Skończył w dziewicy
🔞 KLIKNIJ TUTAJ, ABY UZYSKAĆ WIĘCEJ INFORMACJI 👈🏻👈🏻👈🏻
Skończył w dziewicy
Offenbar hast du diese Funktion zu schnell genutzt. Du wurdest vorübergehend von der Nutzung dieser Funktion blockiert.
This person is not on ResearchGate, or hasn't claimed this research yet.
The goal of this article is to present the circumstances accompanying the establishment of the Jesuit collegium in Płock. The author analyses the economic, political and cultural bases of the foundation as well as the role played in this venture by bishops Andrzej Noskowski and Marcin Szyszkowski. Finally, in 1616 the Jesuit foundation in Płock was approved by the Polish Parliament. The article includes a description of the working methods employed by the Jesuit teachers, the curricula, as well as the extra-curricular forms of affecting the local community of the Jesuit Society Collegium – the Sodality of Our Lady and other organized and informal religious societies. What is more, the Jesuits working in Płock were involved in propagating the Catholic faith. The author also discusses the importance of the school theatre in introducing the models of raising children promoted by Jesuits.
Available via license: CC BY-NC-ND 4.0
Content may be subject to copyright.
W ydział Nauk Historycznych i Społecznych
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Okoliczności powstania oraz przejawy działalności religijnej
i kulturowej jezuitów w Płocku w XVII i XVIII wieku 1
Abstract. The origins and manifestation of religious and cultural activities of Jesuits in Płock (17 th
The goal of this article is to present the circumstances accompanying the establishment of the Jesuit
collegium in Płock. The author analyses the economic, political and cultural bases of the foundation
as well as the role played in this venture by bishops Andrzej Noskowski and Marcin Szyszkowski.
Finally, in 1616 the Jesuit foundation in Płock was approved by the Polish Parliament.
The article includes a description of the working methods employed by the Jesuit teachers, the
curricula, as well as the extra-curricular forms of affecting the local community of the Jesuit Society
Collegium – the Sodality of Our Lady and other organized and informal religious societies. What is
more, the Jesuits working in Płock were involved in propagating the Catholic faith. The author also
discusses the importance of the school theatre in introducing the models of raising children promoted
Key words: Płock in the 17 th and 18 th centuries, Jesuits
Na początku XVII w. Płock przeżywał ostatnie chwile swego „złotego wieku”. Stella
Maria Szacherska, podsumowując bardzo korzystny dl a miasta okres jego rozkwitu po
przejściu pod panowanie Korony w drugiej dekadzie XVI w., przytoczyła opis W awrzyń -
ca z Wszerzecza, który przekazując potomnym obraz Płocka z 1603 r., widział go jeszcze
kwitnącym: Miasto otoczone sadami, opasane dawnymi murami, po pożarze z 1545 r.
odbudowane w okresie pełnego dobrobytu świetniej niż uprzednio, obejmowało budynki
wzniesione bądź z cegieł, bądź z drzewa, rynek, ulice, bramy, dojścia i drogi brukowane
kamieniami, 14 bogatych kościołów i kaplic [...] . Do Płocka przybywali jeszcze kupcy
1 Szerzej na ten temat w książce: W . Graczyk, J. Kwiatkowski, Jezuici w Płocku (1611−1773), Warszawa
gdańscy, choć głównie dla skontaktowania się ze swymi szlacheckimi dostawcami. Mia -
sto ożywiał handel tranzytowy ustawicznym ruchem łodzi rybackich, małych statków, pły -
waczek i innych typów łodzi przewozowych 2 .
