Uczenie od najlepszej
⚡ KLIKNIJ TUTAJ, ABY UZYSKAĆ WIĘCEJ INFORMACJI 👈🏻👈🏻👈🏻
Uczenie od najlepszej
Your browser isn’t supported anymore. Update it to get the best YouTube experience and our latest features. Learn more
Content uploaded by Zbigniew Chodkowski
Content may be subject to copyright.
Motywacja jest siłą napędową dla człowieka w zakresie osiągania jakichkolwiek sukcesów
w edukacji, a to oznacza, że motywy towarzyszą uczeniu i wywierają wpływ na efekty kształcenia.
Autor przybliża teoretyczne rozważania na temat motywacji i procesu uczenia się człowieka. Pierwsza
część artykułu koncentruje się na charakterystyce i rodzajach uczenia się. Następnie przedstawione
są najważniejsze teorie uczenia się, natomiast druga część artykułu skupia się na wyjaśnieniu mo-
tywacji, a w dalszej kolejności przedstawia różne teorie motywacji. Ostatnia część poświęcona jest
tym czynnikom, które zakłócają, a nawet mogą zagrażać prawidłowej motywacji.
Słowa kluczowe : człowiek, motywacja, teorie uczenia się, edukacja.
Motivation is a driving force for people in achieving any success in their education, and this
means that the motives accompany learning and have an impact on learning results. The author
introduces theoretical considerations on motivation and the human learning process. The rst part
of the article focuses on the characteristics and types of learning. Then the author presents the most
important learning theories. But the second part of the article focuses on explaining motivation and
then the author presents various theories of motivation. The last part is devoted to those factors that
disturb and may even threaten the correct motivation.
Keywords : human, motivation, theories of learning, education.
Edukacja stanowi jeden z najważniejszych zakresów codziennej aktywności czło -
wieka i uwidacznia się ona niemalże w każdej jego czynności. W wielu przypadkach
człowiek sięga po różnego rodzaju informacje. Jedne z nich mieszczą się w obszarze
nowych zakresów wiedzy , natomiast inne służą utrwalaniu zasobów erudycji już zdo -
bytych. Zatem proces uczenia to nic innego jak systematyczne przyswajanie nowych
wiadomości lub utrwalanie tych wcześniej wyuczonych. Odpowiednie podejście do
nauki w połączeniu z motywacją wpływa na jednostkę pozytywnie, a nadto zwiększa
jej mobilność i efektywność w dążeniu do osiągania zaplanowanych celów .
Kultura – Przemiany – Edukacja, t. VII (2019) ISSN 2300-9888; ISSN online 2544-1205
http://kpe.ur.edu.pl DOI: 10.15584/kpe.2019.7.9
Współczesne czasy charakteryzują się częstymi zmianami w technologiach
informacyjno-komunikacyjnych. Producenci ciągle udoskonalają maszyny i urzą-
dzenia, które zawierają coraz więcej różnego rodzaju układów scalonych współdzia -
łających z odpowiednimi programami komputerowymi. Efektem tego są również
częste aktualizacje programów. Unowocześnienia te dotyczą m.in. zwiększenia
szybkości i niezawodności, a nadto wprowadzają one nowe opcje, komendy , kom-
binacje klawiszy , szatę graczną itp. Dlatego też obowiązkowa kompensacja wie-
dzy w zakresie tych zmian staje się w wielu dziedzinach życia wręcz niezbędna
i w wielu przypadkach wymagana przez pracodawców.
Celem artykułu jest próba teoretycznego przybliżenia i zarazem wyjaśnienia
uczenia się w kontekście różnych motywów, którymi człowiek kieruje się, reali-
zując poszczególne poziomy kształcenia w kontekście jego rozwoju i wzrastania.
Możliwości uczenia się jednostki są bardzo zróżnicowane i wynikają z wielu
czynników, które wpływają pozytywnie lub negatywnie na or ganizm ludzki.
Wincenty Okoń charakteryzuje uczenie się jako proces, w wyniku którego na
podstawie doświadczenia, ćwiczenia i poznania powstają nowe formy zachowania
się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte 1 .
