Seenaa rasuulaa kutaa 15
FromSEENAA RASUULAA KUTAA 15FFAA
AMATA HIJRII 9FFAA IRRAA HANGA Duula TABUUK.
Amata Hijrii 9ffaa
Amatni Hijiraa 9ffaan ni dhufe. Warri Siiraa amata saniin amata
Kheeysummaa (Aamu Al-Wufuud) ja’aniin. Nabiyyiin sallallaahu
aleeyhi wasallam amata 9ffaa Hijirii guutuu Isaa Madiinaa taa’ee
Kheeysummaa itti dhuftu qeebalaati ture.
***
Kheeysummulleen –Jiilli Damiinoota Gosa adda addaa-
Islaamummaa Isaanii labsuuf Madiinaa dhufan 60 oli, Barri Hijrii
9ffaan Jiila kheeysummaatiin guuttamaa ture.
***
Amata 9ffaa hijiraa kheeysa Jiilli Kheeysummoota Madiinaa dhufan
kheeysaa:
1- Gosa Baahilaa
2- Gosa Banii Tamiim
3- Gosa Banii Asad
4- Gosa Bajiilaa fii Ah’mas
fii gosoota biraa hedduutu dhufe.
***
Ji’a Rajab, bara Hijirii 9ffaa kheeysa Najjaashii As’hamaa mootichi
Habashaa du’e. Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Salaat Al-
Ghaa’ib (salaata nama fagootti du’ee) irratti salaate.
***
Jaabir bin Abdullaahi akki ja’u: Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam
“Arra nama Saaliha (Gaariitu) du’e, ka’aa dhaabbadhaa obboleeysa
kheeysan As’hamaa irratti salaataa.” nuun je’e.
Bukhaarii fii Muslimtu odeeyse.
***
Abuu Hureeyraan akki ja’u: “Rasuulli salallaahu aleeyhi wasallam
Du’a Najjaashii, Mootiicha Habashaa guyyuma inni du’e nuuf
hime, Ammas Rasuulli Sallallaahu Aleeyhi Wasallam:
“Obboleeysan kheeysaniif araarama khadhaaf nuun je’e.”
***
Jaabir bin Abdullaahi akki je’e: “Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi
wasallam Najjaashii irratti salaate, Nutis Isa duubaan saffii (tarree)goone, Ani Saffii (tarree) lammaffaa ykn Sadaffaa kheeysan ture.”
Duula Tabuuk irraa hanga Hajjat Al-Wadaa’ii
Baati Rajab, amata 9ffaa Hijrii Duulli xumuraa tan Rasuulli
sallallaahu aleeyhi wasallam duule godhamte. Isiin Duula
“Ghazwatu Tabuuki”. Tabuuk lafa Madiinaa irraa kiloomeetira 700
fagaattee argamtu.
***
Duulli suni mootummaa guddoo zamana sanii wajjiin godhamte.
Isiin Mootummaa Ruumiiti. Nabiyyiin Sallallaahu aleeyhi wasallam
Ruumiitti duuluuf akka qophaawan Sahaaboota ajaje.
***
Duulli Tabuuk yeroo hamtuu kheeysa dhufte, owwii akka malee
jabaadha, karaan dheeraadha. Saniif jecha Moggaasa Duula Cinqii
“Ghazawatu Al-Usraa” ja’amuun yaamamti.
***
Ammas duula Tabuukiif bahuun filannoo hin turre. Muslima
hundarratti Duula Tabuukiif bahuun dirqama. Nama rakkoo akka
dhukkubaa, dullumaa fii waan san fakkaatu qabu malee.
***
Eegas Rasuulli sallallahu aleeyhi wasallam Waraana Cinqii (Jeeyshu
Al-usraa) qopheeysuuf namuu akka waan qabu kennatu kakkaase.
Sahaaboonni Rabbi irra haa jaalatuu, kennaa kheeysatti wal
dorgomuutti seenan.
***
Abuu Bakri As-Siddiiq Qabeenya Isaa hunda Waraana (Jeeysh Al-
Usraa) irratti sadaqate, Umar bin Al-Khaxxaab Rabbi irraa haa
jaalatuu, cinaa qabeenya isaa waraana cinqii irratti baase.
***
Usmaan bin Affaan Rabbi irraa haa jaalatuu, Kennaa guddoo
dhagayamtee hin beekkamne Waraana Cinqii irratti sadaqate.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa kennaa guddoo
Usmaan bin Affaan arge haalaan gammade.Nabiyyiin Sallallaahu Aleeyhi wasallam: “Usmaan arra booda wanni
inni dalagu waa Isa hin miitu.” je’e.
