ВАКЦИНА ОЛМАДИНГИЗМИ? Ҳали ҳам кеч эмас...
![](https://telegra.ph/file/369fcf594472ecc4b4ed1.png)
Коронавирус пандемияси бошлангандан бугунга қадар ўтган вақт мобайнида одамларни ушбу хатардан ишончли ҳимоялай оладиган вакцина қачон яратилиши, унга ишончли даво чорасини топиш барча давлатлар қатори юртимиз аҳолисининг ҳам энг муҳим ва долзарб саволи бўлиб келди.
Бу борада бутун дунёда соҳа олимлари бош қотира бошлади. Мамлакатимиз тиббиёт соҳаси вакиллари жаҳоннинг етакчи мутахассислари билан ҳамкорликда касалликнинг енгил даражаларини даволашга оид йўриқномалар ишлаб чиқди. Бугунги кунга келиб, ушбу касалликка қарши бир қанча вакциналар яратилди ва амалиётга жорий қилинди. Ҳозир юртимизга ҳам вакцинанинг бир неча тури давлат ҳисобидан келтирилиб, аҳолини эмлаш жараёни давом этмоқда. Лекин, афсуски, халқимиз орасида вакцина тўғрисида ижтимоий тармоқларда тарқатилаётган турли ёлғон, исботланмаган хабарларга ишониб, саросимага тушиб, вакцина олишдан бош тортиш ҳолатлари учраб турибди.
Коронавирус кириб келган илк кунлардан бугунга қадар давлатимиз раҳбари томонидан айнан COVID-19 ни жиловлаш ва унинг салбий таъсирини камайтириш, мамлакатимиз иқтисодиётини бар қарор сақлашга доир 15 га яқин фармон ва қарор имзоланди. Ўз вақтида амалга оширилган саъй-ҳаракатлар туфайли пандемиянинг оммавий таъсири бошқа давлатларга қараганда камроқ бўлди. Халқимизда шундай гап бор: “Касалликни даволагандан кўра, олдини олган маъқул”. Шундай экан, эмланиш — вирусни енгишнинг ягона усули. Халқимиз буни тўғри тушуниши, ўзи ва яқинлари саломатлиги ҳақида қайғуриши керак. Коронавирусга чалинган беморларда кейинчалик ҳам соғлиғига салбий таъсир қиладиган кўплаб асоратлар кузатиляпти. Вақт ўтгани сари вируснинг янги турлари пайдо бўлмоқда. Бу нафақат тиббиёт соҳаси вакилларини, балки барчамизни яна бир бор сергакликка чорлаши зарур. Бугун халқимиз орасида “Вакцина нима? Унинг фойдали ёки ножўя таъсири нималардан иборат? Самарадорлиги ва хавфсизлигининг таҳлиллари қандай амалга оширилди?” деган саволларга билиб-билмай “шахсий” муносабат билдириш қизғин тус олмоқда.
Вакцина биологик келиб чиқишга эга тиббий препарат бўлиб, инсон организмида муайян вирус ёки микробга қарши иммунитет ҳосил қилиши билан аҳамиятлидир. Анъанавий усулда у вирус ёки микробларнинг зарар келтира олмайдиган даражада заифлаштирилган ёки жонсиз шаклини яратиш орқали олинади. Ҳозирги илм-фан ютуқлари вирус ёки бактерия организмидан тўла фойдаланмасдан туриб ҳам вакцина яратиш имконини беради. Бу жараёнда касаллик қўзғатувчи вирус ёки бактериянинг кичик бўлаги биотехнологик усуллар ёрдамида кўпайтирилиб, тозалаб олинади. Ушбу турдаги вакциналар таркибида инфекция қўзғатувчи бўлмагани учун касалликнинг қайталаниш эҳтимоли мавжуд эмас.
Жонсизлантирилган ёки рекомбинант вакцина инсон танасига юборилганда ҳам шундай жараён содир бўлади: иммун тизими уни аниқлаб, курашувчан махсус бўлинмаларни ишлаб чиқаради. Жонли вирусдан фарқи шундаки, у инсон танасида касаллик келтириб чиқара олмайди. Ушбу усул ҳозирги пайтга қадар касалликларнинг олдини олиш ва унга қарши курашишнинг энг самарали усули бўлиб келмоқда. Табиийки, инсон организми доимий микроблар (антигенлар) қуршовида экани эътиборга олинса, бундай иммун тизими ва табиий вакцинация танамизни мунтазам ҳимоя қилиб туради. Ҳозир мамлакатимизда олиб борилаётган оммавий вакцинация кузда келиши тахмин қилинаётган навбатдаги касалланиш тўлқинининг олдини олади. Давлатимиз раҳбари шу муносабат билан халқимизга, шифокорлар ва олимларга бир неча бор мурожаат қилиб, пандемия бўйича учта муҳим қоидага қатъий амал қилиш зарурлигини таъкидлади.