Autor Nowego słownika pedagogicznego wyszczególnia następujące rodzaje
uczenie się całościowe – jest to pamięciowe opanowywanie całości danego ma
teriału przez jego wielokrotne powtarzanie, np. uczenie się wiersza na pamięć;
– uczenie się częściami – to pamięciowe opanowywanie kolejnych fragmentów
danego materiału, czyli jednej części po drugiej;
– uczenie się mimowolne – jest to rodzaj uczenia się niezamierzonego, które za-
chodzi wówczas, gdy jednostka nastawiona jest na zabawę, pracę i przy okazji
zaobserwowanego czynnika poznaje coś i zapamiętuje. Metoda ta jest często
stosowana w reklamie, w nauce języków obcych;
– uczenie się przez naśladowanie – jest to skłonność do naśladowania cudzego
postępowania; jednostka stara się zapamiętać poszczególne czynności, sposoby
zachowania, a także komunikację werbalną i niewerbalną poprzez obserwację,
np. swojego nauczyciela, opiekuna, wychowawcę;
– uczenie się za pomocą prób i błędów – często ma zastosowanie wśród dzieci;
metoda ta polega na rozwiązywaniu zadań, które są zupełnie nowe i przez
wykonywanie różnych prób znajduje się, czyli „dochodzi się” do rozwiązania
1 W . Okoń, Nowy słownik pedagogiczny , W arszawa 1998, s. 417.
Dla psychologów uczenie się to każda stosunkowo trwała zmiana w zacho-
waniu człowieka w wyniku doświadczenia. W yjątkiem od tej zasady są zmiany
w dojrzewaniu, zmęczeniu, czy chociażby w niepełnosprawności czy w trakcie
Psychologowie dokonują podziału uczenia się w znaczeniu szerokim i wąskim.
W edług Ziemowita Włodarskiego uczenie się w psychologii w znaczeniu szero-
kim rozumiane jest jako „proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych
zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia”, natomiast
uczenie się w znaczeniu wąskim jest ograniczone do świadomego i zamierzonego
zdobywania wiadomości i umiejętności. Uczenie się świadome i zamierzone polega
na tym, iż jednostka podejmuje decyzję na poszerzenie wiedzy w jakimś zakresie
tematycznym i używa do tego celu różnych sprawności, np. czyta książki, ogląda
lmy popularnonaukowe, korzysta z programów komputerowych, przegląda strony
internetowe itp. Inaczej jest z uczeniem niezamierzonym. Wówczas następuje ono
sporadycznie, przypadkowo, bez specjalnego przygotowania, np. na spotkaniu
rodzinnym, w trakcie oglądania lmu, słuchania rozgłośni radiowej itp. 4 .
Philip Zimbardo i Richard Gerrig wyszczególniają trzy części w uczeniu się:
względnie trwałe zmiany zachowania lub trwałe zmiany potencjału zachowania,
Uczenie się jednostki oparte na doświadczeniu obejmuje zbieranie informacji
(ocenianie, przetwarzanie), a także wykonywanie reakcji jako następstwo wszelkich
informacji pochodzących z naszej pamięci. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że
wyuczone zachowanie nie obejmuje zmian, które zachodzą z powodu zycznego
dojrzewania organizmu lub rozwoju mózgu wraz z wiekiem, związane z jego
Zmiana zachowania oznacza podniesienie poziomu wykonywania czynności,
natomiast w przypadku kiedy jednostka interesuje się i zarazem przyswaja sobie
pewne postawy i wartości oparte na kulturze, religii, ale nie wykorzystuje tego
w swoim życiu, ma już pewien tzw . potencjał do zmiany swojego zachowania
w przyszłości i być może go wykorzysta 7 .
Względnie trwała zmiana zachowania lub potencjału zachowania jako wyuczona
musi być względnie długotrwała lub permanentna i przejawiać się przy różnych
3 C. T avris, C. W ade, Psychologia. Podejścia oraz koncepcje , W arszawa 1999, s. 179.
Z. Włodarski, Uczenie się [w:] Encyklopedia pedagogiczna , red. W. Pomykało, W arszawa
5 P . Zimbardo, R. Gerrig, Psychologia i życie , W arszawa 2012, s. 226.
W koncepcjach teoretycznych mechanizmów uczenia się autorzy koncentrują się
na związkach między bodźcami i reakcjami. W tym obszarze wyszczególniają oni
dwie opcje, które mają miejsce w trakcie przyswajania nowych informacji: pierw-
sza z nich dotyczy tworz enia się nawyków (przeważnie powtarzanie wiadomości),
natomiast druga opcja występuje poprzez procesy poznawcze, czyli rozumienie
nowych treści, które związane są z przetwarzaniem różnych informacji 9 .
