سوریه، میراث شوم (۲)
کانال نقدآگین
درس یک کودتا
به هفتاد سال از کودتا بر علیه دولت محمد مصدق می گذرد. ورای هر آنچه پژوهشگران تاریخ معاصر درباره آن کودتا بگویند یا در آینده کشف بکنند، آنچه در افواه عمومی و فرهنگ سیاسی مردم ایران از خاطره مرداد سال ۱۳۳۲ ته‌نشین شده است، یک روایت مشخص است. اینکه بعد از ملی شدن صنعت نفت، سازمان سیا کودتایی بر علیه دولت دموکراتیک مصدق انجام داد، و ایران که جلوتر از خیلی کشورها با سرعت به سمت دموکراسی و بهروزی در حرکت بود، به خاطر دخالت آمریکا وانگلستان -برای حفظ منافع شان- به کلی از این رو به آن رو شد و سرنوشت دیگری پیدا کرد. هفتاد سال بعد، نقش آمریکا، مستقل از میزان واقعی وزن و اهمیتش، به یکی از بدخیم‌ترین ریشه‌های بی‌اعتمادی و از عوامل مسموم‌بودن نگاه ایران به بقیه جهان تبدیل شده است. آمریکا را مقصر می دانند، حتی کسانی که اگر همین امروز به سال ۱۳۳۲ بازگردند احتمالا هم‌صدا با شاخص‌ترین روحانیون حوزه علمیه قم، به خاطر موفقیت کودتا و دستگیری مصدق برای محمدرضا شاه پیام تبریک می فرستادند. یا در کنار آیت‌الله کاشانی ساکت می‌ایستادند. اینها اما مهم نیست. همه این اختلاف‌نظرها گویی فراموش شده و دو نسل بعد، همه یکصدا آن نیروی خارجی را مقصرسرنوشت ایران میدانند. این جزو طبیعت حافظه جمعی ملت‌هاست.[۱]
روایت مردمان آینده شام از دخالت ایران، بمراتب مهیب‌تر از داستان کمک به یک کودتا یا تغییر یک نخست‌وزیر است. مردم سوریه خواهند گفت که بعد از چهل سال بر علیه خانواده ستم‌پیشه اسد شوریدند. در فیلم‌های شان خواهند دید که چگونه شش ماه تمام به خیابان‌ها سرازیر شدند، در میدان های شهرها دور هم حلقه زدند، اشعار سیاسی خواندند و دبکه رقصیدند. با وجود حدود دو هزار شهید در آن شش ماه دست به خشونت نزدند. جنبشی کم‌نظیر در عدم خشونت. مقامات دولتی، حتی تا نخست‌وزیر به انقلاب پیوستند، ارتشیان بلند‌پایه‌ای از ارتش جدا شدند و ارتش آزاد سوریه را برای محافظت از تجمعات تشکیل دادند. مناطق بزرگی از کشور از کنترل اسد خارج شد و شوراهای محلی مدیریت آنها را بدست گرفتند. هنوز مشکلی به نام بنیادگرایی اسلامی ساخته و پرداخته نشده بود.
از این نقطه، تا زمانی که جنگ تمام عیار و فوق‌العاده خشن سوریه رونمایی شود که گروه‌های رقیب در خشونت و جنایت از هم سبقت می گیرند، بارها عاملیت ایران و بازوهای نظامی‌اش یادآوری خواهد شد. در فشار به کابینه اسد که تن به هیچ مصالحه‌ای ندهد، در قلب ماهیت و فرقه‌ای کردن مناقشه، در به خدمت گرفتن تمام دستگاه تبلیغاتی برای بدنام کردن انقلاب. مقامات ایرانی و سوری هر دو در این اتفاق نظر دارند که بدون کمک مستقیم ایران حکومت اسد حداکثر در سال ۲۰۱۲ توسط مردم و ارتش آزاد برکنار شده بود و اسد مثل بن‌علی دیکتاتور سابق تونس اکنون در کشوری دوران پناهندگی و خاطره نویسی‌اش را می‌گذراند. سوری‌ها در تبدیل خیزش پرشکوه و عاری از خشونت شان به یک جنگ شهری تمام عیار، بیش از هر چیز نیروهای خارجی را مقصر خواهند دانست و «هر چه فریاد دارند» بر سر ایران و روسیه خواهند زد.