***
Abdurhamaan bin Owfi Rabbi irraa haa jaalatuu, Dirham kuma 800
Jeeyshu Al-Usraa irratti sadaqate. Sahaaboonni Jeeyshu Al-Usraa
Qopheeysuuf kennaa wal jala oofan.
***
Munaafiqoonni hoggaa kennaa Sahaabootaa argan hanjamaa
godhuutti seenan. Dureeysi yoo kenne: “agarsiifatuuf kenne,” ja’an.
Hoggaa Hiyyeesi waan qabu suguda midhaanillee taatu kenne:
“Rabbiin suguda nama kanaatirraa dureeysa” ja’an. Hojiin
Munaafiqootaa akkas ture, waan dandahame hundaan Muslimoota
fashalsuudhaaf tattaaffii godhan.
***
Rabbiin dalagaa Munaafiqootaa Saaxilee aayaata tana buuse:
الَذِينَ يَلْمِزُونَ الُْطَوِعِيَ مِنَ الُْؤْمِنِيَ فِي الصَدَقَاتِ وَالَذِينَ لَ يَجِدُونَ إِلَ
جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ ۙ سَخِرَ الَُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
“Isaannan Sadaqaa kheeysatti Mu’mintoota irraa warra kennatan
xiqqeeysan, ammas hanga dandeettii Isaanii malee warra (waan
sadaqatu) hin argannes Isaanirraa hanjamaa godhan, Allaahaan
Isaanitti hanjama godha, Isaaniif Adaba laaleeysaatu jiraaf.”
At-Towbaa: 79
***
Sahaabootarraa namni gariin kan rakkoo malee duula Tabuuk irraa
hafeetu jira. Garuu Isaan warra dhugaan amanerraahi turan, warra
Islaamummaa kheeysatti hin shakkamne.
***
Warra duula Tabuuk irraa hafan kheeysaa:
1-Ka’ab bin Maalik
2-Hilaal bin Umayyaa
3-Muraaraa bin Ar-Rabi’ii
3-Abuu Lubaabaa bin Abdu Al-Muzir
***Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam waraana Isaa lakkoofsaan
kuma 30 gahuun Madiinaa irraa bahe. Suni irra guddaa waraana
Muslimootaati eega Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam ergame.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam Aliyyi bin Abii Xaalib
Madiinaa maatii Isaa kheeysa akka turuuf hambiseen. Aliyyi bin
Abii Xaalib: “Jollee fii dubartoota kheeysatti na hambiftaa?”
jechuun gaafateen.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Ati Anarraa akka Haaruun
Muusaa irraa (bakka bu’aa tahe) tahuu hin jaalattu? garuu Ana
booda Nabiyyiin hin jiru malee.” Je’een.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam waraana Isaa guddaadhaan
Madiinaa kheeysaa bahee bakka “Saniyatu Al-Wad’aa” ja’amtu
qubate. Bakka sanitti Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Alaabaa
fii hoggana waraanaa adda qoodee hire. Waraana san kheeysa
Munaafiqoota hedduutu ture.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam karaa Tabuuk osoo deemu
Ganda Samuud Hij’r kheeysaan dabre. Hoggaa achi gahe yaabbii
Isaa jarjarsuun dafee kheeysa dabre.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam lafa warra Samuud sanitti
bakka dhihaattu qubate. Isii kheeysa hin seenne. Sahaaboonni eela
ganda Hijri Sanirraa bishaan waraabbatanii Qooshaas ittiin jiiysan.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Orma Rabbiin Azaaba itti
buuse irratti ol hin seeninaa, Ani fakkaataan waan akka isaan tuqee
isin tuquu irraahin sodaadha.” Sahaabootaan je’e.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam eela Isii irraa akka hin
waraabbanne itti hime. Sahaaboonni: “Qooshaa Jiysinee, Bishaanis
waraabbanne” ja’aniin. Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam
Qooshaa san darbuu fii bishaan waraabbatan gad naquutti isaanajaje.
***
Eegasii Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Sahaabootaaf gorsa
godhe, Gorsa san kheeysatti bakka warri dur kheeysatti azaabame
akka hin seenne Isaan dinniine.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam karaa Tabuuk imaluu itti
fufe, Salaata walitti qabuun Jam’ii godhaati salaataa ture, Zuhrii fii
Asrii walitti, Maghriibaa fii Ishaa’ii walitti.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam gama Tabuuk osoo deemu
karaatti Sahaaboonni hanqina bishaanii irraa dheebotan, Haajaan
bishaanii akka malee itti jabaatte. Rakkina Isaanii Nabiyyii
sallallaahu aleeyhi wasallam itti himatan.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam Rabbiin akka roobuuf
kadhate. Dumeeysi walitti dhudhuftee roobni Isaanirratti roobe,
Sanirraa dhuganii Qarabata isaanitis waraabbatanii guttatan.