Ten okres rozkwitu skończył się w połowie XVII w., kiedy miasto wraz z całą Rze -
czypospolitą wkroczyło w epokę stagnacji i upadku, spowodowaną wojną szwedzką. Po -
żary, epidemie i nadzwyczaj uciążliwe dla mieszkańców przemarsze oraz kwaterunki
W takich okolicznościach u progu kryzysu społeczno-gospodarczego, już od drugiej
połowy XVI w . zaczęto podejmować próby sprowadzenia do Płocka jezuitów . Pierw -
szym, któremu zależało na tym był biskup Andrzej Noskowski (1545–1567). Za pośred -
nictwem nuncjusza Commendone w 1565 r., skierował prośbę do Franciszka Borgiasza,
pełniącego po śmierci Layneza obowiązki wikariusza generalnego Towarzystwa, w spra -
wie przybycia jezuitów do diecezji płockiej i założenia kolegium. Przychylając się do
prośby biskupa, Borgiasz wskazał jednocześnie na Płock jako na przyszłe miejsce pracy
Towarz ystwa. Ostateczną decyzję w sprawie lokalizacji ewentualnej placówki jezuickiej
w diecezji płockiej mieli jednak podjąć dwaj specjalni wysłannicy: Franciszek Sunyer
i Stanisław Rozdrażewski. Sunyer, który przybył do Płocka w grudniu 1565 r., uległ
urokowi miasta, w liście do generała z 2 stycznia 1566 r. wyliczał wiele cech stolicy
Mazowsza, które predysponowały ją na siedzibę jezuickiego kolegium. Płock widziany
oczyma Sunyera miał położenie najpiękniejsze w całej Polsce i wielkiej części Europy;
stolica biskupia, wielu duchownych, dla których można będzie wykładać teologię moral -
ną, możliwość założenia konwiktu dla ubogiej młodzieży. Szlachta chętnie pośle dzieci do
szkół w Płocku, ponieważ jest tu zdrowe powietrze. Ponadto Płock jest miastem królew -
skim i łatwiej będzie poskromić wybryki młodzieży niż w mieście biskupim. W Płocku
wreszcie mają wysoką opinię o Towarzystwie i wielkie z nim łączą nadzieje 3 .
Z kolei biskup Noskowski i kanonicy kapituły kolegiackiej w Pułtusku próbowali
przekonać jezuickiego wysłannika, wskazując na zalety Pułtuska, który jak na mazowiec -
kie warunki był dużym, bo liczącym ok. 600 domów miastem. Utrzymanie było w nim
tanie, a majątki biskupa i kanoników, które miały stanowić zaplecze materialne kole -
gium, leżały w pobliżu miasta. Jezuita trwał jednak zdecydowanie przy idei lokalizacji
kolegium w Płocku, stwierdził wręcz, że większą chwałę Bożą widzi w Płocku, więc albo
kolegium powstanie w Płocku, albo jezuici zrezygnują z fundacji, bo nie grozi im bezro -
bocie, gdyż wielu ubiega się o ich sprowadzenie 4 .
W obec tak kategorycznie postawionej sprawy lokalizacji kolegium, biskupowi No -
skowskiemu nie pozostawało nic innego jak postaranie się o znalezienie odpowiedniej
dla kolegium lokalizacji w stolicy diecezji. Nie było to zadanie łatwe. Na początek bi -
skup zdecydował się przyjąć jezuitów do swojego pałacu, licząc, że dość szybko uda mu
2 S. M. Szacherska, Złoty wiek miasta. Lata 1495−1580, w: Dzieje Płocka , red. J. Chojnacki, A. Gieysz -
3 B. Natoński, Początki i rozwój Towarzystwa Jezusowego w Polsce , w: J. Brodrick, Powstanie i rozwój
Towarzystwa Jezusowego , t. 1, Kraków 1969, s. 437–438.
się pozyskać na ten cel klasztor dominikanów. Otwarcie szkoły miało nastąpić 9 maja
1566 r. w pałacu biskupim w Płocku podczas zgromadzenia kapituły . Według planów
Sunyera tego dnia powinna rozpocząć się już nauka w pięcioklasowej szkole z retoryką.
Uczniowie mieli rekrutować się spośród synów szlachty mazowieckiej, którym szkoła
w Płocku zaoszczędzała długich i kosztownych wypraw po wiedzę do Krakowa czy
Niestety, plany te nie doczekały się realizacji. Na przeszkodzie do utworzenia kole -
gium w Płocku stanęło wiele nieprzewidzianych trudności. Starania o klasztor dominika -
nów nie rokowały nadziei na pomyślne zakończenie. Na propozycję umiejscowienia je -
zuickiego kolegium przy Kolegiacie św . Michała i uposażenie go majątkiem kapituły
tejże Kolegiaty nie zgodzili się kanonicy, mimo że w ramach rekompensaty za 5 utraco -
nych wiosek mieli uzyskać jako swoje uposażenie cały dekanat. Chociaż biskup No -
skowski zgromadził środki nansowe i materiały konieczne do budowy kolegium
w Płocku, nie znalazło się jednak miejsce dla szkoły i kościoła. W tej sytuacji odpowie -
dzialny za całą misję Sunyer poprosił generała Borgiasza o zgodę na pr zyjęcie pierwotnie
proponowanej fundacji pułtuskiej, w obawie, aby biskup, który wykazał już maksimum
dobr ej woli i zaangażował w sprawę kolegium duże środki nansowe, zniechęcony trudno -
ścia mi nie zrezygn ował z jezuicki ego domu w swojej diecez ji. Noskows ki nie był jednak
człowiekiem, który szybko ulegał zniechęceniu. Decyzję jezuitów o przejęciu szkoły w Puł -
tusk u pow itał z ra dośc ią, o biec ując rów nocz eśni e Sun yero wi, że bę dzie kont ynuo wał star ania
o fundację kolegium także w Płocku, na którym tak jezuitom za leżało 5 .
