб узяліся?

– У нас і без збройнага канфлікту ўсё скончылася расколам. Людзі зараз настолькі падзеленыя і ненавідзяць адзін аднаго, што могуць, умоўна кажучы, пісаць даносы і ладзіць нейкія ганебныя рэчы. Гэта жудасна. Але ж гэта можна развязваць па-людску – праз дыскусіі, дыялог, галасаванне. Пакуль, на жаль, нам не хапае палітычнай адукаванасці і разумення, як можна такі дыялог наладзіць.

І яшчэ пытанне на будучыню, якое трэба пачынаць абдумваць ужо зараз: калі мы ўсё ж вернемся – што рабіць з людзьмі, якія не падтрымліваюць апазіцыйны рух і нашыя базавыя каштоўнасці, з’яўляюцца прыхільнікамі Лукашэнкі і ягоных метадаў кіравання? Што нам за імі рабіць? Яны не беларусы? Яны не маюць права жыць на нашай зямлі? Іх продкі тут не жылі?.

Мы не можам узяць і спрэс люстраваць усё грамадства. Не можам выключыць гэтых людзей, пасадзіць у асобны бункер, маўляў, вы там жывіце, а ў нас будзе нашая нармальная Беларусь. Таму нават у такой сітуацыі вельмі важна думаць пра тое, як будаваць гэты дыялог, як вучыцца весці перамовы і чуць адзін аднаго, не адрываючыся ад рэальнасці.

Калі б у 2020-м здарылася збройнае супрацьстаянне, я думаю, гэта сапсавала бы жыцці шматлікім людзям, шмат ахвяраў было б у адначассі. І мы б казалі ўжо не пра 50 тысячаў затрыманых з 2020 года, а пра дзясяткі ці сотні тысячаў ахвяраў і пакалечаных лёсаў. Ад гэтай крыві, жорсткасці і нянавісці мы б не змаглі адмыцца і не змаглі б далей будаваць нашую краіну.

Я не ведаю, што было б далей. Магчыма, скончылася б не толькі велічэзнай крывёю, але і стратай суверэнітэту з-за пастаяннай пагрозы з боку Расеі, якая і ў 2020 годзе распрацоўвала розныя сцэнарыі і спрабавала ўплываць палітычна. І ніхто б нам не дапамог у той сітуацыі.

«Трэба наступіць абцасам на сваё эга і сядаць за стол перамоваў»

– «Вучыцца весці перамовы»,  – кажаш. Вунь мост – вельмі прыдатная прастора для перамоваў і абмену палоннымі. Пры якіх умовах сустрэлася б на ім з прадстаўнікамі рэжыму?

– Мой адказ мала каму, напэўна, спадабаецца, бо мала людзей гатова адступіцца ад сваіх амбіцыяў і, можа, нават ганарлівасці, і спусціцца да ўзроўню людзей, якія нас катавалі, якія сапсавалі жыццё тысячам людзей, змусілі нас да эміграцыі і тысячы людзей пасадзілі ў турмы. Але я лічу, што нават з тэрарыстамі можна размаўляць. І трэба размаўляць, калі гаворка пра вызваленне закладнікаў! Таму што чалавечае жыццё важнейшае.

Можна, канешне, спрачацца ў «Фэйсбуку», вызваленне 19 палітвязняў – гэта акт гуманнасці ці не, але гэта толькі адцягвае нашую ўвага ад галоўнага. Ад таго, што людзей трэба ратаваць – яны паміраюць у турмах. І, ведаючы, наколькі там цяжка і як гэта ламае людзей псіхічна і фізічна, я не магу сабе дазволіць сказаць, што не гатова пайсці на перамовы з Лукашэнкам, Качанавай, Эйсмант, з Рыжанковым – з кім заўгодна. Калі б яны да мяне звярнуліся, я б, напэўна, нават з радасцю, пайшла б на дыялог…

– Стоп, калі б звярнуліся? А першая пайшла б на кантакт?

– Калі б былі кантакты – так. Я ўпэўненая, што на тым баку, на тым беразе, ёсць розныя меркаванні і не ўсе стаяць так катэгарычна, як некаторыя нашыя людзі ў дэмакратычных сілах, паводле якіх перамоваў з дыктатарам быць не можа. Людзі, якія зараз ва ўладзе, разумеюць, што гэта трэба будзе зрабіць. Канешне ж, яны шукаюць патрэбнага моманту для сябе, каб займець нейкую выгаду. Але яны не адмаўляюцца ад таго, што камунікацыя патрэбная.

Больш за тое – яна адбываецца. Як бы хто ні хацеў, яна ўсё адно адбываецца, і не толькі з замежнымі партнёрамі.

