Словы з суфіксамі суб’ектыўнай ацэнкі у беларускіх народных песнях - Иностранные языки и языкознание курсовая работа

Главная

Иностранные языки и языкознание
Словы з суфіксамі суб’ектыўнай ацэнкі у беларускіх народных песнях

Функцыі слоў з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песень. Аналіз слоў, якія валодаюць станоўчай і адмоўнай ацэначная і пашыраюць магчымасці твораў у выяўленні розных адценняў чалавечых паступкаў, надаюць асобным радкам лёгкасць.


посмотреть текст работы


скачать работу можно здесь


полная информация о работе


весь список подобных работ


Нужна помощь с учёбой? Наши эксперты готовы помочь!
Нажимая на кнопку, вы соглашаетесь с
политикой обработки персональных данных

Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.
Размещено на http://www.allbest.ru/
Размещено на http://www.allbest.ru/
Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь
Словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі у беларускіх народных песнях
Курсавая работа 25 старонак, 16 крыніц.
Ключавые словы : суфікс, станоўчая ацэнка, адмоўная ацэнка, эмацыянальнасць, напеўнасць, іронія, ласкальнасць, памяньшэнне, павелічэнне
Аб'ектам даслед а вання : беларускія народныя песні
Прадметам даслед а вання : словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі
Мэта курсавой работы: даследаваць словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен .
разгледзець іх функцыянальнасць як моўных сродкаў і спосабаў выражэння эмоцый у мастацкім тэксце, вызначыць сярод абраных моўных адзінак дамінуючы спосаб функцыянавання
Задачы курсавой работы : адзначыць функцыю слоў з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен; прааналізаваць словы суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен, якія валодаюць станоўчай ацэначнасцю; прааналізаваць словы суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен, якія валодаюць адмоўнай ацэначнасцю
Вынікі даследавання: суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі надаюць асаблівую выразнасць, напеўны, непаўторны беларускі каларыт, паказваюць далікатнае, любоўнае стаўленне да прадмета мовы. Такія суфіксы пашыраюць магчымасці твораў у выяўленні розных адценняў чалавечых паступкаў, надаюць асобным радкам лёгкасць, а так сама спрыяюць набліженню твораў да гутаковай мовы, што робіць песні даходлівымі і зразумелымі.
1 Словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць у беларускіх народных песнях станоўчую ацэначнасць
1.1 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць станоўчую ацэначнасць ў назоўніках
1.2 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць станоўчую ацэначнасць ў прыметніках
1.3 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць станоўчую ацэначнасць ў прыслоўях
1.4 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць станоўчую ацэначнасць ў выклічніках і займенніках
2 Словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць у беларускіх народных песнях адмоўную ацэначнасць
2.1 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць адмоўную ацэначнасць ў назоўнікаў
2.2 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць адмоўную ацэначнасць ў прыметніках
2.3 Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія выражаюць адмоўную ацэначнасць ў прыслоўях
Эмацыйныя працэсы вывучаюць у розных навуках: філасофіі, фізіялогіі, псіхалогіі, лінгвістыцы. Любое даследаванне эмоцый, у тым ліку і вывучэнне іх моўнага выражэння, патрабуе комплекснага падыходу. У апошнія дзесяцігоддзі ва ўсіх сацыякультурных сферах сучаснага жыцця назіраецца значнае ўзмацненне ўвагі да эмацыянальнай сферы чалавека, моўная рэалізацыя якой яшчэ не цалкам даследавана як у тэорыі камунікацыі, так і ў тэорыі тэксту.
Нягледзячы на ??тое, што лінгвістыка пазней іншых навук звярнулася да вывучэння сферы эмацыйнага, сёння ўжо атрыманыя значныя вынікі: напрыклад, у рамках новай гуманістычнай парадыгмы з'явіўся асаблівы эматалагічны кірунак, у якім актыўна распрацоўваецца праблема эмоцыі ў мове (у цяперашні час у лінгвістыцы эмоцый (эматалогіі) адным з прыярытэтных кірункаў з'яўляецца вывучэнне тэкстаў, якія выказваюць свет эмоцый). [1]
Моўнае выражэнне свету эмоцый у мастацкім тэксце з'яўляецца дагэтуль галіной мала вывучанай. Нягледзячы на ??вялікую колькасць работ аб мастацкіх тэкстах, мова многіх літаратурных твораў даследавана недастаткова. Некаторыя аспекты мовы і стылю многіх аўтараў наогул ніколі не даследаваліся. Папаўненне пазначанага прабелу - неабходны этап у вывучэнні не толькі творчасці мноства класікаў, але і ўласна лінгвістычных дысцыплін.
Як вядома, выкарыстанне індывідуальна-аўтарскіх моўных адзінак, словаформаў і вар'іраванне лексічных кампанентаў у складзе агульнамоўных фразаспалучэнняў дае магчымасць мастаку слова перадаць эмоцыі лірычнага героя і персанажаў вершаў больш вобразна, выразна. У гэтым выпадку эстэтычнаму ўздзеянню спрыяе эфект навізны, нечаканасці. [1]
Матэрыялам даследавання паслужылі беларускія народныя песні: “Купалінка”, “Рэчанька”, “ Кую, кую ножку”, “Раса пала на травіцу”, “Прадраканні зязюлі, сны маладой” і г.д. [2 ;3 ;4 ]
Народныя песні паходзяць з глыбокай старажытнасці. Яны мелі мэту - праз адпаведныя дзеянні і словы паўплываць на ўяўныя звышнатуральныя сілы, прыроду, грамадства, каб палепшыць лёс чалавека, яго дабрабыт, абараніць ад усяго злоснага і шкоднага, садзейнічаць шчасліваму жыццю.