Chociaż nie zrealizowały się plany osadzenia w latach 60. XVI w. jezuitów w Płocku,
to jedn ak zami ar bisk upa Andrz eja Nos kowskie go zna lazł ko ntynuat ora w o sobie k olejneg o
jego następcy – biskupa Marcina Szyszkowskiego (1607–1616). Biskup Marcin Szyszkow -
ski herbu Ostoja był znany jako jeden z najgorliwszych w XVII w. protektorów Towarzy -
stwa Jezusowego. Franciszek Rzepnicki określił go nawet najzagorzalszym obrońcą Towa -
rzystwa 6 . Dobr e relac je Szy szkowskie go z jezuitami sięg ały jes zcze o kresu, kiedy ten
studiowa ł w rzyms kim kolegium To warzystwa między innymi pod kierunkiem Roberta
Bellarm ina. Będąc od 1604 r. biskupem łuckim, utworzył jezuicką placów kę przy swojej
katedrze, zaś w 1606 r. ufundował w Łucku kolegium ze szkołami i kursem teologii. Kiedy
przesze dł w 1607 r. na stolicę biskupią w Płocku, czynił usilne starania około osadzenia
jezuitów w stolicy diecezji. Sporządzona w 1773 r. Lustracja dóbr Kolegium Płockiego
wzmianku je o do kumencie wystawio nym przez biskupa Szyszkowskieg o już w 1610 r.
i o tym, że Biskup niektór e place do erek cji Kolegium Płockieg o opłacił i inne uczynił
fundusze […] , tudzież ogród za Bramą Grodzką na przeciwko kościoła św . Katarzyny, tak -
że folwark za Bramą Dobrzyńską z ogrodami tam będącymi [fundował] 7 . Ocjalną prośbę
6 Societatis Jesu erat defensor acerrimus. F. Rzepnicki, V itae praesulum Poloniae, Magni Ducatus Lithua -
niae res praecipue illorum temporibus gestae ad annum MDCCLX, t. 1, Posnaniae 1761 , s. 346–347.
7 Lustracja dóbr , wsiów, dziesięcin, summ i wszystkich in genere quocumque titulo funduszów przedtym do
Kolegium Płockiego XX Jezuitów a teraz do Rzeczypospolitej należących . Biblioteka Polskiej Akademii Nauk
do prowincjała litewskiego Pawła Bokszy, biskup Szyszkowski wystosował dopiero w
roku następnym. Siedzibą szkoły miała być kamienica w pobliżu Kolegiaty św. Michała.
Informatio de fundatione, fundatore et benefactor es Collegii Plocensis Societatis Jesu
podaje, że biskup przeznaczył za zgodą kapituły katedralnej na utrzymanie jezuickiej
fundacji wieś Lutobork wraz z dziesięcinami 8 . Wkrótce przed awansem Szyszkowskiego
na stolicę biskupią w Krakowie, fundacja jezuitów w Płocku zyskała w 1616 r. zatwier -
dzenie sejmu Rzeczypospolitej 9 . Dość szybko okazało się, że założenie szkoły w Płocku
było niezwykle potrzebne, a obecność jezuitów spotkała się z bardzo przychylnym przy -
jęciem ze strony mazowieckiej szlachty 10 .
Zasadniczym celem wychowawczym, jaki stawiali sobie jezuiccy pedagodzy, było
doprowadzenie człowieka do jego celu ostatecznego – zbawienia przez życie moralne
zgodne z sumieniem i wiarą. Jezuita miał kształtować w wychowankach takie cnoty , jak:
pobożność, posłuszeństwo, pilność, skromność i poprawność zachowania. Pomocą dla
wychowawców i ich podopiecznych były liczne opracowania, które starały się podać
wzór idealnego wychowanka oraz drogę do osiągnięcia ideału 11 . Aby pobudzić rozwój
życia religijnego, w Kolegium kładziono duży nacisk na wypełnianie praktyk religijnych.