Биринчидан, вирусдан ҳимояланиш ва уни енгишнинг энг муҳим шарти — бу, албатта, вакцинация. Қанчалик машаққатли бўлмасин, ушбу мақсад учун бугунги кунга қадар юртимизга 4 турдаги вакциналардан 14,5 миллиондан ортиқ доза олиб келинди. Вакцина билан эмланиш бўйича аҳолида танлаш имконияти пайдо бўлди. Шу боис, эмлаш тадбирларини кенг жорий этиш мақсадида яқинда махсус қонун ҳам имзоланди. Ушбу қонун орқали иш берувчиларга профилактик эмлашни рад этган ходимларни иш жойига киритмаслик ҳуқуқи берилди. Бу ҳам бевосита халқимиз соғлиғини ўйлаб қўйилган қадамлардан биридир.
Иккинчидан, шахсий гигиена ва ижтимоий масофани сақлаш талабларига риоя қилиш, жамоат жойларида тиббий ниқобда юриш касалликдан энг самарали ҳимояланиш эканини унутмаслик лозим. Лекин минг афсуски, халқимиз бугун бундай талабларни ёдидан чиқармоқда. Жойларда чекловларга қарамасдан кўп кишилик тўйлар, оммавий тадбирлар ўтказилаётганини кўриш мумкин.
Учинчидан, касаллик енгил кечаётган ва уй шароитида даволанаётган беморларнинг ўзбошимчалик билан, палапартиш дори воситаларини истеъмол қилишининг олдини олиш зарур. COVID-19 билан касалланганларни даволашга мўлжалланган махсус шифохонадаги беморлар билан мулоқот жараёнида шуни кузатиш мумкинки, кўпчилик уй шароитида, мутахассислар билан маслаҳатлашмасдан, ўзбошимчалик билан турли дори воситаларини истеъмол қилгани оқибатида аҳволи оғирлашганини тушуниб етмоқда. Ҳозир ҳукуматимиз томонидан соғлиқни сақлаш тизими шай ҳолатга келтирилиб, барча зарур воситалар, дори-дармон ва тиббиёт жиҳозлари билан таъминланди.
Ижтимоий соҳа объектлари ва иқтисодиёт тармоқлари кескин карантин қоидалари асосида фаолиятини давом эттирмоқда. Пандемиядан имкон қадар йўқотишларсиз ўтишимиз ва кейинги тўлқинларга йўл қўймаслик учун юртдошларимиздан карантин қоидаларига қатъий амал қилиш талаб этилади. Айни кунларда дунёда инсон заковати, қобилияти ва истеъдоди нималарга қодир экани синовдан ўтмоқда. Давлатимиз раҳбарининг илм ўрганиш, илм-фаннинг янги марраларини эгаллашга ундовчи чорловлари нақадар чуқур мазмун-моҳиятга эга экани яна бир карра намоён бўлмоқда. Ҳа, оддий чанг заррасидан миллион марта кичик бу кўзга кўринмас офатга қарши фақат ақл-заковат, билим қудрати билангина курашиш мумкин. Мамлакатимиз илм-фани ўзига билдирилган юксак ишончни тўла оқлашига шубҳа йўқ. Шунингдек, илм-фан борасидаги туб ислоҳотлар, мамлакат ёшларининг билим олишга ва яратувчанлик иштиёқининг қўллаб-қувватланиши келгусида ўз мевасини беради.
![](https://telegra.ph/file/a374aca666c5cf0a3182a.png)
Шу ўринда энг кутилган — “Эмланиш зарурми?” деган ҳақли саволга жавоб тайин ва оддий: ҳа, албатта, эмланиш шарт! Сабаби, биринчидан, ўта зарарли, заҳарли ва ҳатто ўлимга олиб бораётган коронавирусни қабул қилиб, уни танамиз енгиб чиқариб юбормагунча кутиш, бу “катта жанг”да организмимизни батамом ҳолдан тойдириб, кейинчалик турли бошқа касалликларни орттириб олишимизга сабабчи бўлгандан кўра, коронавирусдан тамомила холи ҳолатда ўзимизни, оила аъзоларимизни, яқинларимизни ва аҳолини эмлатганимиз минг карра афзал. Иккинчидан, коронавирус пандемиясининг янги тўлқинига тутилиб, вирус юқтириб олган яқинларимизни узоқдан кузатиб туришдан, яна карантин чекловларини жорий қилиб, фарзандларимизни мактабларга юбормасдан уйга қамаб, орзу-ҳавасли дамларини чеклаб туришдан ва энг ёмони, оиламиз ва мамлакат иқтисодиётининг издан чиқишига, жамиятимизда ҳукм сураётган янгиланиш жараёнларининг секинлашувига сабабчи бўлгандан кўра, вакцина билан эмланиш — ақл ва мантиққа мос бўлган энг тўғри қарордир. Зеро, барчамиз икки йилга яқин вақт мобайнида инсоният ушбу пандемиядан нечоғлиқ азият чекаётганига гувоҳмиз. Коронавирусга қарши эмлаш, аҳоли саломатлигини сақлаш бўйича бир қанча чора-тадбирлар белгиланган. Жумладан, Самарқанд вилояти аҳолиси ўзи хоҳлаган даволаш профилактика муассасасида ZF-UZ-VAC-2001, Спутник V, Astra Zеnеса ва Moderna вакциналаридан бирини олиши мумкин. Бугунги кунгача юртимизда 12 миллион 260 минг дозадан ортиқ вакцинадан фойдаланилди. Самарқанд вилоятида эса бу кўрсаткич 1 миллион 200 мингдан зиёд дозани ташкил этади.
