Szaleństwo z Jadwigą
🔞 KLIKNIJ TUTAJ, ABY UZYSKAĆ WIĘCEJ INFORMACJI 👈🏻👈🏻👈🏻
Szaleństwo z Jadwigą
Academia.edu no longer supports Internet Explorer.
To browse Academia.edu and the wider internet faster and more securely, please take a few seconds to upgrade your browser .
Enter the email address you signed up with and we'll email you a reset link.
Sorry, preview is currently unavailable. You can download the paper by clicking the button above.
Najpopularniejsze wiersze Witkacego
Stanisław Ignacy Witkiewicz Witkacy - twórczość
Stanisław Ignacy Witkiewicz Witkacy - interpretacje
Stanisław Ignacy Witkiewicz Witkacy - wydania
Stanisław Ignacy Witkiewicz , znany pod pseudonimem Witkacy (1885-1939) był dramatopisarzem, malarzem, prozaikiem oraz teoretykiem sztuki i filozofem.
Niezwykle wszechstronny twórca urodził się w stolicy Królestwa Polskiego, Warszawie. Stanisław Ignacy Witkiewicz był synem pisarza, krytyka i malarza Stanisława Witkiewicza. Ze względu na gruźlicę ojca, rodzina wkrótce przeprowadziła się do Zakopanego. Tam Stanisław Ignacy uczył się w domu, korzystając z lekcji udzielanych przez prywatnych nauczycieli, często profesorów uniwersyteckich i wybitnych znawców swych dziedzin wiedzy. Staranna pedagogika ojca, inspirowana m.in. poglądami Herberta Spencera, sprawiła, że wcześnie obudziły się i żywo rozwijały uzdolnienia i zainteresowania dziecka (m.in. astronomia i przyroda). Świadectwem twórczej inteligencji i wielkiej wrażliwości są wiersze, rysunki i minisztuki, wydane w r. 1977. W latach 1904-1906 Witkiewicz studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Wychowanie w środowisku elity artystycznej i intelektualnej kraju sprawiło, że jego przyjaciółmi byli m.in. Bronisław Malinowski (w r. 1914 wspólnie ruszyli na wyprawę naukową do Australii, zatrzymując się również na Cejlonie (Sri Lanka)), Tadeusz Miciński , Karol Szymanowski oraz Leon Chwistek. Witkiewicz miał wiele burzliwych romansów, często zakończonych interwencją ojca, m.in. ze znaną aktorką, Ireną Solską. Relacje z kobietami i środowisko przyjaciół z lat młodości doczekały się sportretowania w karykaturalnym i groteskowym zarazem ujęciu w powieści powstałej w l. 1910 -1911, wydanej dopiero w r. 1972 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta.
Gdy rozpoczęła się I wojna światowe, Stanisław Ignacy Witkiewicz jako de iure obywatel Imperium Rosyjskiego, wyjechał do Petersburga. Ukończył w przyspieszonym trybie szkołę oficerską i w stopniu porucznika lejbgwardii trafił na front. Brał udział w ciężkich walkach, m.in. w toku ofensywy Brusiłowa. Ciężko ranny, po rekonwalescencji został zwolniony ze służby liniowej. Oglądał jako bezpośredni świadek i uczestnik wydarzeń w swej jednostce, rozpad imperium Romanowów i dwie rewolucje, lutową i bolszewicką, rozpoczętą w październiku roku 1917. Właśnie te traumatyczne i bolesne a zarazem przerażające doświadczenia stały się czynnikiem, który w najważniejszych aspektach uformował katastroficzny i pesymistyczny pogląd Witkiewicza na kulturę, cywilizację i dzieje rodzaju ludzkiego.
W roku 1918 udało się wydostać z pogrążającej się w wojnie domowej Rosji. Po powrocie do wolnego już kraju, Stanisław Ignacy osiadł w Zakopanem. Z czasem coraz mniej czasu poświęcał malarstwu, oprócz prowadzenia zarobkowej Firmy Portretowej z jej słynnym cennikiem i klasyfikacją poszczególnych dzieł. Zwrócił się ku literaturze, ogłaszając liczne traktaty teoretyczne oraz dramaty. W latach 1918-1922 Witkacy współpracował z należącymi do awangardy Formistami Polskimi (od roku 1919 Formiści), a w latach 1922-1923 z pismem „Zwrotnica”. W kolejnych latach koncentrował się coraz bardziej na filozofii. Wrzesień roku 1939 zastał go w Warszawie. Zgodnie z poleceniami władz, ewakuował się na Kresy. Dotarł na Polesie, gdzie 18 IX 1939 popełnił samobójstwo na wieść o wkroczeniu do Polski oddziałów ZSRR.