Z. Włodarski stwierdza również, że mechanizmy uczenia się człowieka są bar-
dzo złożone i składają się z przeróżnych procesów . Autor zalicza do tych procesów
m.in. uczenie jako następstwo przez bezpośrednie kojarzenie bodźców i reakcji
oraz uczenie się poznawcze, z którym związane są procesy pośredniczące 10 .
Albert Bandura twierdzi zaś, że uczenie się to przede wszystkim „aktywność
przetwarzania informacji, dzięki której informacje o strukturze sposobów zacho-
wania i o zdarzeniach w otoczeniu są przekształcane w symboliczne reprezentacje.
T e z kolei służą jako podniety do działania”. W edług autora człowiek uczy się także
przez obserwację innych ludzi, czyli wykorzystuje w ten sposób zgromadzone przez
lata doświadczenia innych osób 11 .
W centrum uwagi A. Bandury jest także „wielostronny determinizm” jako
proces, w ramach którego oddziałują na siebie cechy danej osoby , czynniki środo-
wiska i zachowanie. W edług autora chodzi o uczenie poprzez zachowanie innych
i o tym decydują cztery procesy: uwaga, pamięć, reprodukcja i motywacja 12 . Należy
w tym miejscu zauważyć, że każdy model ma inny poziom atrakcyjności w zakresie
Warunkowanie klasyczne i instrumentalne
Na podstawie wyników badań różnych naukowców Gerd Mietzel rozróżnia
dwie formy uczenia się poprzez skojarzenia: warunkowanie klasyczne i sprawcze.
W edług autora warunkowanie klasyczne polega na tym, że or ganizm ludzki uczy
się łączyć ze sobą dwa bodźce środowiskowe, np. muzyka w postaci określonego
dźwięku może być częścią jakiegoś zdarzenia. Zatem dzwonek szkolny kojarzy
się uczniom z rozpoczęciem albo zakończeniem lekcji 13 .
Odkryte przez Iwana Pawłowa zależności uczenia się poprzez warunkowanie
klasyczne potwierdziły możliwości organizmu ludzkiego, który pod wpływem okre -
ślonego bodźca jest podatny na pewną reakcję emocjonalną , np. może to być silny
9 Z. Włodarski, Uczenie się …, s. 861.
11 G. Mietzel, Psychologia kształcenia , Gdańsk 2002, s. 184.
lęk organizmu przed egzaminem, wypowiadaniem się w klasie albo przed samym
nauczycielem. Ponadto Pawłow stwierdził, że poprzez warunkowanie klasyczne
nie uczymy się żadnej nowej reakcji, powstaje jedynie nowe połączenie: bodziec
– reakcja. Owe połączenie może ulegać wzmocnieniu lub osłabieniu, natomiast
w trakcie warunkowania sprawczego (instrumentalnego) organizm ludzki uczy
się kojarzenia określonych sposobów zachowań z określonymi konsekwencjami,
np. wciśnięcie guzika uruchamia np. monitor, komputer, rzutnik, a naciśnięcie na
W edług Edwarda Lee Thorndike’a „uczenie często odbywa się za pomocą prób
i błędów, czyli poprzez wybór sposobów zachowań i ich powiązania z bodźcami
zmysłowymi. Sposoby zachowań są wybierane w zależności od ich konsekwencji
i następnie odpowiednio zmieniane. Częstotliwość danych zachowań zwiększa
się, kiedy pociągają one za sobą przyjemne skutki, a zmniejsza się w przypadku
nieprzyjemnych konsekwencji”. Aktywność danej jednostki jest ważnym środkiem
do osiągania określonych konsekwencji. Inny badacz Burrhus Frederic Skinner
uzupełnił opracowania Thorndike’a i wprowadził do warunkowania sprawczego
tzw. bodziec różnicujący . W edług Skinnera bodziec poprzedzający to warunkowanie
może w określonych warunkach stać się sygnałem dla człowieka, w wyniku którego
wywoła określony efekt w otoczeniu. Jest to działanie sprawcze, kontrolowane
zarówno przez swoje konsekwencje, jak i poprzez poprzedzające je każdorazowo
System Hipokampa jako uczenie się na zasadzie bodziec – bodziec
System Hipokampa polega na tworzeniu powiązań między oznakami a wyda-
rzeniami. Pozwala on łączyć takie wymiary bodźców, jak: kolor, rozmiar, smak,
przestrzeń i czas. Polega to na kojarzeniu bądź łączeniu ze sobą różnych bodźców.
