ТУРКМАНИСТОНДА ЎЛИМ ЖАЗОСИДАН ОМОН ҚОЛГАН ЎЗБЕК

Мен бу кишини болалигимдан биламан, Деярли маҳалладошмиз. Уни нафақат Самарқандда, балки юртимиздан ташқарида ҳам танийдиганлар кўп. Хушчақчақ, киришимли, самимий одам. Унга русларнинг “кўйлаги билан  туғилган” ибораси мос тушади. Бир неча бор ўлимдан қолган. Ҳатто ўлим жазоси ҳам уни четлаб ўтган. Яна Туркманистонда! Бу ҳақда бир неча бор сўрамоқчи бўлгандим. Имкони бўлмаган. Яқинда узоқ йўлдаги ҳамроҳлик асносида шу ҳақда сўз очдим. Келинг, ҳаммасини унинг ўзидан тингласак:

"Ҳозир эллик иккидаман. Ўн саккиз ёшимдан кўчадаман. Тирикчилик учун не кўйларга кирмайди одам? Савдогарлик, ҳайдовчилик, курьерлик. Ўттиз ёшимда ҳаётимда туб бурилиш юз бердим. Кўзим очилди. Ҳаёт нима учун берилганини англаб етдим.

Ўтган асрнинг 90-йилларида Эрондан мол келтириш баҳонасида Туркманистондан кўп ўтиб қайтганман. Яхши-ёмон одамлар орасида таниш-билишларим кўп эди. 1998 йилнинг кеч кузагида  савдогарларлик билан ном қозонган икки танишим ғалати таклиф билан ёнимга келишди.

“Хуллас, катта партияда “дори” бор. “Оқ”идан. Шуни Чеченга, Грознийга етказиш керак. Маршрут Туркман орқали бўлади. Каспийдан паром билан Бокуга ўтамиз. У ердан Грознийга. Сен то манзилга етгунча юкка “эгалик” қилиб борасан. Бир гап бўлса, бизни танимайсан.  Уч кунлик йўл, ўн минг “кўкидан”. Розимисан?”

Ортиқча ўйлаб ўтирадиган пайт эмасди. Пулга ўч пайтим эди, дарров рози бўлдим. Икки юз кило “юк” беш тонна картошканинг орасига яширилганди. Амаллаб Туркманистоннинг чегарасидан ўтсак, у ёғига жавобгарликни бўйнига оладиган одам Ашхободда бизни қарши олади. Денгиз “сафар”и, Кавказдаги йўлчилик учун мен жавоб бермайман.

Хуллас йўлга тушдик. Мен, икки шеригим, ҳайдовчи... Чегарадан кўп қатнагандим. Синашта танишлар бор, уларнинг оғзини кўп ёғлаганим учун Туркманистонга машинани деярли текширувсиз олиб кирдик. Ашхободда юкни бир неча кун махсус омборда сақлаб туриш керак. Омбор эгаси Овазгелди деган туркман эди. Шерикларим билан олдин ҳам “ишлаган” экан.

          Энди Грознийдан келадиган ҳамкорни  кутиш қолганди. Негадир у икки-уч кун кечикиб етиб келди. Нохуш хабар билан. Денгиз  юклар учун бир неча ойга ёпилибди. Паромлар юрмаётган экан. Йўл қачон очилиши номаълум. Балки ойлар кутиш керакдир, балки умуман очилмас.

Хуллас, ичимга ғулғула тушганди. “Юк”ни Ашхободда узоқ тутиб туриш хавфли. Ортга қайтариш эса, ундан ҳам хатарли. Бирдан-бир йўл бу “даҳмаза”ни шу ернинг ўзида тарқатиш эди. Шерикларим харидор излашга тушишди. Мен “юк”нинг олдида, омборда қоровуллик қиламан. Овазгелди ўша куни кечки пайт қўлимга тўппонча тутқазди. “ҳар эҳтимолга қарши, кимдир бостириб келса, шунчаки қўрқитасан!”

