Qudy Abyrdžytæ

Wydis ærægvæzzæg. Adæm sæ fæzzygon kwyst festy æfsnajd. Aivhwydta xwyzivæn bon1. Kærdæg bur-burid afældæxt æmæ ærbarwad, syftær azhældi, æmæ qæd byhdægæj bazzadi. Chæx mih jæxi nal ista wælæmæ kæmttæj. Ærævvaxs sty zymædžy ænkhard bontæ.

Acy ræstædžy Qudy abyrdžytæ: Rubajty Totyradz, Takhæ- ty Cyppu, Isaraty Suhar æmæ Cæbolty Gajti cardysty Arag- vijy dony sær, Qudy komy, iw ragon lægæty.

Biræ adæmtæ zyldi sæ fædyl, axsynmæ sæ či qavyd, axæmtæ. Bæræg niči nicy zydta, kæm cærync, kæm badync, wymæn, æmæ khuxy ne ’ftydysty. Adæm dær sæ kæm qær kod- toj: jæ cong jæ bwaræj či ralyg kændzæn. Iwwyldær zydtoj, acy cyppar lædžy mægwyr adæmy særyl kæj sxætænxwag sty sæ cardæj, wyj æmæ syl sæ khux æmbærztoj.

Biræ ma fæcardaikkoj wycy ran lægæty ævi næ, Xwycaw zony, fælæ syl iw afon sæmbældi xærzgænæg æmæ syn raxabar kodta: «Fyd ævzagæj xicæwtgy qustyl ærcydi, am kæj stug, wyj, æmæ wæ axsdzysty, fælæ wæ særæn isty xos skænut». Isdugmæ cavdcu- raw festy acy nyxasmæ cyppar dær, tu sæ nikæj dzyxæj wal sxawdta, zæxmæ qusynyl festy. Stæj Cyppu jæxi fæqæbær kod- ta, jæxiwyl wælæmæ sxæcyd æmæ zahta je ’mbælttæn:

— Wæ mæ xurtæ, kwyd xistær, aftæ wæ kuryn. Arv kwyd næry, aftæ næ cævy. Nywwadzæm acy færnyg bynat æmæ axi- zæm Urstwaltyrdæm. Stæj ta bon cæwy æmæ farn jemæ xæssy.

— Nybbar myn, Cyppu, dæ nyxas mæximæ kæj isyn, wyj, — zahta Gajti, — bærgæ sty xorz dæ nyxæstæ, fælæ kædmæ ra- xaw-baxaw kændzystæm?! Biræhaw — kwy fyræfsæst, kwy fy- ræstong, aftæmæj næ ud ærdujæ narægdær ssi. Læg iw bon raj- gwyry, innæ bon amæly. Kædæm ma lidzæm?! Mænæ næ gærztæ rajsæm næ khuxmæ, stæj næm kæd isči cæwa, wæd yn max dær dzwapp ratdzystæm.

— Fælmæn khærmæg nicæmæn bæzzy baqwydy saxaty, — jæximæ rajsta nyxas Totyradz, jæxædæg qrimag rajsta, lys- tænyl ærbadt æmæ jæ særfy byzhwyr xæchilæj. Lægæty astæw syhdis art æmæ-iw kwy ærmynæg, kwy ta-iw jæ pillon skald. Artdzæsty æværd wydis swanchy. Jæ wælæ ag, æmæ dzy kartoftæ fyxtis.

Lægætæn jæ iw khwymy dzækhu- ly midæg wydis nartxory cækwyjy ssad, jæ farsmæ iw carvy qwyraw, æmæ nodžy sæ særmæ awyhdæj læwwydi iw fysy fæstag ærdæg.

Xistæræn jæ fyndz amærz æmæ jæ bafærs! Biræ radzur- badzury fæstæ srazy sty Cyppujy fændonyl æmæ fæs Tutyry ’xsæv arast sty Urstwaltæm Qely æfcægyl.

Zymæg jæ kænon kodta. Mit donæmxæccæ waryn rajdydta. Khæsæræj æddæmæ akæsæn nal wydi. Ærbavvaxs sty Saw dzwa- ry xoxmæ3, aftæ migh nybbadti æfcægyl. Bæstæ nyttar, æmæ nicywal wydtoj cyppar dær.

Cyppu razæj cydi fændag amonæg. Jæ nyx saræzta æfcægmæ æmæ wæjyĝy cyd kodta razmæ. Xattæj-xatt-iw fæstæmæ fækas- ti je ’mbælttæm æmæ syn-iw nyfsytæ aværdta. Æmbælttæn dær- iw wæd sæ zærdæ fæfidar æmæ-iw fætaghddær kodtoj sæ cyd. Walynmæ sæxxormag sty, se wæng sæ ittæg nal xasta razmæ cæwyn.

Biræ sæ nal qwyd æfcægmæ, aftæ Gajti ærxawdta æmæ iw dzævgar nal systad wælæmæ zæxxæj. Innætæ jæ alyvars ærbam- byrd sty æmæ jyn nyfsytæ æværdtoj, fæjnærdygæj jyn jæ cængtyl xæcydysty. Wyj nal æmæ nal ærĉhicydta.

— Maradz, Totyradz, don ærbadav wærtæ xwyry swadonæj, - zægьgæ, sont qær fækodta Cyppu.