***
Nabiyyiin Sallallaahu Aleeyhi wasallam osoo gama Tabuuk deemu
halkan kheeysa waraana Isaa wajjiin bakka takka qubate. Salaata
Fajrii dura waa xiqqo Nabiyyiin Sallallaahu Aleeyhi Wasallam
haajaa Isaa raawwachuuf Mughiiraa bin Shu’baa wajjiin deeme.
***
Nabiyyiin salaata Fajrii irratti Sahaaboota irraa turre. Sahaaboonni
Abdurahmaan bin Owfi if dura dabarsanii Imaama godhatanii
salaatatti seenan.
***
Hoggaa Abdurhammaan raka’aa lammaaffaa irra gahe Rasuulli
sallallaahu aleeyhi wasallam dhaqabtee wajjiin salaate. Salaatarraa
hoggaa raawwatan raka’aa takkitti isa dabarte itti guttate.
***
Abdurhamaan bin Owfii salaata hoggaa fixe, Rasuula sallallaahu
aleeyhi wasallam kan salaata raka’aa Isa dabarte itti guttatu arge,
Sahaabootatti dubbiin sun akka malee jabaatte.Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa salaatarraa raawwate:
“Tolchitan” ykn “Haqa qunnamtan” je’een.
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam dalagaa Isaanii san ni
sabachiiseef.
***
Ammoo Hadiisni: “Nabiyyiin tokkolleen hanga Nama Saaliha
ummata Isaa irraa tahe jalatti salaatuu hin du’u” je’u da’iifa.
Imaam Ahmad fii Ibnu Sa’ad Xabaqaat kheeysatti gabaasnii jiran.
Hadiisni suni Da’iifa.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam gama Tabuuk deemuu itti fufe,
Hoggaa Tabuukitti dhihaate Sahaabootaan: “Isin boru yoo Rabbi
fedhe Madda Tabuuk ni dheeyxan, Namni dhaqe hangan ani
dhufuu Bishaan isii irraa hin tuqin.” Je’een.
***
Muslimoonni hoggaa Tabuuk dhaqan Bishaan Maddaa kan achi jiru
argan. Munaafiqoonni lama bishaan sanirraa jarjaranii waraabbatan,
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam akka bishaan san hin tuyne
ajajeeti jira.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam namni lama Isa dursee bishaan
sanirraa waraabbachuu hoggaa hubate, Isaan lamaan ni abaare.
Eegasii Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam fuulaa fii harka isaa
bishaan Tabuuk san kheeysatti dhiqate.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Mu’az bin Jabaliin: “Yaa
Mu’az! yoo Umriin si dheeratte waan as jiru kana Bishaan lagaa
guutuu taheeti arguuf teeysa.” Je’een.
***
San booda Nabiyyiif sallaallaahu aleeyhi wasallam Tabuuk
kheeysatti Daasni dhaabbatteef. Rasuulli Sallallaahu Aleeyhi
Wasallam guyyaa 20 Tabuuk ture. Balaa fii lolli takkalleen adawwii
irraa isa hin tuuyne.San booda Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Tabuuk qubatee
achumaa ergamtuu waraanaa adda addaa gosoota Arabaa mooggaa
Shaam qubattutti erge. Achumaa xalayaa gama Qeeysar mootii
Ruumitti erge
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam warra Eylaa (Lafa Shaam
kheeysatti argamtu) wajjiin waliigaltee godhe. Akkasuma
Yahuudoota Jarbaa’i fii Az’ruj qubatanii wajjiin waliigaltee godhe.
Khaalid bin Al-Waliid waraana 420 wajjiin “Ukeeydir mooticha
Dowmata Al-Jandal”-tti erge.
***
Ukeeydir mootichi Dowmata Al-jandal Nabiyyiif sallallaahu aleeyhi
wasallam Jizyaa Kafaluu irratti waliigale. Ukeeydir Nabiyyiif
sallallaahu aleeyhi wasallam Gaangee fii Koota Sundus irraa
dhawame kennaa ergeef.