Odmawiano wspólnie modlitwy poranne i wieczorne, zaś w soboty i dni poprzedzające
święta kościelne uczniowie po zakończeniu lekcji śpiewali litanię do Matki Bożej lub
litanię do Wszystkich Świętych. Dla urozmaicenia obowiązkowego uczestnictwa w co -
dziennej mszy św. wprowadzono wspólny śpiew, a modlitewniki przeznaczone dla wy -
chowanków zawierały bogate komentarze wyjaśniające liturgię. Dbano o regularne ko -
rzystanie z sakramentu pojednania, organizując comiesięczną spowiedź dla całej szkoły.
Początkowa zachęta do częstej spowiedzi stopniowo stała się obowiązkową praktyką,
kontrolowaną za pomocą systemu kartek wręczanych spowiednikowi. W uroczystości
i święta uczniowie uczestniczyli w nieszporach, procesjach i uroczystych sumach 12 . Prak -
tyki zewnętrzne miały pogłębić życie wewnętrzne i zmobilizować wychowanków do pra -
cy nad sobą. Temu celowi służyły również uczniowskie bractwa i stowarzyszenia religij -
ne, z których najliczniejszym i najbardziej znaczącym była Sodalicja Mariańska.
8 [Episcopus] assignavit villam Lutoborae, a mensa Episcopalis, decimasque eisdem villae de Capitanea -
tus Lomzensis, cum consensu Venerabilis Capituli Plocensi. ARSI, Informatio de fundatione, fundatore et be -
nefactores Collegii Plocensis Societatis Jesu , Historiae Fundationes Lithuanicae , ARSI, Pol. 75.
9 Iż Wielebny Marcin Szyszkowski, Biskup Płocki, fundował Ojców Jezuitów w mieście naszem Płocku,
kamienice, domy i place im zakupił, za prośbą tedy posłów województwa płockiego i za zgodą wszech stanów
Koronnych, kamienice te, domy i place, wolne od podatków wszelakich i ciężarów miejskich, wiecznymi czasy
wolnymi czynimy atque immunitatibus et libertatibus Ecclesiasticis perpetuo adscribimus, authoritate praesen -
tis Conventus. Volumina Legum . Przedruk Zbioru Praw staraniem xx. Pijarów w Warszawie od roku 1732 do
roku 1782, Petersburg 1859, nr 106, s. 147.
10 Plerique lios addiscebant, existimantes Nostros eorundem institutionem statim inchoavimus . Historia
Residentiae Plocensis ab Anno 1611 ad Annum 1617 , ARSI Lith. 38, f. 152a.
11 Szeroko rozpowszechnione były różnego rodzaju vademecum jezuickiego ucznia. S. Bednarski podzielił
je na trzy grupy: podręczniki doskonałości, książki omawiające szczegółowo regulamin dnia i zbiory przykła -
dów dla młodzieży . Książki te, podając zasady i wskazania praktyczne przekazywane wychowankom kole -
giów, doskonale oddają ducha jezuickie go wychowania. Zob. S. Bednarski, Upadek i odrodzenie szkolnictwa
jezuickiego w Polsce. Studium z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego , Kraków 1933, s. 383.