Кечга яқин шериклар қайтиб келган пайтда кутилмаганда тасир-тусир бошланди. Омборга маскали “спецназ” ходимлари бостириб келди. Ҳаммамизнинг қўлларимизга кишан солишди. Холислар иштирокида юкларимизни текширишди. “Юк” табиийки менинг номимда. Шерикларим билан туркманлар тушуниб қолмаслиги учун ўзбекчамас, тожик тилида гаплашардим.

“Бардам бўл, деди шериклардан бири. - Ҳаммасни бўйнингга ол. Қўрқма, ҳеч нарса қилишолмайди. Ишончли одамларимиз бор. Нари борса,  икки кунда чиқиб кетасан. Бизни сотсанг, ўзингга қийин бўлади”.

Кўнишдан бошқа чорам йўқ. Чунки, бу мамлакатда мени улардан бошқа қутқариб қоладиган одамим йўқ эди. Ростдан ҳам уларни икки кунда қўйворишди. Менинг кўрсатмаларимга асосан. Мен эса юк ўзимга тегишли экани, уни Бокуга олиб кетаётганимни, у ерда шерикларни фақат “кличкаси” орқали танишимни, улар етиб келмаганини айтдим. Хуллас, ҳеч кимни сотмадим. Ҳеч қанақа қаршилик кўрсатмадим.

Бу гап уйимизга ҳам етиб келди. Ота-онам, яқинларим Ашхободга  келиб, мен билан учрашганда ҳам “ҳеч нарсага ҳаракат қилманглар, бу ёғи пешонамдан, мени тезда қўйворишади” деб ишонтирдим. Аммо орадан уч ой ўтиб, иш судга оширилди. Шериклардан хат-хабар йўқ.

Суд бўлди. Отам, оилам суд залида. Ҳукм ўқилди. “Туркманистон жиноят кодексининг 273-моддаси фалон-пистон бандлари билан..... ўлим жазосигаа ҳукм қилинсин!”.

Шу онда яқинларим не куйга тушганини билмайман. Лекин негадир мен хотиржам эдим. Бир бошга бир ўлим. Сўнгги сўз беришди.

“Худо берган умрни қўлимдан келгача яшадим, - дедим хотиржам. - Ота-онам, яқинларим мени кечиришсин, уларга муносиб бўлолмадим. Ҳеч кимга даъвойим йўқ, ҳаммасини ўзим қилдим, ўзим жазога тайёрман. Лекин ҳаётимдан розиман. Ҳукмга қаршилигим йўқ”.

Залда ҳамма жим. Пашша учса билинади. Судья биргина гапни айтгани эсимда: “Эркак!”

Ўлим жазосига ҳукм қилинганларга қандай муносабатда бўлишларини ўша  пайтгача билмасдим. Адвокат хизматини рад этганман.  Шикоят ёзмаганман. Демак, ишни чўзишга ҳожат  қолмаганди. Фақат ижро қолганди холос. Отамга  “бирка” беришди. Бу энди “ўғлингиз қатл этилди” дегани эди. Бирка берилгач, маҳкумнини яқинлари бошқа кўрмайди. Қачон ҳукм ижро этилишини ҳам ҳеч кимга айтишмайди. Ижро шу куни бўлиши, ёки ойларга, ҳатто йиллирга чўзилиши мумкин.

Ўлимга ҳукм қилинган маҳаллий маҳкумларни заҳарли конлар ёки заводларда ишлатишаркан. Аммо, хорижий маҳкумлар бундан мустасно. Уларни алоҳида турмада сақлашаркан.