Спецыфіку беларускага фальклору складаюць радзінныя, вясельныя, пахавальныя, калядныя, жніўныя і т. д. песні, якія ўваходзяць у традыцыйны народны абрад, што лепш захаваўся ў беларусаў у параўнанні з іншымі ўсходнеславянскімі народамі.
Старажытныя творцы не былі шчодрыя на паэтычныя ўпрыгожванні, аднак тым больш важная роля адводзілася таму ці іншаму мастацкаму тропу ў кожным канкрэтным выпадку. Так, Е. Меляцінскі ў дачыненні да найбольш архаічных форм паэзіі адзначыў, што "з пункту погляду вытанчанасці стылёвай структуры на першым месцы знаходзіцца абрадавая паэзія, затым ідуць уласна лірычныя песні" [5, с.157], маючы на ўвазе функцыянальнае напаўненне вобразна-выяўленчых сродкаў.
У беларускіх абрадавых песнях перыяду каляндарных пераходаў сустракаюцца такія вобразна-выяўленчыя сродкі, як эпітэт, увасабленне, вобразны паралелізм, параўнанне, сімвал, прычым найбольш паслядоўна з іх выкарыстоўваюцца эпітэты.
Эпітэты ў масленічных, траецкіх, куставых і русальных песнях па свайму функцыянальнаму прызначэнню (ці, іншымі словамі, стылёвай ролі ў песні) не з'яўляюцца раўназначнымі. Звязана гэта ў першую чаргу з тым, у якой з чатырох жанравых груп песень эпітэт выкарыстоўваецца. Так, напрыклад, у траецкіх, куставых і русальных песнях эпітэты таўталагічныя, паясняльныя і метанімічныя выконваюць адразу некалькі функцый. Па-першае, яны садзейнічаюць стварэнню досыць устойлівых вобразаў, якія ярка выражаюць народныя памкненні да дабрабыту
У лірычных песнях вялікая роля надаецца апісанням знешняга выгляду чалавека, прадметаў, прыроды, унутранага стану, дзеля чаго выкарыстоўваецца цэлы арсенал вобразна-выяўленчых сродкаў, то ў абрадавых асноўная ўвага сканцэнтравана (у большасці выпадкаў) на апісаннях дзеянняў абраду, што само па сабе значна звужае ўжыванне тропаў. Некаторыя фалькларысты (А. Весялоўскі, А. Пацябня, Б. Пуцілаў, Н. Гілевіч) бачылі ў гэтым пацверджанне старажытнасці абрадавых песень, паколькі галоўнай іх функцыяй было магічнае ўздзеянне на з'явы прыроды і акаляючага свету (у процілегласць эстэтычнай функцыі лірычных песень, якія ўзніклі значна пазней). Даследчыца куставой абраднасці Р. Кавалёва падкрэслівае, што "ў абрадавай паэзіі мастацкае засваенне свету праз стварэнне паэтычных вобразаў ішло ў цеснай сувязі з пазнаннем самой рэчаіснасці" [3, c.19]. У такім выпадку асновай структуры абрадавых песень, на думку Р. Кавалёвай, з'яўляецца ўзаемадзеянне чалавека з прыродай, са створаным яго фантазіяй светам. На прыкладзе беларускіх абрадавых песень перыяду каляндарных пераходаў можна пераканацца, што іх развіццё знаходзіцца ў прамой залежнасці ад паглыблення ведаў чалавека пра свет і сваё месца ў ім.
Найбольш характэрным і яркім выяўленнем узаемаадносін чалавека і прыроды ў беларускіх абрадавых песнях перыяду каляндарных пераходаў з'яўляецца вобразны паралелізм, "своеасаблівае разгорнутае мастацкае параўнанне, у якім суб'ект (тое, што параўноўваецца) належыць чалавеку, а аб'ект (тое, з чым параўноўваецца) - прыродзе" [5, с. 41].
Праблема эмоцыі ў мове на марфалагічным узроўні часцей за ўсё разглядаецца ў лексікалогіі (В. В. Вінаградаў, Н. Г. Комлеў, Д. Н. Шмялёў, М. В. Нікіцін, А. А. Уфімцева, М. М. Капыліко і з.д. Папова, Ю. П. Солодуб, і інш) і звязаная з праблемай адлюстравання ў мове мастацкага творы нацыянальнай свядомасці, культуры, традыцый народа.
Мэта работы: даследаваць словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі у мове беларускіх народных песень .