Pomocne jest przy tworzeniu np. mapy przestrzennej. T en sposób uczenia pozwala
również na szybkie zmiany zachowania się jednostki. W momencie zagrożenia jest
wybierana inna droga ucieczki, w przeciwieństwie do tradycyjnego instrumental-
nego uczenia, kiedy jednostka czeka do momentu, aż reakcja wygaśnie. System
Hipokampa wyjaśnia również to, że człowiek ma zdolność wyboru najlepszej opcji,
która wydaje się dla niego najkorzystniejsza. Zatem z jednej strony możliwość
przechowywania informacji, zaś z drugiej pomoc w dokonywaniu wyboru 16 .
System prążkowia jako uczenie się na zasadzie bodziec – reakcja
System ten uczestniczy w tworzeniu nawyków. W fazie kształtowania się na-
wyku jednostka ćwiczy i doskonali nowe zachowanie. W przypadku gdy pojawia
16 R.E. Franken, Psychologia motywacji , Gdańsk 2005, s. 65.
się ten sam bodziec, jednostka powtarza daną reakcję wiele razy i po jakimś czasie
staje się ona automatyczna, co wpływa na zwiększenie wykonywania czynności
w tym samym czasie. W edług teorii motywacji nawyki są korzystne dla ustroju
w zakresie jego lepszego przystosowania się do środowiska. Ponadto nawyki
zwiększają prawdopodobieństwa właściwego zareagowania przez jednostkę na
System ciała migdałowatego jako uczenie się na zasadzie bodziec – wzmoc -
System ten powoduje warunkowanie zarówno reakcji dążenia, jak i uni -
kania, nazywany jest systemem klasycznego warunkowania, gdyż odpowiada
systemowi Pawłowa. Charakteryzuje się tym, że reakcji nie trzeba się uczyć,
natomiast wykorzystuje jeden bodziec lub wiele powiązanych ze sobą bodźców ,
które są odbierane jako jeden sygnał. System ten pozwala na nauczenie się
reakcji dążenia do czegoś lub unikania czegoś. Jądro migdałowate umożliwia
błyskawicznie przyswojenie sobie tych reakcji, które są ważne dla przetrwania
jednostki. W decydujących momentach zagrożenia jądro migdałowate podpo -
T eoria społecznego uczenia się oznacza, że zachowania społeczne wynikają
z doświadczeń jednostki dotyczącej kar i nagród. Doświadczenia mogą być
bezpośrednie na zasadzie zachęcania kogoś do wykonywania jakiegoś działa -
nia, w wyniku tego jednostka uczy się i osiąga mistrzostwo. Uczenie może być
również pośrednie i odbywa się na zasadzie naśladownictwa innych osób, np.
ludzie obserwują i naśladują swoich idoli, którzy są szczególnie podziwiani
P . Zimbardo i współautorzy uważają, że motywacja to wszystkie procesy, które
są zaangażowane w inicjowanie, ukierunkowanie i utrzymanie zycznych i psy-
chicznych aktywności człowieka. Motywacja wymaga pobudzenia i determinuje
jedną z możliwych reakcji, którą jednostka uruchamia w danej konkretnej sytuacji.
Każda motywacja obejmuje różne procesy umysłowe, które mają wpływ na nasze
działania i na dokonanie różnych wyborów, dlatego też można przyjąć stwierdzenie,
że motywacja towarzyszy wielu zachowaniom człowieka 20 .
19 D.T. Kenrick, S.L. Neuber g, R.B. Cialdini, Psychologia społeczna , Gdańsk 2002, s. 36–37.
20 P . Zimbardo, R.L. Johnson, V . McCann, Psychologia. Kluczowe koncepcje. Motywacja i uczenie
Słowo motywacja wywodzi się od łacińskiego słowa „motus”, które oznaczało
poruszony, od „movere” – poruszać. Zatem każde działanie jest możliwe, jeżeli
jest coś, co je „porusza”. Motywacja oznacza proces regulacji psychicznych na-
dający energię zachowaniu człowieka i ukierunkowujący je; może mieć charakter
Janusz Reykowski deniuje motywację jako proces psychicznej regulacji, dzięki
któremu formują się dążenia jako tendencja do podejmowania ukierunkowanych
czynności na określony cel. Czynności te mogą być powstrzymywane, odraczane lub
też modykowane, natomiast funkcją dążeń jest sterowanie czynnościami człowieka
w taki sposób, aby doprowadzały one do określonego, zgodnego z intencją efektu 22 .