Кўпчилк “у ерда роса азоб беришгандир?”, “Овқат беришармиди?”, “Шароитлар роса дабдала бўлгандир?” деб сўрашади. Ростини айтаман. Шароитлар жуда зўр эди. Уч маҳал овқат, ҳар куни тухум, сарёғ, шакар, колбаса, тушликда икки юз граммдан гўшт узилмасди. Ҳар куни ароқ, ҳатто гиёҳванд моддалар билан ҳам таъминлаб туришади. Ўладиган дунёда яшаб қолишсин, дейишса керак. Фақат озодлик йўқ. Қуёш йўқ. Осмон йўқ. Кутасан. Ҳар лаҳза ўлимингни кутиб яшайсан. Эшик очилганда, ҳаммамизнинг юрагимиз дукиллаб туради. Гоҳида “Фалончиев, ижрога тайёрлан!” дейишади. Маҳкум ўрнидан туриб, “хайр оғайнилар!” дейди-да, хонани тарк этади. Бўлди, У одам энди  йўқ!

Ҳамма айбни бўйнимга олганим, ҳеч кимни сотмаганим учун “қамоқхона қонунлари”га кўра, маҳбусларнинг ҳурматига сазовор бўлдим. Ҳеч ким мени чертиш тугул, бир оғиз ёмон гапирмасди.

Қамоқхона эмас, зиндон эди. Ертўлада жойлашган, умуман дераза, туйнук йўқ. Ҳар куни бир марта қамоқхона йўлаклари бўйлаб сайрга олиб чиқишади. Ҳафтада  бир марта ҳаммом. Бошида қоронғиликка кўниколмайсан. Охирида кўзинг қоронғида худди кундуздагидек кўра бошлайди. Ҳатто кўз анча равшанлашаркан.

Ташқи дунё билан боғлаб турадиган нарса радио холос. Кун бўйи Сапармурот Туркманбошига аталган куй-қўшиқлар, ҳамду санолар. Бир соатгина халқаро аҳволга бағишланган русча эшиттириш. Шу орқали дунёда бўлаётган воқеа-ҳодисаларни “ғалвирдан” ўтказилган талқинини тинглаймиз. Вақт ўтганини девордаги соат ва календар орқали биламиз.

Ҳар куни ўлимни кутаман. Руҳан ўзимни шу сўнгги лаҳзага тайёрлайман. Ойлар ўтади. Охири кўникиб ҳам қолдим. Шу тариқа орадан уч йилга яқин вақт ўтди. Лекин барибир ўлим ҳақ. Менга ўхшаб, уч-тўрт йиллаб ўлимини кутганлар бор эди. Ва ниҳоят шундай кун келди. Кунларнинг бирида соқчи кириб “Зоҳидов, тайёрлан!” деди. Нафасим ичимга тушиб кетдли. Барибир жон ширин-да! “Ижрогами?” дедим аранг тилим калимага келиб. “Йўқ сен озодсан!”

“Устимдан куляпти!” - биринчи хаёлимга келган гап шу бўлди. “Командир, ҳазилни ёқтирмайман” дедим унга тик қараб. У қўлимга газета тутқазди. “Ўқи”.

Саккиз бетли ҳукумат газетасида Туркманбоши фармонига асосан амнистияга тушган маҳкумлар рўйхати чоп этиганди. Минглаб фамилиялар орқасидан исм фамилиямни топдим. “Зоҳидов Иброҳим Облоқулович, Ўзбекистон Республикаси фуқароси...”

“Туркманбошига раҳмат айт, йигит, - деди кулимсираб соқчи. - Тез бўл, Сени бу ерда ортиқ тутиб туролмаймиз”.

Нима бўлаётганини тушунмасдим. Тўғри, кейинги пайтларда радиода “Туркманбоши”нинг янги ислоҳотлари, онаси билан ҳаж сафарига отланиши муносабати билан авфи умуми эълон қилгани ҳақида кўп эшитган, аммо бу янгилик менинг ҳаётимга дахл қилишини тасаввуримга ҳам сиғдиролмасдим.

Мен қамоқда бўлган пайтда ташқарида юз берган воқелар ҳақида кечроқ эшитдим. Маълум бўлишича, менга “бирка” беришгандан кейин ҳам отам раҳматли умидини узмаган. Туркманистондан таниш-билиш излаб, ўнлаб идораларга борган. Ҳамма жойдан бир хил мазмундаги жавоб олган “Казнить, нельзя помиловать!”