***
Sahaaboonni Bareedina Koota sanitirraa ni dinqisiifatan. Nabiyyiin
sallallaahu aleyhi wasallam: “Sa laafina Isii tanaatiif dinqisiifattanii?”
je’een. Itti aansuun “Fooxaa (maarrabii) Sa’ad bin Muaz Jannata
kheeysatti qabuutu tanarra laaftuudha.” je’een.
***
Nabiyyiin Sallallaahu aleeyhi wasallam Dihyaat Al-Kalbii Xalayaan
gama Mooticha Ruum Qeeysaritti erge. Xalayaa san kheeysatti waa
sadihitti Isa yaama: “Takkaa Islaamaa tahu, ykn Jizyaa kennuu, ykn
Lola.”
***
Qeeysar Xalayaan hoggaa isa geeyse Qeeysoota Isaa walitti qabee
irratti qara’e. Qeeysoonni: “Amantii Isaa hin seennu, Jizyaas hin
kafallu, Isaanis hin lollu.” Ja’aniin.
***
Qeeysar gama Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam xalayaa katabee
waan sadeen Qeeysoonni Isaa irratti waliif galan san deebiseef.
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam sanumaan irraa dhaabbate.
Ruum Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam wajjiin loluu sodaatte
jechuun Araboota bira geeyse.Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasllam guyyaa 20 Tabuuk eega taa’e
booda gama Madiinaa deebi’e. Duula san kheeysatti Balaa fii
Adawwiinis walitti hin dhufne.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa bakka “Waadii Al-
Quraa” ja’amtu gahe Sahaabootaan: “Ani gama Madiinaa
Ariifachuun fedha, Namni isinirraa ariifatuu fedhe haa na wajjiin
jarjaru.” je’een
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa bakka “Zuu Awaan”
ja’amtu gahe Wahyiin Munaafiqoonni “Masjida Ad-Diraar”
jaarachuu Isa beeysistu irratti buute. Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi
wasallam Masjidu diraar akka Diigamuu ajaje.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam: “Madiinaa kheeysa orma
tokkoo jira, kan karaa Isin seentanii fii laga Isin murtan hunda isin
wajjiin qaxxaamuran garuu Rakkootu Isaan hambise.”
Sahaabootaan je’e.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam hoggaa Madiinaatti
dhihaatee halaalaa arge: “Isiin tun Xaybaa ykn Xaabaa” je’een.
Gaara Uhud hoggaa arge: “Kuni Gaara nuti jaalannuu fii Innis Nu
Jaalatu.” je’e.
***
Warri Madiinaa dhufiinsa Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam
dhageenyaan bakka Saniyyat Al-Wadaa ja’amutti Afaan bahanii
gammachuun qeebalan.
***
Saa’ib bin Yaziid akki ja’u: “Ani jollee wajjiin Nabiyyii sallallaahu
aleeyhi wasallam qabaluuf Saniyyat Al-Wadaa’ii dhaquu kiyya nin
yaadadha, Gaafa Sallallaahu Aleeyhi Wasallam Duula Tabuuk irraa
deebi’e san.”
Bukhaarii gabaase.
***Duula Tabuuk irraa warri hafe bakka Afuritti qoodaman:
1- Warra ajajamanii hafan kan galata qaban, warra akka Aliyyii bin
Abii Xaalib, Muhammad bin Maslamaa, Ibnu Ummi Maktuum.
2- Warra dhiifamni godhameef: Isaan warra dhukkubsataa fii
Maanguddoo.
3- Warra cubbaawan: Isaan akka warra sadeen booda aaneeti.
4- Komatamoo fii Cubbaawoo: Isaan Munaafiqoota.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhii wasallam warra Duula Tabuuk irraa
rakkoo maleen hafan hunda Isaaniitirraa muramuu fii Isaaniin
oodutti ajaje. Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam fii Muslimoonni
warra duula Tabuuk hafan irraa garagalanii Isaaniin oodan.
***
Warri baadiyyaa kan duula Tabuuk irraa hafan Nabiyyii sallallaahu
aleeyhi wasallam bira dhufanii rakkoo adda addaa tan Isaan nu
hambifte ja’an kijiba himatan. Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi
wasallam rakkoo isaan himatan irraa qeebale, Kheeysa Isaanii
Rabbiif dhiise.
***
Sahaaboota dhugaa dubbatan sadeen dhimma Isaanii Rasuulli
sallallaahu aleeyhi wasallam booda aanse.
Isaanis:
1-Ka’ab bin Maalik
2- Hilaal bin Ummayyaa
3- Muraaraa bin Ar-Rabi’ii
Rabbi isaan hundarraa haa jaalatu.