W czasach II Rzeczypospolitej Witkiewicz był ceniony przez nielicznych członków elity intelektualnej. Częste były polemiki, np. ze strony Karola Irzykowskiego . Witkacego traktowano nieraz jako obdarzonego talentem eksperymentatora, owianego legendą skandalistę i ekscentryka. W rzeczywistości była to autokreacja i maska, pod którą kryła się złożona osobowość, daleka od błazeństw i wesołkowatości.
Cała twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza opiera się na złożonym i rozbudowanym systemie estetycznym i filozoficznym (zob. zw. Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia z r. 1919, Szkice estetyczne z r. 1922 oraz wydane w r. 1923 Teatr. Wstęp do teorii Czystej Formy w teatrze. Pisarz konsekwentnie twierdził, że cywilizacja, zwłaszcza europejska, znalazła się w punkcie zwrotnym, wchodząc coraz wyraźniej w okres mechanizacji, egalitaryzacji ( vide doświadczenie pierwszych poczynań bolszewików u władzy) i mechanizacji. Co prawda w jakiś sposób przemiany te zapewnią szczęście „masom” (idealizowanemu proletariatowi lewicy, nie tylko bolszewickiej?), jednak doprowadzą do zniszczenia sztuki, religii i filozofii, czyli tego, co pozwala jednostce na doświadczanie tzw. dziwności metafizycznej, tego, co umożliwia przeżywanie „Tajemnicy Istnienia”. Witkacy wskazywał, że chociaż człowiek składa się z wielości wrażeń i jakości, stanowi jedność dla siebie samego. Właśnie ta jedność, której towarzyszy stale ograniczoność istnienia jednostki w nieskończonym istnieniu świata, jest „Tajemnicą”. W obliczu zagadki istnienia pojawia się „metafizyczne przerażenie”, ukojenia którego można szukać w utrwalającej jedność ludzkiej osobowości poprzez symbole sztuce. Sztuka łączy symbole w sposób konieczny, a dziełem sztuki sensu proprio jest jedność jego struktury. Funkcje przestawiające mają znaczenie uboczne, kluczowe jest budzenie uczuć o charakterze metafizycznym. W tej perspektywie trzeba odczytywać Witkiewiczowskie hasło „Czystej Formy”. Narastająca komplikacja, a wraz z nią osamotnienie sztuki w społeczeństwie, zwiastuje, że zbliża się jej koniec, związany ze wspomnianym wyżej punktem zwrotnym dziejów cywilizacji. Filozofia Witkiewicza jest zarówno awangardowa jak i mocno katastroficzna (por. np. wizję rozpadu społeczeństwa i śmierć jakichkolwiek idei w świecie po trzech rewolucjach przedstawionym w Szewcach ).
Sztuki Pisarza dążą do wywołania wrażenia snu a nawet halucynacji poprzez niezwykłość i konsekwentne zerwanie z jakimkolwiek prawdopodobieństwem życiowym. Bohaterowie postępują w sposób zarazem okrutny jak i nieprzewidziany (intrygi i eksperymenty erotyczne i uczuciowe, rewolucjonizowanie sztuki, zakładanie nowych religii itp.). Naczelną a nawet jedyną motywacją jest dążenie do doznawania „dziwności istnienia”. Co prawda sztuki Witkacego są pełne parodii i groteski, jednak wciąż wracają do tragicznych problemów: dekadencji, reżyserowania życia, miejsca sztuki w cywilizacji przyszłości.
Pisarz pozostawił po sobie wiele dramatów, jednak za jego życia wydano i wystawiono nieliczne, m.in. Tumora Mózgowicza (1921), Kurkę wodną (premiera w r. 1922), W małym dworku (premiera w r. 1923), Jana Macieja Karola Wścieklicę (inscenizacja w r. 1925). Do stałego repertuaru sztuki Witkacego trafiły dopiero po odwilży roku 1956. M.in. w roku 1957 wystawiono Szewców (niebawem zdjętych z afisza ze względów politycznych), w roku 1964 Matkę, a w r. 1967 Nadobnisie i koczkodany. Jako dramaturg Witkiewicz budzi zainteresowanie jako ważny prekursor teatru absurdu i nastawiony katastroficznie historiozof i myśliciel.