Отам кўпчиликнинг  “ўғлингиз аллақачон ўлган, жасади кулга айланган” деган гапларга ҳам қулоқ осмаган. Йиллаб умид узмай, имкон топиши билан Туркманистонга қатнайверган. Гоҳида ётишга жой тополмай масжидларда тунаб қолган.

2001 йилнинг рўза ойларида шомдан сўнг Ашхободдаги Бош масжиднинг бир четида оғиз очиб, сувга нон ботириб еб ўтирган пайтда Туркманистоннинг бош муфтийси отамни кўриб қолган. (Кейин билишимча, у киши асли ўзбек миллатига мансуб бўлиб, Бухорода, “Мир араб” мадрасасида ўқиган эканлар) Унинг ёнига бориб ҳол-аҳвол сўраган. Отам йиғлаб, менинг тарихимни сўзлаб берган. “Яратгандан бошқа ҳеч кимим йўқ, лекин юрагим сезяпити,  ўғлим ҳали тирик. Тушларимга кириб чиқяпти. То ўғлимнинг ўлимин тасдиқловчи қоғозни олмасам, кўнглим тинчимайди” деган.

“Отахон, мен суриштириб кўраман. Аллоҳ денг, ҳали ҳукм ижро қилинмаган бўлсин! Агар имкони бўлса, Буюк Туркманбошига етказаман. Яқинда катта афви умумий эълон қилмоқчилар. Шояд ўша рўйхатга кирса”, - Шундай дея муфтий ҳазратлари ходимларига отамга яхши қарашни тайинлаб, уйига кетадилар. Отам ҳам умид билан Ўзбекистонга  қайтадилар.

Бу гапларни кейин мен отамдан эшитганман. Демак, маълум бўладики, муфтий ҳазратлари ваъдасида туриб, менинг гуноҳимни сўраган. Ҳали ҳукм ижро этилмаганини маълум бўлгач, мени амнистия рўйхатига киритишган.

Хуллас, қамоқхона ходимлари мени “Зековоз”да чегарагача олиб келишди. У ерда мени Ўзбекистон ички ишлар ходимларига топшириб, қайтишди. Чўнтагимда бир тийин йўқ. Самарқандда бир таксистга вазиятимни тушунтирдим. Мард инсон экан. Бир чақа олмасдан маҳалламгача олиб келди.

Ҳали бомдод азони ҳам айтилмаган. Бу пайтда “Ғузни” маҳалласида фақат қўшнимиз, Эсан жўрамнинг новвойхонасида чироқ бўларди. Чунки бу пайтда хамир қорарди. Тўғри бориб, унинг эшигини қоқдим. Мени кўришим билан ранги қув оқарди:

-Астағфируллоҳ, арвоҳмисан?

-Мен Иброҳимман, тирикман! Амнистияга чиқдим.

У мени аввал ушлаб кўрди, кейин қучоқлашиб кўришдик. Маълум бўлишича бир неча ой аввал уйимизда менга аза очилиб, ғойиб жаноза ўқилган экан.

“Мен кириб борсам, ҳамма қўрқиб кетади, - дедим Эсанга. – Бор, отамни чақириб ётиғи билан тушунтир, “Бир таксист келиб хабар қилди, Иброҳим Самарқандда экан, бирор соатларда келаркан”, деб айт...

...Хуллас уйимиз тўйхонага айланиб кетди. Бу мингдан, миллиондан бир кишининг ҳаётида учрайдиган ноёб ҳодиса эди. Ота-онамниг дуолари ижобат бўлганди. Яратганга беҳад шукроналар ўқидик.