– З кім тады?

– Ясна, што з офісам Святланы Ціханоўскай ці з Аб’яднаным пераходным кабінетам яны не захочуць размаўляць. Але я дакладна ведаю, што ёсць людзі сярод дэмакратычных сілаў, з кім яны размаўляюць.

На жаль, не ўсім так важная каштоўнасць чалавечага жыцця. І не ўсе разумеюць, што мы самі ж сабе ставім палкі ў колы, калі спрабуем з-за свайго эга ці амбіцыяў ахвяраваць людзьмі, якія зараз за кратамі. Некаторыя мае калегі і каляжанкі пераконваюць, што гэтыя людзі самі абралі такі шлях і гэта іх гераічны ўчынак і таму яны будуць сядзець да перамогі. Але ж перамога гэтая можа і не настаць! Такі варыянт развіцця падзеяў таксама трэба браць у разлік.

І таму зараз ставіць крыж на людзях, якія там паміраюць, гэта, мякка кажучы, неэмпатычна. Вось чаму я так катэгарычна рэагую на выказванні аб немагчымасці дыялогу. Мы павінны шукаць каналы камунікацыі, даносіць гэта нашым міжнародным партнёрам, шукаць пасярэднікаў, прапаноўваць варыянты, што магло б сёння быць цікавым для рэжыму. Канешне, павінны быць гарантыі. І, канешне, гэта могуць быць частковыя і дробязныя саступкі. Але вызваляць усіх адразу, як бы мне гэтага ні хацелася, нерэальна. Мы пабачылі ўжо гэта за чатыры гады тупяка. Працягваць чакаць такога моманту – гэта злачынства.

Ведаеш, пасля таго, як я паабяцала людзям там, унутры калоніі, што буду рабіць усё, што змагу, то бяру за гэта адказнасць і буду шукаць выйсце для іх… Трэба наступіць абцасам на сваё эга і сядаць за стол перамоваў з любым чалавекам. І абдумваць любыя варыянты, нават тыя, якія нам могуць вельмі не падабацца.

«Пакуль акно магчымасцяў адкрытае – трэба карыстацца»

– Казала пра гэта ў Амерыцы, куды нядаўна ездзіла з іншымі праваабаронцамі? З кім адбыліся сустрэчы і якія вынікі?

– Былі сустрэчы ў Кангрэсе і Дзярждэпартаменце ЗША. Таксама ўдзельнічалі ў круглым стале, які ладзіла «Freedom house». Сустракаліся з амерыканскімі праваабаронцамі і беларускай дыяспарай у ЗША. Гэты візіт быў арганізаваны амерыканскім бокам і быў прысвечаны менавіта тэме палітзняволеных. Нам важна было пазнаёміцца з іх кейсамі, даведацца, як яны займаліся вызваленнем і рэабілітацыяй людзей і як мы можам гэта імплементаваць.

Для мяне асабіста асноўнай мэтай гэтага візіту было знайсці кантакты, неабходныя для далейшай адвакацыі і вызвалення нашых палітзняволеных, а таксама данесці сваю пазіцыю. То бок сказаць пра тое, што настаў важны і правільны час, каб займацца перамовамі па іх вызваленні, гуманітарным вызваленні. Для мяне і маёй каляжанкі Яўгеніі Доўгай з «Палітвязынкі» вельмі важна было гэта данесці.

Так, я ўсведамляю, што гэта непапулярнае меркаванне. Вельмі шмат хто, скажам, робіць прафанацыі на гэтай тэме, абзывае гэта «гандлем», «здрадай народу» ці «легітымацыяй рэжыму». Але мы спрабавалі давесці, што камунікацыя з рэжымам у гэтым пытанні – гэта не пра легітымацыю. Гэта пра гуманітарнае вызваленне. І толькі.

Ніхто не прызнае Лукашэнку і ягоны ўрад. Але па факце яны зараз там і трымаюць людзей у закладніках, як тыя ж тэрарысты, пра якіх я гаварыла. І з імі трэба абмяркоўваць гэта, бо гэта важна.