نسل‌های بعدی اهالی شام نیاز چندانی هم به پژوهش‌های تاریخی در دالان های تاریک تاریخ ندارند. لازم نیست مثل ایرانیان درباره پروژه مخفی آژاکس مطالعه کنند که سازمان سیا چگونه پشت پرده، و بدون اطلاع مردم آمریکا، به یک کودتا در کشوری دوردست و نفت‌خیز کمک کرده است. درباره دخالت تمام قد ایران در کشتار سوریه چیز مخفی وجود ندارد. بشاراسد، چهره منفور و آیکونیک این دوره تاریخی، که سالها بعد از مرگش سوژه فیلم‌ها و سریال های و انیمیشن‌ها و بازی‌‌ّ‌های کامپیوتر‌ی خواهد بود، مدام و به صراحت جلوی دوربین‌ها از کمک‌های بی‌شائبه «مردم ایران» قدردانی می کند و بقایش را قدردان این کمک‌ها می خواند. در این سو، نه تنها اظهارات تمام مقامات ریز و درشت ایرانی مملو است از حمایت صریح از دولت اسد، بلکه هزاران سند مکتوب دیجیتال و قابل جستجو برای آیندگان وجود دارد از اینکه جامعه مدنی ایران چطور درباره ماشین کشتار اسد می‌اندیشیده و با چه ترفندهایی آن را توجیه می کرده است. چطور صف درازی از مردم عادی برای پیوستن به گردان های «مدافعان حرم» و اعزام به جنگ سوریه شکل گرفته بوده. چطور شخصیت‌های متعدد فرهنگی و هنری و روشنفکران در مدح بشار اسد سینه سپر کرده بودند. چطور رسانه‌ّ‌ها روایتی رمانتیزه از جنگ را تولید کرده و با سکوت یا حمایت نخبه‌گان، به مصرف جمعیت فارسی‌زبان رساندند و چگونه دولت ایران تا نابودی کامل آن کشور بر این روایت پا فشاری کرد. همه کشورهای با سابقه استعماری باهوش‌تر از آن بودند که بخواهند با این صراحت چنین کنند.
ما با سوریه میراث شومی برای فرزندانمان باقی میگذاریم؛ میراثی نتیجه فلج‌شدگی اخلاقی جامعه، در کنار نگرشی نامتوازن به «منافع ملی» و تفکری سخت معیوب درباره مقوله «امنیت ملی».
-----------------------------------------------
[۱] چندی پیش در طی مذاکرات هسته‌ای وقتی مذاکره کننده ایرانی به همین سنت مالوف، تاریخ روابطه ایران و غرب را از کودتا علیه دولت مصدق شروع کرد و غرب را متهم به دخالت مخرب در ایران، یکی از مقامات اروپایی عاجزانه درخواست کرده بود که مذاکرات فقط درباره مسائل جهان فعلی باشد و گفته بود من آن زمان فقط پنج سال داشتم و قسم می خورم هیچ نقشی در آن کودتا نداشتم.