Według Witkiewicza domeną Czystej Formy był dramat, powieściom odmawiał cech prawdziwej sztuki. Mimo to sam je pisał, przedstawiając z wirtuozerią losy spragnionych doświadczenia „dziwności istnienia” dekadentów, żyjących w społeczeństwie jeszcze przed zabijającą jakikolwiek indywidualizm rewolucją, którą już widać na horyzoncie. Bohaterowie Pożegnania jesieni (1927) i Nienasycenia (1930) gorączkowo przeżywają wszelkie dostępne doświadczenia artystyczne, narkotyczne i erotyczne. W chwili rewolucyjnej przemiany społecznej, stanowiącej w istocie katastrofę, giną albo popadają w obłęd. Historiozofia łączy się z głęboką refleksją psychologiczną ( Pożegnanie jesieni, Nienasycenie) oraz z rozważaniami filozoficznymi (niedokończone, powstałe w l. 1931-1933 Jedyne wyjście , druk dopiero w r. 1968, warto czytać je w związku z rozprawą Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia z r. 1935).
Warta uwagi jest też wydana w r. 1932 książka o substancjach odurzających Nikotyna, alkohol, kokaina, peyotl, morfina, eter. Appendix oraz stanowiące złożony z pamfletów traktat o dewiacjach polskiej kultury i historii Niemyte dusze , powstałe w r. 1936. Łączne wydanie tych dwóch dzieł zatytułowane Narkotyki. Niemyte dusze ukazało się w r. 1975.
W obrazach Witkacego powstałych przed rokiem 1914 widać wpływ wyznawanego przez jego ojca naturalizmu, postimpresjonizmu francuskiego, szkoły pejzażu Jana Stanisławskiego oraz syntetyzmu Władysława, Ślewińskiego (np. Pejzaż nocny z l. 1901-1902). Bardzo duże znaczenie nie tylko dla malarstwa, ale całej teorii i filozofii sztuki Pisarza, miał pobyt w Rosji. Właśnie tam oglądał dzieła i poznawał poglądy twórców sztuki nowoczesnej. W tym okresie powstały liczne portrety oraz groteskowe sceny figuralne (np. Monolog grabarza z r. 1916). Towarzyszył im fantastyczny cykl Kompozycje astronomiczne z l. 1917-1918. Właśnie w latach pobytu w Rosji uformowały się zręby teorii Czystej Formy i pierwsze próby jej urzeczywistnienia, rozwinięte w okresie związków z formistami (l. 1918-1924). Powstawały sceny pełne ekspresyjnych i groteskowych postaci i przedziwnych, fantastycznych stworów czy potworów, na tle egzotycznych (wpływ rejsu z Malinowskim) albo nierzeczywistych pejzaży. Uwagę zwracała płaskość form, intensywność koloru oraz złożona i dynamiczna kompozycja (pochodzące z l. 1920-1922 Bajka, Fantazja, Kompozycja, Rąbanie Lasu, Szatan oraz Walka). Już w roku 1925 Witkacy zdecydował się na porzucenie „czystego” malarstwa. Malował portrety, jednak za wynagrodzeniem, w ramach utworzonej przez siebie Firmy Portretowej. Jej regulamin przewidywał kilka typów wizerunków: klasyczne portrety, portrety idealizowane oraz przedstawienia mocno zdeformowane. Część obrazów, zwłaszcza z okresu 1929-1932 powstała podczas prowadzonych pod kontrolą znajomych lekarzy eksperymentów z narkotykami. Celem zażywania substancji odurzających było wzmocnienie zdolności docierania do psychiki i ukrytych aspektów osobowości portretowanego. Oprócz tego, jeszcze jako dziecko Stanisław Ignacy Witkiewicz zajmował się również fotografią. Z najwcześniejszego okresu zachowały się pejzaże oraz zdjęcia lokomotyw na zakopiańskim dworcu.