І амерыканцы былі ўражаныя, што вельмі шмат сваякоў і экс-палітзняволеных падтрымліваюць гэтую думку. Бо да гэтага чулі толькі пра працяг ціску і неабходнасць фінансавай дапамогі, а таксама пра тое, што з дыктатарамі не можа быць ніякай дыпламатыі. Такая пазіцыя агучвалася і падчас нядаўніх сустрэчаў. Мае калегі сцвярджалі, што вызваленне 19 палітзняволеных – гэта ўсяго толькі палітычная гульня Лукашэнкі і на гэтым усё скончыцца. Я лічу, што гэта няправільна, бо мы паказваем, што падзеленыя нават у сваім невялічкім коле і не можам дамовіцца паміж сабой…

Але я бачыла большую зацікаўленасць з боку амерыканцаў менавіта ў нашай пазіцыі. Яны добра разумеюць, што мы знаходзімся ў тупіку, ведаюць, што адбываюцца. І тое, што мы бачым сёння (1 жніўня прыйшла навіна пра «вялікі абмен» вязнямі паміж ЗША і Расеяй), не адбылося за тыдзень – гэта быў дыялог, які вёўся месяцамі.

Мы таксама перадалі лісты экс-палітзняволеных і родных, паказалі на сустрэчы відэа, якое запісалі былыя палітзняволеныя і сваякі з просьбамі і прапановамі, як яны, амерыканцы, могуць нам дапамагчы.

З таго што адбылося, магу таксама распавесці, што журналіст «The Washington Post» пастаянна піша аднаму чалавеку ў беларускую турму. Не магу сказаць каму, але гэта не медыйная асоба. Зразумела, што большасць ягоных лістоў не даходзіць, але для амерыканца гэта вельмі важна, ён гатовы пісаць пра беларускіх журналістаў і асвятляць нашую сітуацыю.

Карацей, вяртаючыся да твайго пытання, ці казала я пра неабходнасць перамоваў – так, казала. Інакш як бы я потым глядзела ў вочы Каці Бахвалавай, Алесю Бяляцкаму і астатнім людзям, з якімі працавала, з якімі разам праходзіла гэтыя пакуты, якіх ведаю асабіста і якія мне вельмі дарагія? Немагчыма было прыйсці на сустрэчу з амерыканцамі і сказаць, што я пагаджаюся са сваімі калегамі з «dissidentby», фонду «Краіна для жыцця» ды іншых буйных арганізацыяў з больш нейтральнай пазіцыяй, што нам патрэбныя грошы на рэабілітацыю і на дапамогу сем’ям, а вызваленне – гэта не самае галоўнае.

Для мяне зараз самае галоўнае – зрабіць усё ад мяне магчымае, каб людзі выйшлі. І пакуль гэтае акно магчымасцяў адкрытае і нашыя партнёры выказваюць зацікаўленасць ва ўдзеле, трэба карыстацца і ўкладвацца ў гэта.

«У КР няма цэнтральнай пазіцыі ў пытанні вызвалення»

– Ты цяпер у складзе Каардынацыйнай рады трэцяга склікання, у якой нямала былых палітвязняў. Ці прыярытэтны там гэты гуманітарны кейс у справе вызвалення? Што будзе рабіць у гэтым сэнсе КР?

– Усе пытанні, звязаныя з Каардынацыйнай Радай, заўсёды складаныя для мяне. Зараз перыяд, калі ўсё толькі пачынае наладжвацца, і людзі толькі пачынаюць знаёміцца адзін з адным, будаваць кааліцыі, спрабаваць знайсці кропкі сутыкнення ў розных пытаннях. Гэта, як заўсёды ў нас, адбываецца вельмі цяжка.

Камісія па палітвязнях яшчэ не створаная. Але пачаліся абмеркаванні, у тым ліку па іншых камісіях. Рыхтуюцца палажэнні і прапановы. Але ў пытанні вызвалення няма згоды і нейкай цэнтральнай пазіцыі, якую будзе адстойваць КР. Я пакуль што так гэта бачу. Зараз мы, кажу як прадстаўніца «Моладзевага наступу», вядзём актыўныя перамовы з усімі зацікаўленымі ў стварэнні гэтай камісіі людзьмі. І, канечне, ёсць розныя моманты. З аднаго боку ёсць жаданне займацца вызваленнем людзей, з другога – жаданне займацца рэабілітацыяй і пошукам дапамогі. І нам трэба знайсці як дамовіцца.

Я пакуль што бачу гэта як камісію, у якой будзе некалькі кірункаў працы. Я думаю, што мы дамовімся і што нам атрымаецца не перашкаджаць адно аднаму.

«Вызваленне 19 чалавек – гэта не канец працэсу»

– У выпадку такіх непублічных перамоваў у грамадстве нарастае пачуццё выключанасці. Ты нічога не ведаеш: вядуцца перамовы ці не, і калі так, то на якіх умовах, і ўвогуле – што рабіць?

– З таго, што ведаю я, перамовы сапраўды вядуцца. Мы камунікуем з нашымі партнёрамі, з прадстаўнікамі розных краінаў, але і мы не ведаем усіх падрабязнасцяў.