Дасягненне пастаўленай мэты патрабуе вырашэння некалькіх задач:
адзначыць функцыю слоў з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен; прааналізаваць словы суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен, якія валодаюць станоўчай ацэначнасцю; прааналізаваць словы суб'ектыўнай ацэнкі ў мове беларускіх народных песен, якія валодаюць адмоўнай ацэначнасцю
1 СЛОВЫ З СУФІКСАМІ СУБ'ЕКТЫЎНАЙ АЦЭНКІ, ЯКІЯ ВЫРАЖАЮЦЬ У БЕЛАРУСКІХ НАРОДНЫХ ПЕСНЯХ СТАНОЎЧУЮ АЦЭНАЧНАСЦЬ
З развіццём лінгвістычнай навукі вылучаюцца ўсё новыя задачы, якімі становяцца аб'ектам вывучэння вялікай колькасці спецыялістаў, не звязаных адзін з адным творчым кантактам і адзінствам школы.
Паколькі суфікс прызнаецца асаблівым класам марфемы, а марфемы ёсць знак, такім чынам, яму, як і любому іншаму моўным знаку, уласціва значэнне.
Даследуючы ролю суфіксаў ў працэсе адукацыі слоў, шматлікія навукоўцы адзначаюць, што яны аказваюць вызначальны ўплыў як на фарміраванне разраднага значэння вытворных, так і на выбар флексіі. [1]
Роля суфіксаў у стварэнні матэрыяльнай абалонкі слова, на думку В. І. Максімава, не абмяжоўваецца толькі тым, што, спалучаючыся з невытворнай асновай, яны ўтвараюць аснову вытворных слоў. Кожны суфікс самым цесным чынам звязаны з той ці іншай сістэмай флексіі.
У вялікай ступені суфіксы ўплываюць і на фарміраванне катэгарыяльных значэнняў вытворных. Так, субстантыўныя суфіксы з'яўляюцца не толькі носьбітамі моўнага значэння, але і адначасова могуць вызначаць такія ўласцівыя назоўнікам граматычныя катэгорыі, як род, адушаўлёнасць - неадушаўлёнасць і лік., суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі паказваюць эмацыянальную афарбоўку. [ 1]
Пры дапамозе суфіксаў утвараюцца новыя словы ці іх формы. Гэта датычыць усіх часцін мовы: назоўнікаў (зіма -- зімовы, зімаваць, зімна), прыметнікаў (чорны -- чарната, чарнець, чорна), дзеясловаў (вазіць -- возчык) і г. д. Часта суфіксы не ўдзельнічаюць ва ўтварэнні новага слова, а служаць для выражэння пэўнага граматычнага значэння. Такім чынам утвараюцца формы закончанага і незакончанага трывання дзеясловаў: (што зрабіць?) засвоіць, выдаткаваць -- (што рабіць?) засвойваць, выдаткоўваць.
Беларуская мова багатая на сродкі, якія дапамагаюць выказаць як у пісьмовай, так і ў вуснай прамовы, усе нюансы, адценні пачуццяў, эмоцыі. Вядучае месца тут, безумоўна, належыць лексічнаму боку мовы і сінтаксісу. Не адстае, аднак, ад яе марфеміка. Марфемы служаць не толькі для ўтварэння новых слоў, але і акумулююць у сабе актуальны і важны для мовы патэнцыял эмацыянальна - экспрэсіўных магчымасцяў. У асобную групу вылучаюцца суфіксы тыя, з дапамогай якіх мы выказваем сваё стаўленне да прадмета, якасці, прыкмеце. Велізарную экспрэсію нясуць у сабе суфіксы памяншальна - ласкальных афарбоўкі. Беларускія народныя песні насычаны словамі з такімі суфіксамі.
Cуфіксы суб'ектыўнай ацэнкі - гэта суфіксы, служачыя для адукацыі формаў назоўнікаў, якасных прыметнікаў і прыслоўяў з асобай, эмацыянальна-экспрэсіўнай афарбоўкай і выразам адносіны гаворачага да прадмета, якасці, прыкмеце.
Ад большай часткі слоў з пэўным значэннем з дапамогай адметных суфіксаў суб'ектыўнай ацэнкі ўтваюрацца прыметнікі, прыслоўі, назоўнікі (ад назоўнікаў ж) з рознымі дадатковымі (да асноўнага прадметнаму значэнню) эмацыйнымі адценнямі значэнняў памяншальнае, ласкальных, пагарды, павелічэння і да т.п.
Словы з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі перадаюць розныя адценні пачуццяў: сыночак, дачушка, бабуля, сонейка, акуратненька - станоўчыя эмоцыі; “ Даў мне бог да жанушку-душку,…” [9, с.361]; барадзішча, дзяцюк, казлішча - адмоўныя; “ Дваранішча, ты, дурнішча, ты ж капаеш сам не знаеш…” [6, с. 78]
Памяншальныя суфіксы могуць надаваць словам розныя экспрэсыўныя адценні: павага, ласкальнасць. Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі назоўніка часта не маюць значэння памяншальнасці альбо павелічальнасці, што значыць, што яны звязаныя не з колькаснымі паказчыкамі прадметаў і з'яў, а з разнастайнымі якаснымі іх асаблівасцямі.
Шмат на Беларусі песень. Гэта жнівеньскія песні і вясельныя, валачобныя і хрэсьбенныя, калыханкі і забаўкі, г.д.