Można powiedzieć, że Stanisław Ignacy Witkiewicz rodził się dwukrotnie: miał dwie daty przyjścia na świat, dwie daty chrztu, a nawet dwie pary rodziców chrzestnych. Oficjalną datą narodzin był 24 marca 1885. Chłopiec urodził się w kamienicy przy ulicy Hożej 11 w Warszawie. Ojciec, Stanisław Witkiewicz herbu Nieczuja (1851-1913) był znanym publicystą, malarzem i krytykiem sztuki, matka – Maria de domo Pietrzkiewicz herbu Ostoja (1853-1913) była nauczycielką muzyki.
Pod świadectwem chrztu swe podpisy złożyli pisarz i krytyk literacki Antoni Sygietyński i rytownik Józef Holewiński. Oficjalna data narodzin – 24 marca 1885 – została wpisana do metryki chrztu, dokumentów wojskowych oraz do świadectwa ślubu. Okazała się jednak efektem pomyłki. Jak wskazuje Włodzimierz Bolecki, 24 marca wpisał do metryki kapłan, który udzielił dziecku chrztu „tylko wodą”. Miało to miejsce 8 czerwca 1885 roku, w położonym na Placu Trzech Krzyży kościele pod wezwaniem św. Aleksandra. Sygietyński i Holewiński potwierdzili błędną datę swymi podpisami. Można nieco nieściśle powiedzieć, że sakramentu chrztu udzielono jedynie „tymczasowo” czy raczej w niezbędnym zakresie, poprzestając na formie (słowa ja ciebie chrzczę… ) i materii (polanie wodą), koniecznych do ważności sakramentu. Pozostałe obrzędy, mocno rozbudowane w dawnych księgach liturgicznych (np. egzorcyzmy, namaszczenia, dawnie do spróbowania soli poświęconej), miały odbyć się później. Stało się tak, gdyż rodzice Stanisława Ignacego pragnęli, by matką chrzestną została – zgodnie ze swym przyrzeczeniem – słynna aktorka teatralna Helena Modrzejewska. Z powodu rozmaitych obowiązków zawodowych, Modrzejewska nie była w stanie przybyć na chrzest tuż po narodzinach dziecka. Zdecydowano się zatem na oryginalne rozwiązanie, polegające na „odwleczeniu” chrztu „z olejów” (W. Bolecki, BN, s. VI).
W czerwcu roku 1890 państwo Witkiewiczowie z powodu złego stanu zdrowia dziecka i gruźlicy ojca przeprowadzili się na stałe w Tatry, do Zakopanego. 27 stycznia w tym mieście odbył się „właściwy” chrzest z pełnym obrzędem i udziałem rodziców chrzestnych przyszłego autora Nienasycenia . Byli nimi Helena Modrzejewska-Chłapowska i słynny przewodnik, bajarz i myśliwy, Homer zakopiański Jan Sabała Krzeptowski (zob. J. Degler, Modrzejewska i Witkiewicz, „Pamiętnik Teatralny” 2009, s. 3-4).
Jako uczeń, Stanisław Ignacy Witkiewicz nie uczył się w tradycyjnie pojęty „systematyczny” sposób, tak dobrze znany z dzisiejszych i ówczesnych szkół podstawowych i średnich. Ojciec pisał 4 marca roku 1892 że ów brak „systematyczności” polegał przede wszystkim na tym, że chłopiec nie miał „ułożonego kursu” czyli programu nauki na poszczególne miesiące, semestry itd. Bardzo uzdolniony i ciekawy najrozmaitszych dziedzin wiedzy, prędko i z łatwością przyswajał ogromne ilości informacji. Szczególnie interesowała go astronomia i przyroda. Gromadził książki z obu dziedzin, miał kolekcję owadów i gromadził zioła (W. Bolecki, s. VII). Już jako małe dziecko fascynował się muzyką, a mając zaledwie kilka lat zabrał się za rysunki i „wypisywanie kompozycyjek” ( ibidem) . 8 listopada roku 1892 Witkiewicz senior pisał, że syn „ jest rozwinięty, umysł ma z natury samodzielny”. W wieku siedmiu lat przyszły autor Szewców zajął się pisaniem tekstów literackich. Pierwszym utworem były Komedie z życia rodzinnego . Od listopada 1892 do kwietnia 1893 r. powstało kilka „dramatów i komedii”, o których przepełniony dumą ojciec powiadamiał krewnych, rozsyłając im równocześnie powielane na domowej drukarence teksty syna ( ibidem) . Kształcenie domowe „bez systemu” i „bez ułożonego kursu” chłopiec kontynuował pod nadzorem ojca w domu. Miał też wysokiej klasy domowych nauczycieli, w tym uczącego geografii i geologii Mieczysława Limanowskiego (razem uczyli się języka japońskiego) i kustosza Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem Walerego Staszela.