І я думаю, што людзям, якія хвалююцца, важна, па-першае, не перашкаджаць гэтым працэсам. Таму што шмат хто спрабуе падняць кіпіш ў сацсетках пра тое, што – ата-та! – так нельга рабіць і ўвогуле нічога не спрацуе і гэтак далей. Я магу запэўніць, што тыя вызваленыя 19 чалавек – гэта не канец працэсу. Перамовы наконт вызвалення іншых людзей працягваюцца. Да людзей прыходзяць з прапановамі падпісаць памілоўкі, таксама – аб экстраным ад’ездзе з краіны, аб інтэрв’ю і г. д. Працэс не спыніўся. І ў тым ліку ад нас залежыць, будзе гэты ён ісці далей ці не будзе. Ніхто не ведае, калі закрыецца гэтае акно магчымасцяў, і пакуль яно ёсць, нам трэба ім карыстацца. І не перашкаджаць.

Бо, паверце, у калоніі адна добрая навіна з волі – гэта ўжо свята! Гэта свята, калі ты даведваешся, што зараз ідуць перамовы, што людзей вызваляюць, што да людзей прыходзяць у калоніях з рознымі прапановамі. Нават калі гэта, як гавораць, «пра здраду», усё роўна – гэта магчымасць. І з таго, што я ведаю зараз ад сваякоў і экс-палітзняволеных, з якімі мы працуем, людзі жывуць адной надзеяй. Асабліва ў жаночай калоніі. Там дзяўчыны трымаюцца толькі на гэтых навінах.

І калі мне перадаюць сваякі, што жачына запытваецца аб тым, ці ўвогуле прымуць яе беларусы пасля вызвалення ў выпадку, калі яна падпіша памілоўку, то мне вельмі балюча гэта чуць. Бо людзі там пішуць памілоўкі, каб выжыць. Таму што выжыць там вельмі складана. І там сапраўды цябе прымушаюць напісаць гэта.

Добра разумею, што людзі хочуць быць больш уключанымі ў гэтыя працэсы перамоваў. Што рабіць? Падтрымліваць людзей і арганізацыі, якія гэтым займаюцца. Падтрымліваць палітвязняў, калі ёсць магчымасць рабіць гэта бяспечна,  – перадачамі, лістамі, добрым словам, грашыма. Пісаць пра іх, распавядаць іх гісторыі, калі вы за межамі Беларусі.

«Не паддавацца дэманам»

– Ты казала, што ўжо зараз трэба думаць, што будзем рабіць па вяртанні на радзіму з тымі людзьмі, якія нас не падтрымлівалі, а магчыма, і былі датычныя да рэпрэсіяў. Гатовая ім дараваць?

– Калі на эмацыйным узроўні – не, канешне. Не гатовая. Але калі без эмоцыяў, я разумею, што трэба будзе размяжоўваць людзей. Некаторых будзе дастаткова пакараць фінансава ці пазбавіць пасадаў. А над тымі, хто быў задзейнічаны ў злачынствах, павінен быць суд. І кожны кейс будзе разглядацца індывідуальна. Мы не можам узяць і ўсіх расстраляць ці павесіць – жывём у цывілізаваным грамадстве. Калі камусьці хочацца гэта зрабіць, то тады чым мы адрозніваемся ад лукашэнкаўцаў?

Я ў такіх выпадках спрабую з сабой дамаўляцца і размаўляць. І ў мяне на зоне была такая сітуацыя, калі адна дзяўчына мяне пастаянна правакавала і падстаўляла, здавала аператыўніку і намесніку начальніка калоніі. Яна была асуджаная на 19 год за разбой, распаўсюд наркотыкаў, і, па-мойму, нават забойства. Я ёй проста не падабалася, не ведаю чаму. Можа, таму, што я прамалінейная і не баялася ёй адказаць. І яна пагаршала жыццё не толькі мне – іншым людзям таксама. Вельмі непрыемны чалавек, мякка кажучы.

І аднойчы яна ўпала з лесвіцы і моцна разбіла сабе калені. У яе не было ні антысептыка, ні бінтоў – нічога. А трапіць у медчастку вельмі складана, нават калі экстранна. Яна проста сядзела і не ўставала. А я, як сёння памятаю, стаяла ўнізе лесвіцы і глядзела на яе. І думала, ці дапамагчы, бо ў мяне ўсё было. Дапамагчы ці не? Такая бойка анёлаў і дэманаў. Нядоўга думала, але гэта заўжды складана – не апускацца да ўзроўню людзей, якія рабілі табе і тваім блізкім балюча. Я падышла і дапамагла. Апрацавала ёй калені, перабінтавала… Дарэчы, потым праблемы з ёю нікуды не зніклі. Але пытанне ў тым, каб не апусціцца ў гэтаю нянавісць і гнеў, хай сабе праведны. Не паддавацца дэманам.