Германиянинг Deutsche Welle нашри маълумотига кўра, COVID-19 га қарши эмлаш Германияда минглаб ўлим ҳолатининг олдини олган. Германиянинг Роберт Кох институти мутахассислари маълумотига кўра, коронавирусга қарши эмлаш кампаниясининг дастлабки олти ойи давомида 38 мингдан ортиқ ўлимнинг олди олинган. Дориларсиз профилактика чоралари ва вакцинация инфекция юқиши билан боғлиқ 706 мингта ҳолатнинг олдини олишга, шифохоналардаги беморлар сонини 76,6 мингга камайтиришга ёрдам берган. Бугунги вазиятда Самарқанд давлат тиббиёт институти жамоаси ҳам юртимизда коронавирус инфекциясига қарши кураш бўйича Самарқанд вилояти ва қўшни вилоятлар аҳолисига тиббий хизмат кўрсатиш учун қўшимча чора-тадбирларни белгилади. Институтнинг 35 та кафедрасида фаолият кўрсатаётган 300 нафардан зиёд профессор-ўқитувчи Самарқанд шаҳридаги 12 та оилавий поликлиника, вилоят, туман (шаҳар)лардаги 16 та марказий кўптармоқли поликлиника, 47 та оилавий поликлиника ва 131 та оилавий шифохона пунктига коронавирус туфайли стационар ва амбулатор шароитда ётган беморларни даволаш юзасидан амалий ёрдам кўрсатиш, аҳоли ўртасида тарғибот-ташвиқот ишларини олиб бориш учун бириктирилди. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти билан ҳамкорлик йўлга қўйилди ва институтга СOVID-19 профилактикаси бўйича аҳоли учун мўлжалланган 80 мингта тарқатма материал (брошюра, плакат ва бошқалар) олиб келинди. Айни пайтда профессор-ўқитувчилар орқали оммавий тарзда аҳолига тарқатилмоқда. Жойларда, маҳаллаларда телевидение ва радио орқали ташвиқот ишлари олиб борилмоқда. Самарқанд шаҳрида иккита (2- ва 4-оилавий поликлиникаларда), қолган 15 та тиббиёт бирлашмаси негизида биттадан махсус COVID поликлиникаси ташкил қилинган. Махсус поликлиникаларда жами 51 та мобиль бригада фаолият олиб бормоқда. Уларнинг ҳар бирига бир кунда ўртача 50-55 та мурожаат бўляпти. Вилоятда бугунги кунда 353 та эмлаш пункти фаолият кўрсатмоқда. Институтимизнинг малака ошириш факультетида коронавирус касаллигини даволашга мўлжалланган шифохоналарда 473 нафар шифокор Соғлиқни сақлаш вазирлигининг коронавирус касаллигини даволаш учун тегишли йиғилиш баённомаси бўйича ўқитилди ва махсус сертификатлар берилди. Ҳозир яна 100 нафар шифокор тайёрланмоқда. Аҳолига амалий ёрдам кўрсатиш, юртдошларимизнинг коронавирус инфекцияси борасидаги саволларига тегишли мутахассислар томонидан тавсия ҳамда маслаҳатлар бериш мақсадида шу йил 1 июлдан 24 соат давомида фаолият олиб борадиган “Сall марказ” ва унинг негизида “Онлайн поликлиника” хизмати ҳамда “Онлайн маслаҳат” телеграм-бот канали ташкил этилди. Уларга пухта билим ва тажрибага эга умумий амалиёт шифокорлари, кардиолог, невропатолог, эндокринолог, ЛОР, инфекционист, акушер-гинеколог ва психолог каби малакали профессор-ўқитувчилардан иборат мутахассислар бириктирилди. Бугунги кунга қадар “Онлайн поликлиника” хизмати билан ҳамда “Онлайн маслаҳат” телеграм-бот канали орқали уч мингга яқин мурожаат келиб тушган ва 2700 дан ортиғи бўйича маслаҳатлар берилди. Шунингдек, бир вақтнинг ўзида мутахассислар томонидан аҳолини коронавирус инфекциясига қарши эмлаш бўйича тарғибот ишлари олиб борилмоқда.
Жасур РИЗАЕВ,
Самарқанд давлат тиббиёт институти ректори, профессор.
Манба: "Янги Ўзбекистон" газетаси.