Стылю, складу калыханак, якія з'яўляюцца выражэннем пачуццяў маці, якраз адпавядае насычанасць эмацыянальнымі суфіксамі. Суфіксы ў калыханках становяцца абавязковымі не толькі ў назоўніках. Іх набываюць нават дзеясловы : спаткі, спацькі, спаценькі. Дзякуючы ім адбываецца вар'ераванне калыхальных прыпеваў “люлі”, “бай” : люлі-люлькі-люленькі-люлясенькі; бай-баінькі-баюшкі . Дзіця называецца самымі пяшчотнымі словамі: дзіцятка, сыночак, дачушка, кветачка і г.д. Усе прадметы, аб якіх гаворыцца ў калыханках, так-сама выклікаюць замілаванасць, і словы, што іх абазначаюць, набываюць адпаведныя адценні: каток, каточак, верабеечка, птулі, гулінькі ў чырвоненькіх чабоцях, нямноганька. Нават займеннік “ усім” гучыць незвычайна - “усенькім”. Прыкладаў суфіксаў суб'ектыўнай ацэнкі у калыханках безліч. Вось адзін з найбольш яркіх узораў такой напоўненай пяшчотаю калыханкі: “ Баю-баю-баінькі, прыбяжалі заінькі. -ці спіць ваша дзевачка, дзевачка - прыпевачка? - Ухадзіце, заінькі, не мяшайце баінькі.” [13, с. 70]
1.1 СУФІКСЫ СУБ'ЕКТЫЎНАЙ АЦЭНКІ ЯКІЯ ВЫРАЖАЮЦЬ СТАНОЎЧУЮ АЦЭНАЧ Н АСЦЬ Ў НАЗОЎНІКАХ
У беларускіх народных песнях сустракаюцца суфіксы суб'ектыўнай станоўчай ацэнкі у назоўніках:
1) -очак, -ічак-, -ычак-, -уц - (лісточак, слоўца); выражаюць памяншальнасць, малыя памеры; горкія перажыванні:
“ А я табе заплачу: дам кусочак піражка і кушынчык малачка…” [7, с. 51]
“Дай мне мілы ножычак. Пайду рэзаць хустачку.” [ 8, с.428]
2) - еньк-, -аньк- (дарожанька,кудзеленька); надаюць экспрэсіўнасць словам.
Словы з суфіксамі -еньк-,-аньк- набываюць памяншальна-ласкальных адценне і ўжываюцца пераважна ў гутарковай мове, песнях, прыпеўках.
“ Будзе ляцець да пчоланька, прынясе яна мне мёду..” [7, с. 63]
“ В ечар вечарэе - душа весялее. Зоранька зарае - душа занывае” [14, с. 538]
“Ой, рэчанька, рэчанька, чаму ж ты ня поўная, чаму ж ты ня поўная з беражком ня роўная. ” [2]
“На сваю Галечку паглядаіць, што яго, што яго Галечка замечына косанькай. Правая косанька, ой, да распляцена.” [2]
“Пад тыночкам рутанька, Пад тынам зялёная,” [6,с. 204]
“Ой, кувала зязюленька, Ой, кувала, кувала,” [8, с. 424]
3) - ік- , -ык- (брацік, коцік); выражаюць ласкальнасць, павагу; выражаюць памяншальнасць:
“Я й коніка і заверну, я й дарожаньку і знаю..” [6,с. 355]
“ Ціха, коцік, не тужы, яшчэ з годзік паслужы” [7, с. 51]
“ Д а пасту пагоніць і конікаў павядзець” [7, с. 54]
“ У мяне жэнчыкі ў полі, касарыкі на балоце,” [6, с. 13]
4) - інк- (галінка, трасцінка); выражае пяшчоту, ласкальнасць:
“ А Волечка тоненька - як тая трасцінка” [6, с. 256]
5) - ок (браток, ваўчок, бачок); нясе адценне ласкальнасці
Так сама суфікс -ок- выражае малыя размеры:
“Цераз мой кусток на мора ляціць, цераз мой кусток із мора ляціць” [12]
“Пагнаў пастушок без лустачкі, бягуць гаршэчкі без кухарачкі,” [6, с. 84]
“ Ціха, коце, не тужы, яшчэ з гадок паслужы” [7, с. 51]
“ Не лезь каток на калодку, разаб'еш галоўку ” [7, с 51]
6) - уха-, -ух- на : грызуха, скакуха `вавёрка', маланка-бліскуха ;
“Дзевер кажыць: “ Шчыкатуха” Залоўкі кажуць: “ Зелянуха”,” [6, с. 86]
7) - ічк- (вадзічка, крынічка); несе адцеене пяшчоты, ласкальнасці:
“Па ваду ідзе, вадзічку нясе, вадзічку нясе, умываецца” [2];
“Лады, лады не баімся мы вады, выдзічкай умываемя, з сястрычкай забаўляемся” [6, с.14]
8) - ульк- (Ганулька, кашулька) ужываецца для надання яркай эмацыйнасці, дадатковай гутарковай экспрэсіўнасці словам, надае словам ласкальнасць, пяшчоту, жалобнасць:
“Кашуленьку носіць, Іванюшку просіць: - Іванька, сынулька, пераймі кашульку,” [6, с. 303]
“Ой ты, маці мая, матулька, ні сам я ківаюся,” [8, с. 421]
“Ці не пачуе татулька, піва варачы, Ці не пачуе матулька, абед гатуючы,” [8,с. 441]
“ Наша Настулька стужылася, што яе дары не прадзёныя…” [ 7, с. 165]
“ А котачка ў лесе кашульку прынесе” [7, с. 53]
“ А Ганулька ад маткі ісці не хочыць: у матулькі позняе ўставанне, у матулькт ранняе ўкладанне” [14, с. 198]
9) - ельк- ( кропелька, набелька); надае мове больш каларыту
“ Шабелька пры баку - абарона яго; дзевачка ў каморы - размова яго …” [14, с. 151]
10) - очк-, -ачк- Гэты суфікс, як правіла, мае значэнне ласкальнасці і пяшчоты :