– Гэта зноў пра тое, што трэба будзе наладжваць масты і старацца не выходзіць са сваіх берагоў.

– Так. Дарэчы, наконт кейсу прабачэння. Ён жа ж маецца ўжо. Прыклад былых сілавікоў, якія зараз займаюць пэўныя пасады ў грамадска-палітычным сектары. Некаторыя раней таксама чынілі злачынствы. Але яны прызналі свае памылкі. І іх жа выбачылі, нават прынялі ў дэмакратычны рух. Ну, значыць, гэта магчыма. Калі тут атрымалася, то чаму не атрымаецца ў Беларусі?

«Буду спрабаваць знайсці магчымасці і грошы, каб пачаць пісаць кнігу»

– У адным інтэрв’ю год таму ты прызнавалася, што збіраешся пісаць кніжку. Пачала ўжо?

– Ну, кнігу вельмі хацелася б напісаць. Я не думаю, што яна была б аўтабіяграфічная, хутчэй мастацкая, заснаваная на аўтабіяграфічных падзеях. Я адэкватна сябе ацэньваю і не маю пыхі.

Пастаянна рэфлексую над тым, хто я і чым займаюся, што трэба рабіць, каб гэта прыносіла карысць мне і, як бы гэта пафасна ні гучала, майму народу. У дзяцінстве я казала, што стану лекаркай ці прэзідэнткай. Ну, лекаркай я стала, але разумею зараз, што для мяне важна не канцэнтравацца толькі на сабе. Я не маю нейкіх амбіцыяў, каб стаць прэзідэнткай, кіраўніцай парламенту ці міністаркай. І ведаю, што, хутчэй, буду займацца ў жыцці адвакацыяй правоў беларусаў і, спадзяюся, рэфармаваннем дзяржаўнай сістэмы. Спадзяюся таксама, што назапашаныя мною веды і мой досвед будуць карысныя для паляпшэння жыцця беларусаў. Для мяне гэта важна. Я думаю, мы заслужылі на гэта.

І зараз увесь мой час і сілы сыходзяць на гэта. Асабістага часу вельмі мала. Усе мае блізкія і злуюцца, і шкадуюць мяне перыядычна. Таму што не заўсёды хапае часу на сябе, на свае любімыя справы і на любімых людзей. Але я намагаюся шукаць гэты баланс паміж жыццём і працай. Пакуль не знайшла, але мы ў працэсе.

– Таму першы сказ кніжкі яшчэ не напісала…

– Не, не напісала. Ёсць ідэя, ёсць героі, ёсць дамоўленасць з некаторымі людзьмі на інтэрв’ю. Але пакуль усё ж важна не сапсаваць і падтрымаць гэты момант з акном магчымасці для вызвалення палітвязняў і далей займацца гэтым.

Але абяцаю: буду спрабаваць знайсці магчымасці і грошы, каб пачаць займацца і кнігай (смяецца).

«Я адказная беларуска, якая любіць сваю краіну»

– Да цябе зараз падыходзіць, скажам, 7–гадовы хлопчык і пытаецца: «Ты хто ўвогуле? ». Што адкажаш дзіцяці?

– Хто я ўвогуле?. Я, напэўна, шчырая, адказная беларуска, якая любіць сваю краіну і спрабуе зрабіць усё магчымае, каб мы жылі лепей. І яшчэ скажу, што я вельмі цаню магчымасць быць беларускай і падзяляць наш агульны гістарычны лёс з астатнімі людзьмі.

– Ну, гэта ён пакуль не зразумее. Ставім кропку. Але закруглю тэму мастоў і ракі і спытаюся, ці аддалася ты ўжо цалкам плыні жыцця пасля няволі.

– Ой, пакуль неспакойна, перыядычна бываюць хвалі. Бо працую ў сферы, якая не можа не рэтраўматызаваць. Працую з людзьмі, якія праходзілі праз тое, што і я, праз той жа досвед.

І калі ты пра тое, ці цалкам я адаптавалася, то не. Калі праходзіш праз траўму, цяжка сказаць, калі гэта скончыцца.

Але трэба ісці па гэтым шляху. Шукаць сілы, энергію, рэсурсы, індывідуальныя падходы да сябе… Плыву. Часта, як бачыш, супраць плыні. Але ў гэтым – жыццё.

Зміцер Міраш, «Белсат»

Больш навінаў – у нашым Telegram-канале