Sodalicja − zdaniem S. Załęskiego − nie była zwyczajnym bractwem kościelnym, ale
instytucją religijną i społeczną zarazem, zorganizowana mądrze, ze swym statutem, sa -
morządem i jasno okr eślonymi powinnościami. Uczczenie Matki Bożej, obrona honoru
Maryi, przywileju Niepokalanego Jej poczęcia, udoskonalenie moralne własne i rozcią -
gnięcie jego na jak najszersze koła, oto ich [członków Sodalicji] cel i zadanie 13 . Sodalicja
była również ważną formą pobudzania aktywności społecznej i apostolskiej. Sodalisi
uczyli się samorządności i racjonalnego gospodarowania wspólnym funduszem, pomaga -
li mniej zdolnym kolegom w nauce oraz opiekowali się ubogimi i chorymi w szpitalach
i przytułkach 14 . Członkami Sodalicji byli uczniowie wyróżniający się pobożnością i do -
brymi wynikami w nauce. Do zarządu wchodzili prefekt Sodalicji, dwóch asystentów ,
czterech doradców, sekretarz i skarbnik. Cały zarząd był wybierany na zebraniu wszyst -
kich członków. Nad sodalisami czuwał jeden z ojców wyznaczony jako moderator kon -
W sprawozdaniach z Kolegium płockiego znajduje się nieco wzmianek poświęco -
nych działalności Sodalicji. Wiadomo, że powstała wkrótce po przybyciu jezuitów do
Płocka. Po raz pierwszy o funkcji opiekuna Sodalicji dowiadujemy się z Katalogów
domu płockiego z 1620 r. Był nim wówczas o. Jakub Orandowicz, prefekt szkół i profe -
sor teologii moralnej 16 . Ponad 40 lat później, w 1667 r. kronikarz Kolegium, pisząc o roz -
woju szkoły, zanotował również postęp uczniowskiej Kongregacji 17 . Szczególny wpływ
na płocką Sodalicję wywarł przychylny jezuitom spowiednik norbertanek, ks. Stanisław
Mikulski. W edług przekazu z 1679 r., ks. Mikulski przed ołtarzem Matki Bożej Mazo -
wieckiej dokonał uroczystego aktu oddania Sodalicji Kolegium płockiego pod opiekę
Bogurodzicy 18 . Być może właśnie wówczas nowi członkowie Kongregacji, jak nakazy -
wał powszechnie przyjęty zwyczaj, otrzymali dyplomy podpisane przez moderatora, pre -
fekta i sekretarza i srebrny medalik Matki Bożej, który mieli nosić jako order Maryi 19 .
W tym samym roku kronikarz Kolegium zanotował, że Sodalicja poświęcona Dziewicy
Anielskiej tak gorliwie ćwiczyła, że koniecznym stało się przeznaczenie oratorium dla
drugiej gałęzi pobożności 20 . Nie jest wykluczone, że ten wzrost stowarzyszenia stał się
13 S. Załęski, Jezuici w Polsce , t. 1, Lwów 1900, s. 125.
14 Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564−1995 , oprac. L. Grzebień, Kraków
15 S. Załęski, op. cit., s. 125–126.
16 O. Jakub Orandowicz Pr [efectus] Congreg [ationis] B [eatae] V [irginae]. Catalogus personarum 1620,
17 Szkoły kwitną publicznymi akademiami i innymi ćwiczeniami, zwłaszcza zaznaczył się postęp w świętej
Kongregacji . Annuae litterae 1667 , ARSI Lith. 41, f. 38v.
18 Auxit non modicum fervorem Sodalitii illustri exemplo et constanti pietate R. P . Stanislaus Mikulski
e Divi Norberti familia confessarius Parthenonis eodem instituto viventis, or dini nostr o per quam addictus.
Diutiurnis ille precibus efagitabit in Album Deiparae seniorum referri, et tandem voti compos factus publica -
min coetu Sodalium Professionem dei edidit, ac Magnae Matri, servitii perpetui sacramentum dixit . Annuae
litterae 1679 , ARSI Lith. 42, f. 75v.
20 Annuae littearae 1679 , ARSI Lith. 42, f. 75v.
przyczyną podziału na tzw. Sodalicję Mniejszą, zrzeszającą uczniów klas gramatyki i So -
dalicję Średnią, obejmującą młodzież z klas poetyki i retoryki 21 .
Oprócz Sodalicji Mariańskiej w Kolegium płockim istniały inne zorganizowane lub
nieformalne bractwa pobożnościowe. I tak np. w 1648 r. kronikarz Kolegium odnotował
wzrost kultu św. Stanisława Kostki 22 , czy św . Franciszka Ksawerego. Po ogłoszeniu przez
nauczycieli dekady Świętego Apostoła Indii, uczniowie zostali rozpaleni nabożeństwem;
bardzo wielu przyniosło podwójny a wielu poczwórny owoc pobożności 23 .
Bogate i dobrze zorganizowane życie religijne Kolegium płockiego owocowało licz -
nymi powołaniami do stanu duchownego. Jezuiccy kronikarze skrupulatnie odnotowy -
wali każdą pozytywną odpowiedź swych wychowanków na wezwanie do służby Bogu
i ludziom. Absolwenci Kolegium traali nie tylko do Towarzystwa Jezusowego. W
Seks na pieniądze z prawdziwą studentką
Milf z seksownym ciałem - Cherie Deville, Milf
Jynx Maze ujeżdża analnie długiego penisa