“ Купалінка-купалінка цёмная ночка, цёмная ночка,а дзе ж твая дочка , мая дочка у садочку ружу, ружу полiць,ружу, ружу полiць, белы ручкi колiць…” [2]
“ Прыйшла ночка да зязюлі , ты ж ня спі, мая красуля…” [2]
“ Была ў бабы курка-рабушка нанесла яец повен карабец…” [2] “Паслухай, Ганулька, а што людзі кажуць нашага кахання нічым не развяжуць…” [2]
“Іванава маці па беражку ходзіць, па беражку ходзіць, рубашачку носіць,” [1,с.303] “ Учора з паненачкай гуляў, сягоння рана - заручоная” [6, с. 324]
“Пагнаў пастушок без лустачкі, бягуць гаршэчкі без кухарачкі, плача дзіця без нянечкі,” [6, с. 84]
“Ці іх адпраўляць ў цемныя лясочкі, ці іх адпраўляць ў зяленыя лужочкі,” [6, с. 99]
“Узяла ж яму жоначку, узяла не па роўні яго,” [8, с. 42]
“Усім рабятушкам па дзесятачку, адному мальчычку недастатачку” [12]
Суфікс - ачк- можа перадаваць горкія перажыванні герояў, надаваць песні жалобнасць:
“А я з гора ў магілачку,- Гора за мной з лапатачкай,” [8, с. 446]
“ Дай мне, мілы, да ножычак. Пайду рэзать хустачку…” [8, с.428]
11) -ейк- надае песням болей беларускай народнай каларытнасці:
“ Паселі госцейкі па застолейку, как усе, как усе.” [2]
12) - іц-, -ыц- для надання значэння дадатковай экспрэсіўнасці нейтральным словам:
“На маім дварэ вадзіцу бярэ, проціў ваконца папраўляецца,” [6, с. 228]
“-ой, добра ж, добра ж той маладзіцы, да ў якой дзевераў многа,” [6, с. 228]
13) -ішк-,-ушк- (гарадзішка, зелянушка) прымяняюцца ў якасці зваротнай парабалы, літоты. Суфікс - ушк- у беларускіх народных песнях прайгравае бытавую гаворку абяздоленых людзей, горкія перажыванні:
“ Двор умяту мяцелушкай, cтол засцялю скацерцю,” [6, с. 354]
“Ды насі, дачушка, што дзянёчак, памінай мілага, што часочак.” [6, с. 229]
“Як будуць мяне, матулька ,у салдатушкі браць” [8, с. 448]
Памяншальныя суфіксы могуць надаваць словам розныя экспрэсыўныя аддценні: павага, ласкальнасць. Суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі назоўніка часта не маюць значэння памяншальнасці альбо павелічальнасці, што значыць, што яны звязаныя не з колькаснымі паказчыкамі прадметаў і з'яў, а з разнастайнымі якаснымі іх асаблівасцямі.
1 .2 СУФІКСЫ СУБ'ЕКТЫЎНАЙ АЦЭНКІ ЯКІЯ ВЫРАЖАЮЦЬ СТАНОЎЧУЮ АЦЭНАЧ Н АСЦЬ Ў ПРЫМЕТНІКАХ
Асабліва варта разгледзець прыметнікі, утвораныя пры дапамозе суфіксаў суб'ектыўнай ацэнкі, г.зн. такіх суфіксаў, пры дапамозе якіх словах надаецца пэўная эмацыянальна-экспрэсіўная афарбоўка.
Значнае месца у сучаснай беларускай мове займаюць прыметнікі з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі.
Тут могуць быць вылучаны наступныя суфіксы:
1) -еньк-,-аньк-: сіненькі, маленькі, мяганькі (і радзей: мяккай), сухі (і радзей: сухенькі) і інш; словы з гэтымі суфіксамі набываюць памяншальна-ласкальных адценне і ўжываюцца пераважна ў гутарковай мовы;
“ А-а мой сыночак, а-а , галубок, а-а мой родненькі, а-а мой любенькі… ” [7, с. 61]
“ Жоўтай пшаніцы ўзысці - нам, маладзенькім, у свёкаркі” [6, с. 15]
“Як пайду я лугам, лугам як пайду я зялёненькім,”, [6, с.195]
“Ты мой брацейка, ты мой родненькі, Не будзь вумен, будзь разумен,” [9, с.169]
“Праз садок зялёненькі, прабег конь вароненькі” [6, с. 180]
“Як пайду я лугам, лугам як пайду я зялёненькім,”, [6, с.195]
2) - аваценьк-,-еваценьк-: ружаваценькі, белаваценькі; словы з гэтымі суфіксамі маюць адценне ласкальных;
3) - ечк-,-ёхеньк-,: маладзенечкі, святлёхенькі; падобныя словы характэрныя для быліны-песеннага ўжывання; адценне ўзмацняльнай-ласкальных ў іх асабліва ярка выяўлены;
Для быліны-песеннага ўжывання характэрныя словы з суфіксамі - ечк-,-ёхеньк- маладзенечкі, святлёхенькі; , адценне ўзмацняльнай-ласкальных ў іх асабліва ярка выяўлены; прайграваюць горкія перажыванні:
“А ў барку на кляну кукавала зязюлечка, Ой рана на Йвана! Скукавала тры песенькі, Тры песенькі, тры раднёхенькіх..” [6, с. 212]
“Сваім целам бялёхенькім арлоў гадаваці,” [8, с. 450]
“ Гляну маладзёхенька, у вакошачка. Па вуліцы, вуліцы татары ідуць.” [8, с. 421]
“ Ды й жаніх мой малаваты, буду, буду гадаваці…” [6, c.123]
Асноўнае ядро прыметнікаў з суфіксам - ават/ яват складаюць дэрываты, матываваныя якаснымі прыметнікамі, лексічныя значэнні якіх суадносяцца паводле сэнсу са значэннем суфікса.