***
Sahaaboonni sadeen sun Rabbi Isaanirraa haa jaalatuu, Rakkoon
Duula Tabuuk irraa Isaan hambifte akka hin jirree Nabiyyii
sallallaahu aleeyhi wasallam itti himanii amanan.
***
Rabbiin ol tahe jara sadeen sanirraa dubbatee akkana je’e:
وَآخَرُونَ مُرْجَوْنَ لَِمْرِ الَِ إِمَا يُعَذِبُهُمْ وَإِمَا يَتُوبُ عَلَيْهِمْۗ وَالَُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ“Ammas Orma biraa kan Murtii Allaah eeguuf booda aanfameetu
jira, Takkaa Isaan adaba (qixaaxa) ykn Isaanirraa Towbaa qeebala.
Rabbiin Beekhaadha, Ogeeysa.”
***
Eegasii Rabbiin jara sadeen dhugaa dubbachuu Isaaniitiif jecha
araarameef. Suuraa At-Towbaa aayaata 117-118 kheeysatti ibse.
Rabbiin ol tahe akkana je’e:
لَقَد تَابَ الَُ عَلَى النَبِيِ وَالُْهَاجِرِينَ وَالَْنصَارِ الَذِينَ اتَبَعُوهُ فِي سَاعَةِ
الْعُسْرَةِ مِن بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِنْهُمْ ثُمَ تَابَ عَلَيْهِمْۚ إِنَهُ بِهِمْ رَءُوفٌ
رَحِيمٌ (117
وَعَلَى الثَلَثَةِ الَذِينَ خُلِفُو
“Dhugumatti Rabbiin Nabiyyii, Muhaajirootaa fii Ansaaroota
yeroo rakkoo kheeysatti Isa (Nabiyyii) jala deeemaniif araaramee
jira, eega qalbiin tuuta Isaanirraa taate gariin jallachutti dhihaatte,
eegas Towbaa Isaanii irraa qeebale. Inni Isaaniif Gaariidha,
Nahaadha.
Jara sadeen irraahis (towbaa qeebalee jira) ….
At-Towbaa: 117-118
***
Hogga Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam duula Isaa tan irraa
boodaa Tabuuk irraa galee Madiinaatti sabate, gosoonni Arabaa
gama Madiinaa wal duraa duubaan dhufanii Islaamummaa
qeebaluu Isaanii ibsan.
***
Amata Hijirii 9ffaa gama dhumaa kheeysatti Ummu Kulsuum
intalti Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam duute.
Mataan Munaafiqootaa guddicha Abdullaah bin Ubayyi bin Saluul
amata 9ffaa Hijiraa gama boodaati du’e.
***
Baatii Zul Qa’adaa, bara Hijrii 9ffaa kheeysa Nabiyyiin sallallaahu
aleeyhi wasallam Abuu Bakr As-Siddiiq Akka Muslimootaaf
Imaama tahee Hajjii goosisuuf Amiira Hajjii godhuun gama
Makkaah ergeen.Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam Abuu Bakr Hajjii irratti
dhimmoota garii akka lallabee ummata beeysisu isa ajaje.
Sanirraa:
1-Hajjii baranaa (bara Hijirii 9ffaa) Booda Mushrikni Hajjii irratti
hin hirmaatu.
2- Ka’abaadhaan qullaa naannawuun hin taatu.
3- Mu’mina malee nama tokkolleen Jannata hin seenu
***
Baatii Rabi’i Al-Awwal Amata 10ffaa Hijrii Kheeysa Ibraahim ilmi
Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam du’e. Umriin Isaa amataa fii
baatii 4 ture. Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam kan Ijji Isa
imimmaan yaaftu Isarratti ol seene.
***
Nabiyyiin sallallaahu aleeyhi wasallam: “Ibraahim ilma kiyya, Osoo
harma hodhu (yeroo harma hodhinsaa kheeysatti) du’e, Hoosistuu
lamaatu Jannata kheeysatti isaaf jira.” Je’e.
***
Ibraahim Qabrii Madiinaa Baqi’iitti awwalame. Guyyaa Ibraahim
ilmi Nabiyyii sallallaahu aleeyhi wasallam du’e Aduun ni kusuufte.
Namni: “Ibraahim waan du’eef Aduun kusuufte.” Jechuun
dubbatan.
***
Rasuulli sallallaahu aleeyhi wasallam: “Aduu fii Ji’ini Mallattoo
Rabbii irraahi, Namni tokkolleen du’ee fii Jiraateef hin kusuufan,
Hoggaa Isii kusuufte agartan Rabbi kadhaa, salaaataa.” Je’een.