لیست برخی منابع
۱- Center for International and Security Studies at Maryland (CISSM) & IranPoll.com Questionnaire, Date of Survey June ۱۷-۲۷, ۲۰۱۶ http://goo.gl/fUvwR۰
۲- Taub, B (۲۰۱۶, June ۲۶), The Shadow Doctors, The New Yorker Magazine, retrieved from: http://goo.gl/۸QnuCL
۳- Naylor,H. (۲۰۱۵, September ۵), Islamic State has killed many Syrians, but Assad’s forces have killed more, retrived from: https://goo.gl/y۹brQI
۴- Human Rights Watch Report.(۲۰۱۵, December ۱۶), If the Dead Could Speak:
Mass Deaths and Torture in Syria’s Detention Facilities, retrieved from: https://goo.gl/l۹VXb۸
۵- Amnesty International Report( ۲۰۱۲, March ۱۴), ‘I wanted to die’: Syria’s torture survivors speak out, retrieved from: http://goo.gl/CBzcKS
۶- Amnesty International Report( ۲۰۱۱, August), Syria: Deadly detention: Deaths in custody amid popular protest in Syria, retrieved from :http://goo.gl/kMYmLU
۷- Ali, N.(۲۰۱۱, August ۱) The Guardian , Hama – the city that’s defying Assad, retrieved from: https://goo.gl/JLM۸mq
۸- Middle East ۲۰۱۵, Current and Future Challenges retrieved from: http://goo.gl/d۷mxsm
۹- Pasha, S. (۲۰۱۵, October ۱۹), Syrian Refugees Are Running From Assad Rather Than ISIS: retrieved from: http://goo.gl/TnlPGn
۱۰- ‘سلطه‌ستیزی’ تا ‘سلطه‌جویی’انقلاب ایران از فحص. م. ۶ سپتامبر ۲۰۱۵
http://goo.gl/JRqqo۷
۱۱ – Pew Research Center, (۲۰۱۴, June ۱۸), Iran’s Global Image Largely Negative, Retrieved from http://goo.gl/C۰bLCT
۱۲ – Pew Research Center, (۲۰۱۴, June ۱۳), Unfavorable Views of Hezbollah on the Rise in Middle East; Steady in Lebanon, retrieved from: http://goo.gl/RKT۲Hz
۱۳- Haaretz Service, Survey(۲۰۰۸, April ۱۶), Nasrallah Is the Most Admired Leader in the Arab World, retrieved from: http://goo.gl/gA۰nJG
۱۴- Zelin, A. & Smith,A (۲۰۱۴,Jun ۲۹), The Vocabulary of Sectarianism, retrieved from: http://goo.gl/ZTB۳kT
۱۵-Aljazeera Center for Studies Opinion Poll (۲۰۱۶, January ۱۹), “Arab Elites’ Attitudes toward Arab-Iranian Relations and Iran’s Role in the Region” http://goo.gl/۳CLkN۹
۱۶- Khoury, G., (۲۰۱۵, September ۸), Iraq’s prime minister is turning against Iran, retrieved from: http://goo.gl/vmWhfb
۱۷- Mamouri, A., (۲۰۱۶, May ۱۲) Why Shiites are divided over Iranian role in Iraq, retrieved from: http://goo.gl/SZpLSi
۱۸- Nelson,L., (۲۰۱۵, Nov ۱۸), The Shia jihad and the death of Syria’s army, retrieved from: http://goo.gl/DQcjEF
۱۹- جنگ بازی کودکان سوری، قصّه یک پارک بازی در حلب, هاشمی. ح. . ۱۶ دسامبر ۲۰۱۴
https://goo.gl/LUHmhx
۲۰ -Black, I., (۲۰۱۶, February ۱۱), The Gaurdian, Report on Syria conflict finds ۱۱,۵% of population killed or injured, retrieved from: https://goo.gl/jSKW۵C
۲۱- Amnesty International Report (۲۰۱۵, December ۲۳), Syria: Russia’s shameful failure to acknowledge civilian killings, retrieved from: https://goo.gl/۷I۲۷fh
۲۲- Lake, E., (۲۰۱۵, June ۹), Iran Spends Billions to Prop Up Assad, retrieved from: http://goo.gl/w۴P۴BI
۲۳- Pew Research Center, (۲۰۱۳, October ۱۷), Saudi Arabia’s Image Falters among Middle East Neighbors http://goo.gl/Lw۸jq۴
۲۴- Henman, M., (۲۰۱۴, December ۱۱), Syrian military and ISIS have been ‘ignoring’ each other on the battlefield retrieved from: http://goo.gl/Lw۸jq۴
۲۵ – Amnesty International Press release, (۲۰۱۵, November ۵), Syria: government using thousands of disappeared people as ‘cash cow’ – new report, retrieved from: https://goo.gl/rmBsoR
۲۶- First Quarterly Report on Besieged Areas in Syria, February ۲۰۱۶, retrieved from: http://goo.gl/OQsNqw
۲۷- Second Quarterly Report on Besieged Areas in Syria, May ۲۰۱۶, retrieved from: http://goo.gl/RU۳۶id
۲۸ – Siege Watch site: http://siegewatch.org/#۱۱/۳۳,۳۶۲۶/۳۶.۲۱۸۸
۲۹-The Violation Documentation Center in Syria: http://www.vdc-sy.info/index.php/en/