Такія вытворныя ўтвараюцца, як правіла, ад якасных прыметнікаў, якія абазначаюць:
а) колер, афарбоўку: бледны - бледнаваты `крыху, злёгку бледны', буры - бураваты `які мае злёгку буры колер' , сіні - сіняваты `з сінім адценнем, па колеру блізкі да сіняга', зялёны--зеленаваты `злёгку зялёны', смуглы - смуглаваты `злёгку смуглы;
“ Сіняватае неба, мае слёзкі збірае…” [6, с. 153]
г) уласцівасці і якасці прадметаў: горкі - гаркаваты `трохі горкі', кіслы - кіславаты `крыху кіслы';
д) прасторавыя прыметы прадметаў: доўгі -даўгаваты `крыху доўгі', нізкі - нізкаваты `крыху нізкі';
“ Толькі чуб той даўгаваты, пацягаю, выдзеру ” [6, с.342]
е) формы, памеры прадметаў: круглы--круглаваты 'трохі круглы', малы - малаваты 'недастатковы па колькасці, велічыні'.
“ Ды й жаніх мой малаваты, буду, буду гадаваці…” [6, c.123]
Утваральных асноў выступаюць вытворныя прыметнікі з суфіксамі к (гразкі- гразкаваты, нізкі нізкаваты), -л- (хрыплы - рыплаваты), - ов - (ружовы -ружаваты - з сумяшчэннем - ов - утваральнай асновы і словаўтваральнага фарманта).
Лексічная структура прыметнікаў з суфіксам - ават/яват , матываваных пералічанымі лексікасемантычнымі групамі слоў, складаецца звычайна з двух кампанентаў: значэння ўтваральнага слова, якое цалкам уключаецца ў вытворнае, і значэння непаўнаты праяўлення прыметы суфікса, якое выяўляецца незалежна ад знешняга кантэксту: сыры - сыраваты, мокры - макраваты і інш. У марфалагічным складзе такіх вытворных прыметнікаў гукавы комплекс суфікса - ават - функцыянуе і ўспрымаецца як цэласны афікс, які рэгулярна выражае значэнне непаўнаты праяўлення прыметы, якасці, абазначанай утваральным (матывальным) словам. У выпадку несумяшчальнасці значэнняў матывавальнага якаснага прыметніка і суфікса - ават/яват - утварэнне адпаведных ад'ектываў звычайна ў літаратурнай мове не адбываецца. Так, напрыклад, прыметнікі, утвораныя пры дапамозе суфікса - ават/яват - ад асноў слоў, якія абазначаюць колер праз адносіны да прадметаў, не зафіксаваны ў беларускіх нарматыўных слоўніках і мове мастацкай літаратуры: бурачковы, але няма бурачкаваты, васільковы--няма васількаваты. Тое ж можна сказаць і адносна ад'ектыўных каляронімаў тыпу вясёлкавы, вішнёвы і інш.
Не спалучаецца суфікс - ават/яват з асновамі прыметнікаў, якія абазначаюць дадатныя якасці чалавека ці жывых істот. Напрыклад, прыметнікі дурнаваты, галаднаваты, дрэннаваты дастаткова часта ў мове, аднак утварыць бінарныя антанімічныя ўтварэнні ім тыпу разумнаваты, сытаваты, дабраваты немагчыма.
Адсубстантыўныя прыметнікі з суфіксам - ават/яват з'яўляюцца неаднароднымі паводле свайго выражаемага значэння.
Прыметнікі з суфіксамі - ават/яват , выражаючы значэнне непаўнаты праяўлення прыметы, якасці, уступаюць у сінанімічныя адносіны з вытворнымі ад'ектывамі з суфіксам - ов/ав/яв : белы - бялявы `не зусім белы, белаваты' і белаваты ` не зусім белы'; горкі - гаркавы `не зусім горкі' і гаркаваты `не зусім горкі'; зялёны--зелянявы `злёгку зялёны, зеленаваты' і інш.