Nauka w domu była sui generis kontynuacją tradycji rodzinnej – samoukiem był Witkiewicz senior. Oprócz tego, ojciec Stasia zgadzał się z twierdzeniem Herberta Spencera, że edukacja szkolna hamuje swobodny i naturalny rozwój dziecka, wbijając go w sztywne gorsety instytucji, biurokracji i układanych w kuratoriach programów, niedostosowanych do indywidualności każdego człowieka. Stąd kategoryczna odmowa posłania syna do jakiejkolwiek szkoły. Co prawda Stanisław Ignacy do żadnej szkoły nie chodzi, jednak jej roczne programy przerabiał, [a jako ekstern] co semestr zdawał egzaminy z w szkole realnej we Lwowie, dokąd jeździł z matką lub z ojcem (W. Bolecki, BN, s. VIII). W roku 1897 zdał egzaminy do drugiej klasy tejże szkoły. Od czego czasu aż do egzaminów maturalnych w r. 1903 konsekwentnie kształcił się w domu, do Lwowa jeżdżąc jedynie na przypadające co semestr egzaminy. Poza przedmiotami wymaganymi przez szkolne curriculum młody Witkiewicz zajmował się fotografią, malował pod kierunkiem ojca i uczył się muzyki.
W wieku zaledwie piętnastu lat Stanisław Ignacy wyjechał na swe pierwsze „dorosłe” i samodzielne wakacje do położonych na Litwie w powiecie świeciańskim Syłgudyszek (por. podobny wyjazd Czesława Miłosza ). Mieszkała tam ciotka Aniela Jałowiecka. W roku 1900 rozpoczęła się ponadto wymiana listów z ojcem, trwająca aż do śmierci Stanisława Witkiewicza. Zachowały się bezcenne dla poznania biografii obu listy do syna. Korespondencję do ojca Stanisław Ignacy najprawdopodobniej zniszczył (W. Bolecki, BN, s. IX).
Jak już zaznaczaliśmy, jeszcze jako mały chłopiec przyszły twórca Firmy Portretowej chętnie i dużo malował. Jako piętnastolatek tworzył pejzaże, które spotykały się nie tylko z uznaniem malarzy Młodej Polski, m.in. Jana Stanisławskiego i Ferdynanda Ruszcza, lecz również krytycznego i stawiającego wysokie wymagania Witkiewicza seniora. W końcu września roku 1900 Stanisław Ignacy wraz z wujostwem Jałowieckimi po raz pierwszy w życiu jedzie na kilka dni to Petersburga. Fotografuje, tworzy studia malarskie, ogląda skarby sztuki wystawione w Ermitażu. W roku 1901 powraca na Litwę, a jesienią roku 1902 jedzie przez Warszawę do Zakopanego. Pod Tatrami zaczyna przygotowywać się do matury.
Egzamin dojrzałości w C.K. Wyższej Szkole Realnej we Lwowie zdaje jako ekstern od 4 do 16 roku 1903. Osiągnął bardzo dobre wyniki, zajmując czternastą lokatę na czterdziestu sześciu abiturientów, którzy zdali wszystkie przedmioty. Dziewięciu przystępujących do egzaminu otrzymało poprawki z jednego przedmiotu. Jako maturzysta Witkacy przystępuje do pisania swej pierwszej rozprawy filozoficznej, której nadał tytuł Marzenia improduktywa – Dywagacja metafizyczna. Składały się na nią dwa, powstałe w grudniu roku 1902 traktaty: Filozofia Schopenhauera oraz jego stosunek do poprzedników i O dualizmie. Kolejne prace filozoficzne młodzieńca to określane jako „dywagacje metafizyczne” O
Cycata Gabi bzyka się z chłopakiem w motelu
Niegrzeczna brunetka wkłada do buzi
Niezwykła kotka w akcji