T omasz Kocowski wyjaśnia motywację nieco inaczej: jako ogół procesów
w systemie nerwowym człowieka, które przejawiają się tendencją lub przeciw-
tendencją do ukierunkowanej aktywności. Procesy te wywołują i pobudzają tę
aktywność, tłumiąc inne tendencje lub sygnalizują satysfakcją lub dyssatysfakcją
stopień zaspokojenia potrzeb lub realizacji zadań 23 .
W edług Kazimierza Obuchowskiego motyw jest pewnym sformułowaniem
określającym przyczyny działania. Jest to zwerbalizowanie celu umożliwiające
danej osobie podjęcie określonej czynności. Jeśli ktoś twierdzi, że działał bez
motywu, to albo go ukrywa, albo cierpi na zaburzenia psychiczne. W obec tego
punktem wyjścia każdego działania jest uświadomienie sobie i sformułowanie
celu, a następnie określenie odpowiedniego programu działania 24 .
Norman Cameron nazywa jakikolwiek czynnik, który wydaje się szczególnie
znaczący we wzbudzeniu danej potrzeby – sekwencji działań ją zaspokajających,
stabilizacji tej sekwencji i określeniu jej przebiegu oraz wyniku, natomiast inny
autor, Joy Paul Guilford, pisze, że „motywem jest każdy określony wewnętrzny
czynnik lub stan, który prowadzi do rozpoczęcia i podtrzymania aktywności. Nie
ma przy tym zgodności co do świadomości tego czynnika lub stanu. Jakkolwiek
dla H. Englisha motywem jest „to, co ktoś świadomie określa jako podstawę
swego zachowania”, natomiast Howard W arren nieco inaczej kwalikuje motywy .
Stwierdza on, że motywem może być zarówno świadomość, przeżycie, jak i pod-
świadomy stan, jeśli stają się one czynnikiem mającym udział w determinowaniu
Leszek Kozioł w swojej książce podaje denicje motywacji różnych twór -
ców. I tak autor wyjaśnia motywację za Michoniem jako „zespół sił i czynników
21 https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/motywacja.html (dostęp: 15.10.2019).
22 J. Reykowski, Pr ocesy emocjonalne. Motywacja. Osobowość [w:] Psychologia ogólna , red.
T. Tomaszewski, W arszawa 1992, s. 113.
T. Kocowski, Motywacja [w:] Encyklopedia pedagogiczna , red. W . Pomykało, Warszawa
24 K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich , W arszawa 1983, s. 27–29.
pobudzających i podtrzymujących człowieka w zachowaniach zmierzających do
osiągnięcia określonych celów . Wspomniane siły to potrzeby, popędy, instynkty ,
aspiracje, a także stany napięć – zwane mechanizmami organizmu ludzkiego”.
Inną denicję motywacji autor cytuje za Stabryłą, stwierdzając, że motywacja to
atrybut świadomości człowieka jako cechy, która uzasadnia aktywizację działania
Na podstawie podanych denicji stwierdza się, że motywacja zależy w dużej
mierze od aktywności człowieka, która może być ukierunkowana na zaspokojenie
potrzeb lub realizację zadań i zależy ona od rodzajów procesów motywacyjnych,
albowiem mogą one pobudzać aktywność zewnętrzną jako wszelkie działania
człowieka, a także aktywność wewnętrzną jako czynności psychiczne, w tym
Motywacja składa się z poszczególnych motywów , które częstokroć mogą być
sprzeczne z osiąganymi celami, chociaż każde motywy przyczyniają się do okre-
ślonych zachowań człowieka zarówno o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrz -
nym, przy czym mogą to być nawet działania odruchowe. Dopiero głębsza analiza
zachowań może przybliżyć badacza do odkrycia pojedynczego motywu działania.
Psychologowie wyróżniają kilka głównych teorii, które wpływają na zacho-
wania człowieka, czyli na jego motywy działania. Autorzy wyróżniają między
innymi: teorie instynktów , popędów , teorię poznawczą i umi
Tarfra White lubi młodych
U stóp agentki nieruchomości
Piękna i seksowna brunetka wykorzystuje swoje stopy