У выніку ўзаемадзеяння гэтых двух словаўтваральных тыпаў утварыліся і функцыянуюць адэкватныя паводле сэнсу словы з суфіксамі -ов і -ават у сучаснай беларускай мове, першыя з якіх, як правіла, ужываюцца ў размоўным стылі літаратурнай мовы, што адлюстравана і ў беларускіх лексікаграфічных даведніках: зелянявы (разм.) `злёгку зялёны, зеленаваты' , кіслявы (разм.) ` з кіслатой, кіслінкай' , русявы і русавы (разм) ` блізкі да русага ` сінявы (разм) ` з сінім адценнем, тое што і сіняваты', круглявы (разм.) `круглаваты, акруглены' і інш. Магчымасць спалучэння суфікса -ов/ав з асновамі прыметнікаў таксама абмежавана ў сучаснай беларускай мове. Параўн.: галодна--гладнявы (?), але галаднаваты; чырвоны - чырванявы (?), але чырванаваты. Ужываванне ад'ектыўных прыметнікаў з суфіксам -ов/ав са значэннем непаўнаты праяўлення прыметы з'яляецца магчымым толькі ў размоўным стылі сучаснай беларускай літаратурнай мовы (зеленявыя вочы, кіслявая капуста, круглявы твар).
Адсубстантыўныя прыметнікі з суфіксам - ават/яват з'яўляюцца неаднароднымі паводле свайго выражаемага значэння.
Першую групу складаюць адсубстантыўныя прыметнікі, у складзе якіх суфікс - ават/яват выражае адносіны не да прадметаў, асоб, а да іх якасці, якая прадстаўлена ў лексічнай структуры ўтваральны слоў адным або некалькімі кампанентамі і з якой суадносіцца значэнне суфікса - аватяват: гультай `лянівы чалавек'- гультаяваты `трохі лянівы', жулік ( разм.) `махляр, ашуканец'-- жулікаваты `схільны да жульніцтва, ашуканства, махлярскіх учынкаў; хітры', мужык (уст., лаянк.) `грубы, нявыхаваны чалавек'- мужыкаваты `крыху грубы, нявыхаваны', мяла ( перан., разм.) ` непаваротлівы, няспрытны чалавек'- `злёгку непаваротлівы, няспрытны' і інш. У такога тыпу прыметнікаў суфікс -ават/яват выражае значэнне непаўнаты праяўлення якасці і спалучаецца з назоўнікамі, якія абазначаюць назвы людзей з негатыўнымі якасцямі, а таксама пры ўмове метафарычнага выкарыстання - назвамі жывёл. У такіх выпадках значэнне суфікса ўскладняецца семантычным адценнем падабенства: звер - звераваты `падобны па свайму выгляду на звера; страшны, злосны', воўк - ваўкаваты (разм.) `падобны па свайму выгляду на воўка', мядзведзь - медзведзяваты `падобны чымнебудзь на мядзведзя; непаваротлівы' і інш. [1]
1 .3 СУФІКСЫ СУБ'ЕКТЫЎНАЙ АЦЭНКІ ЯКІЯ ВЫРАЖАЮЦЬ СТАНОЎЧУЮ АЦЭНАЧ Н АСЦЬ Ў ПРЫСЛОЎЯХ
Формы суб'ектыўнай ацэнкі ў прыслоўях выражаюцца без параўнання з дапамогай ужывальных суфіксаў -еньк- (-аньк-), тыпу хуценька, скоранька кабнадаць словам больш экспрэсіўнасці:
“Гарэла купала ясненька, На купале дзевачак паўненька,” [9, с. 93]
“Абвяшчайця ветры Майму татку весці, Рана-раненька Майму татку весці.” [2] “ Што плакала сільненька. А брахнейка жоўценькі, а ён плакаў сільненька,” [9,с. 272]
“ Я й тоненька прала і чысценька ткала, Я й бяліла, хораша пашыла,” [6,с. 303]
“Гарэла купала ясненька,на купале дзевачак паўненька,” [6, с. 93]
“ Што плакала сільненька. А брахнейка жоўценькі, а ён плакаў сільненька,” [6,с. 272];
і менш ужывальных -утк- (-ютк-), -усеньк- (-юсеньк-) якія існуюць для надання яркай эмацыйнасці, дадатковай гутарковай экспрэсіўнасці словам :
“Месяц яснюсенькі, узыдзі ранюсенька, асвяці ранюсенька.” [6, с. 79] ;
Суфіксы -ечк- (-ачк-), -усенечк- (-юсенечк), -енн- (-энн-), -эрн-, -эзн-(-эразн-), -ават- , і інш., якія выкарыстоўваюцца пераважна ў гутарковым маўленні (параўн.: блізютка, ціхусенька, недалёчка, страшэнна, даўжэзна і інш.).
1 .4 СУФІКСЫ СУБ'ЕКТЫЎНАЙ АЦЭНКІ ЯКІЯ ВЫРАЖАЮЦЬ СТАНОЎЧУЮ АЦЭНАЧ Н АСЦЬ Ў ВЫКЛІЧНІКАХ І ЗАЙМЕННІКАХ
У беларускіх народных песнях займеннікі з суфіксамі суб'ектыўнай ацэнкі можна паказаць такія, якія дзякуючы суфіксам атрымліваюць экспрэсіўную афарбоўку: усялякі, нічагуткі . Усе яны зніжаны; прычым некаторыя выказваюць іронію, грэбаванне.