Мен ҳаётимдаги бу воқеадан ўзимга тегишли хулоса чиқаргандим. Ўттиз йиллик ҳаётим давомидаги гуноҳларимга астойдил тавба қилдим. Уч йил зиндонда ётиб, ҳаётнинг инсонга нима учун туҳфа қилинганини ўзим учун кашф этдим. Аллоҳ гуноҳларимга тавба қилиб, ҳаётимни қайтадан бошлаш имконини берганди. Айнан ўша ерда мен ташиб юрган гиёҳванд моддалар аслида минглаб инсонларнинг ҳаётига зомин бўлганини, қанча оилалар барбод бўлганини тушунган, шунинг учун ўзимни-ўзим  ўлим жазосига лойиқ топгандим. Аммо, Аллоҳим лойиқ кўрмаган экан.

Уйдагилар  қамоққа киргунча жамғарган пулларимга тегишмаган, ертўладаги сейфимда турган экан. Шукрки, бу пулларнинг бир тийинини ҳам болаларимга едирмагандим. Уйга фақат ўзим ҳалол деб билган даромадимдан бозорлик қилар, “бошқа” йўллар билан топганларимни шу сейфда тўплардим. Энди бу пулларни қаерга гум қилсам? Хайр эҳсон-қилсам, бошқаларга ҳам ҳаром едирган бўлмайманми? Кутилмаганда, муаммо ҳал бўлди. Ўша Туркманистонда қўлга тушган “юк”нинг эгалари пулни қистаб келишди. “Юк”нинг ҳақиқий эгаси Тожикистондан бўлиб, менинг ўлимдан қутулиб чиққанимни эшитган, ҳалиги шерикларим билан уйимни топиб келганди. Тортишиб ўтирмадим. Ўша йиққан терган пулларимни қўш-қўллаб топширдим. Шунчалик ўзимни енгил ҳис қилдмки... Меинмча, Яратганнинг ўзи шу йўл билан мени бу “юк”дан халос қилганди.

Энди олдимда биргина савол турарди: Нима қиламан? Бола-чақамни қандай боқаман? Кутилмаганда бир танишим Кореяга кетаман, деб қолди. Мен ҳам ҳужжат топширадиган бўлдим. Кўпчилик устидан кулди. “Барака топкур, сенинг “ўтмишинг” ҳалигидақа бўлиб турганда, сенга Корея элчихонаси виза берадими? Иш берадими?”

 Мен эса Аллоҳга таваккл қилгандим. Кутиилмаганда... ҳужжатларим тўғри чиқди. Менга виза беришди. Уч йиллик шартнома билан Кореяга жўнадим. Ўзбекистон ҳудудида мен судланмаган эдим-да! Хуллас, уч ярим йил Кореяда ишлаб келдим. Ўзимни тиклаб олдим. Савдо-сотиқ қилдим. Ўғил уйлантирдим, қиз чиқардим.

Ҳозир ҳам тинмайман. Қаердаки сердаромад, ҳалол иш бўлса, ҳеч нарсадани ўйламай таваккал қиламан. Ҳозир узоқ масофаларга юк ташийман. Россия, Украина, Арманистон, Озарбойжон сингари мамлакатларга ўзимизда ишлаб чиқарилган молларни етказиб бераман. Топиш-тутишим яхши. Борига шукур қиламан. Бир лаҳза бўлсин, Аллоҳнинг номини тилимдан қўймайман. Ризқу насибам узилмагани учун шукроналар қиламан. Ота-онам, яқинларим қатори, менинг тирик қолишимга ҳисса қўшган ўша муфтий ҳазратларини, одамлар минг ёмон десаям ўша Буюк Туркманбошини дуо қиламан. Аллоҳ ўзи кечиргувчи. Ўзи ҳақ йўлдан адаштирмасин!

Мени ўқиб, тинглаб турганларга айтар гапим: жиноятдан йироқ  бўлинг. Гиёҳванд моддаларга яқинлашманг!  Унинг истеъмолидан ҳам, савдосидан ҳам ўзингизни тийинг! Ватанни севинг! Унинг озодлигини, тинчлигини қадрига етинг! Ҳалолдан топинг, ҳаромни четлаб ўтинг! Кам бўлмайсиз!"