Многія выклічнікі і часціцы атрымліваюць яркую экспрэсію дзякуючы суфіксам суб'ектыўнай ацэнкі: баюшкі, агушкі, агунюшкі , люлі, люлечкі :
“ Баю-баю-баінькі, прыбяжалі заінькі. -ці спіць ваша дзевачка, дзевачка - прыпевачка? - Ухадзіце, заінькі, не мяшайце баінькі.” [7, с. 70]
“ А-а, а-а, люлі-люлечкі, каток без кашулечкі, а котачка ў лесе, кашульку прынесе…” [7, с.53]
Да гэтых эмацыйна афарбаваным словам прымыкаюць і ізаляваныя формы змяняных частак прамовы, трансфармаваныя ў выніку экспрэсіўнай суфіксацыі: спаць - спатаньк і ; п ац ягушкі, п ац ягуш ач кі . “ Пацягушкі, гушанькі, маленечкія ручанькі, дзіцятка пацягаецца - прасыпаецца…” [7, с.12] Гэтыя словы ўжываюцца толькі ў вуснай мовы з экспрэсіяй ласкальных, прычым звычайна пры звароце да дзяцей.
Такім чынам, у беларускіх народных песнях суфіксы суб'ектыўнай ацэнкі, якія нясуць станоўчую ацэначнасць, маюць функцыі:
1. выражэнне памяншальнасці, малых памераў;
“ А я табе заплачу : дам кусочак піражка і кушынчык малачка..” [7, с. 51]
“ А ў агародзе расцець канапелечка зялененька, а ў гародзе, у карагодзе гуляіць Паўлінка маладзенечка, у карагодзе.” [6, с.196]
2. перадача адценняў ласкі, кахання, пяшчоты;
“ Ой Гануська-дачушка, беленька лічанька, беленька лічанька, верненька слованька!” [6, с. 17]
3. ужыванне выражэння непажаданасці, незадавальнення, неўхвалення;
“ Дваранішча, ты, дурнішча, ты ж капаеш сам не знаеш” [6, с. 78] “ Як паншчына-дарэмшчына ад пана ўцякала…” [8, с. 424]
“ Ды я цебе с каранішчам вырву, ды цераз плот перакіну…” [8, с. 434]
4. прымяненне ў якасці зваротнай парабалы, літоты;
“ Ідзе котка дарогаю да й плача. Яго абулі ў лапці, шкаруплыя анучы…” [7, с. 53]
5. ужыванне суфіксу для надання значэння дадатковай экспрэсіўнасці нейтральным словам;
“ Толькі ўссесці а й паехаці а за гораньку па удованьку” [6, с.18]
“ Няпраўданька, красна дзеўка: я й сам там быў, каня паіў…” [6, с.171]
6. ужыванне суфіксу для надання яркай эмацыйнасці, дадатковай гутарковай экспрэсіўнасці словам;
“ На гары купала гарэла ды на ім хлапцоў згалела, ды гарэла купала яснюсенька, на купале дзяўчат паўнюсенька…” [6, с.20]
“Узыдзі ранюсенька, асвяці ранюсенька.” [6, с. 79]
7. наданне ўхвальнай афарбоўкі нейтральным або станоўчым па значэнні назоўнікам;
“ Да плаваў чаўночак па рэчачцы, да плакаў Данатка па дзевачцы, садраў лычачка з крапівачкі: хоць задавеце без дзевачкі…” [6, с.191]
9. страта адцення экспрэсіўнасці і пераклад вытворных ў разрад нейтральных слоў, якія называюць прадмет (аб'ект) па яго адносінах да сукупнасці або множнасці аднародных прадметаў (аб'ектаў);
10. уплыў кантэксту, калі значэнне памяншальнага ўтварэння раскрываецца праз дэталі апавядання;
“ А ўжо тая крынічанька травою зарасла, а ўжо ма
Словы з суфіксамі суб’ектыўнай ацэнкі у беларускіх народных песнях курсовая работа. Иностранные языки и языкознание.
Контрольная работа: Экологические последствие землетрясений
Дипломная работа по теме Автоматизация учета продаж в ООО "Евросеть"
Реферат: Раннее выявление рака предстательной железы и рака почки в условиях диспансеризации. Скачать бесплатно и без регистрации
Курсовая Работа На Тему Финансовые Показатели Ооо "Путь"
Курсовая работа по теме Налоговая система Российской Федерации и основные направления её совершенствования
Защита Дипломной Работы 2022
Реферат по теме Электроснабжение газовых промыслов
Ипотечное Кредитование В Рф Курсовая Работа
Курсовая работа по теме Згладжувальні фільтри
Нұрсұлтан Қаласы Қазақстан Тәуелсізідігінің Нышаны Эссе
Реферат: Итоги Второй мировой войны 14 Список литературы 15
Доклад: Профессиональные навыки менеджера (“обогащенный самоменеджмент”)
Развернутый План Сочинения Образ Самсона Вырина
Сочинение По Картине З Е Серебрякова
Курсовая Работа На Тему Руководство И Его Основные Элементы
Особенности исследования и изложения некоторых тем дипломных проектов (лекция-шпаргалка)
Курсовая работа по теме Моделирование канала связи с контролем конфликтов одновременности
Древняя Кора Головного Мозга Реферат
Отчет По Практике Юриста Ростелеком
Реферат: Заповедные зоны Украинского Полесья. Скачать бесплатно и без регистрации
Техническая эксплуатация и ремонт РЭС - Военное дело и гражданская оборона презентация
Последствия лучевой болезни - Безопасность жизнедеятельности и охрана труда реферат
Гражданская дееспособность физических лиц по законодательству Российской Федерации - Государство и право дипломная работа