Totyradz bazghordta swadonmæ, jæ nymætxudy dzy felvæs- ta æmæ jæ ærbadavta. Jæxædæg dzy Gajtijy nyx ærwazal kod- ta. Wycy ran Gajtijæn jæ zærdæ je ’mud ærcyd. Wazal swadon yn ævdadzy xos fæci, æmæ ærĉhicydta. Systyn æj kodtoj. Khælwaimæ ĉysyl carv dær anyqwyrdta æmæ fæcyrddær.

Walynĝy baxæccæ sty fyjjæwtty ræzdarænmæ æmæ wym æræncadysty. Ræzdaræny niĉiwal wydi zmælæg. Ærmæst ma dzy wydi sugtæ æmæ xos, lystænæn ĉi qwyd, axæm.

— Nyr art skænikkam æmæ cæmæj skænæm, zyng dær næm kwynæwal is, - nykkataj kodta Cyppu.

— Fælæwu, ĉi zony, am isty wa, — zæghgæ jæm sdzyrdta Totyradz. Jæxædæg ræzdaræny khwymty razyldi æmæ dzy ssard- ta æxson æmæ znyx.

— Tas nyn nal u nyr, mænæ ssardton, art cæmæj skænæm, wyj, — fæqær kodga fyrshĉshæj Totyradz. Supæ kærædzijyl æræ- værdta, znyx ssygьta æmæ jæ sugty byn aværdta xosy murtimæ. Art ssyghdis wadidægæn, æmæ jæ alyvars ærbadtysty cьpgparæj.

Walynĝy ærizær i. Sæxi kwy ssur kodtoj fælmæcyd adæm, wæd æxsævær baxordtoj æmæ sxwyssydysty. Fælladæj sæ waj- taghd tarf fynæj ærændævta, æmæ sæ iw dær jæ khax nal atyld- ta rajsommæ.

Æxsævy khævda mityrdæm azdæxta. Waryn bajdydta æxsæv- bonmæ. Aftæmæj bæstæ dzyqqæj, khwyppæj æmvæz ssi.

Rajsom bon kwy ’rbachæx, wæd Cyppu razdær festadi, akast arvyqædmæ æmæ jæ sær nyttyldta: «Sæfty fændagyl racy- dystæm», — dzyrdta jæxinymær.

Æfcægyl wyjbærc mit ærwaryd, æmæ dzy chiwæn nal wyd atæxæn. Jæ zærdæ bawazal Cyppujæn fyrmæstæj æmæ jæ bynaty ærxawdta.

Rajqal sty innæ æmbælttæ dær æmæ wydon dær saghæs kodtoj. Kæm ma bafsnajdtaikkoj sæ særtæ, wymæn nicywal xos zydtoj. Wæddær Cyppu jæxi fæqæbær kodta æmæ zaghta:

— Mæt ma kænut, mæ xurtæ. Læĝy sær cy næ bavzardzæn cærgæ-cæryn, axæm næj. Kæd acy saxat næ fændag nykhkhwy- lympy, wæddær iwwyl næ zærdætæm ma nykkæsæm. Mastæj nicy ærcæwdzæni, fælæ næ isty ærqwydy qæwy.

~ Æmæ ma cy ’rqwydy kænæm, — zaghtoj æmdzyxæj ærtæ æmbaly.

— Cy ’rqwydy ta cy nyxas u? Udægas adæjmag cydæriddær ærqwydy kændzæn. Kæd razy stut mæ fændyl, wæd azdæxæm fæstæmæ æmæ nyccæwæm Dzimyrmæ4. Wycy ran cærync mæ fydymady ’rvadæltæ, Togojtæ, æmæ wydon wazæg næxi bakæn- dzystæm, — nyfsytæ æværdta Cyppu je ’mbælttæn.

Æmbælttæ dær æm qwystoj æncad æmæ dzy wældaj niĉiwal nicy zaghta.

Azdæxtysty fæstæmæ Qelæj æmæ nyccydysty Dzimyrmæ. Wycy ran sæ Togojtæ xorz swazæg kodtoj, radtoj syn sæ mæsyg bony ’mghwydmæ, æmæ dzy ærbadtysty cypparæj Qudy abyr- ĝytæ.

Dissag kwynnæ wyd wævgæjæ dær Togojty mæsyg: jæ nom, Gury nomaw, bazzad adæmy ’xsæn. Dzyrdtoj-iw æj kæmdærid- dær, zæghgæ, axæm fidar mæsyg nyrma nikwy wyd xoxbæsty. Wyj amad wyd xædxongæ duræj. Axæm fidar wyd, æmæ jyn tyx- gænæg tyx nikwy ssardta. Iæ iw fisynæj innæ fisynmæ æxxæ- sti iw dur. Mæsygæn jæ wælkhæsær wydi fyst: «Acy mæsy- ĝy ĉi bada æmæ dzy tæssæj ĉi raxiza jæ xwylfæj, wymæn-iw kwydzy bælæghy don nyĉĉyndæwæd. Kæd æmæ mæsyg fæcuda znaĝy khuxæj kænæ nykkæla jæxigьædæj, wæd-iw jæ amajæg mærdty avd dældzæxy nyxxawæd dældær».

Fæcardysty wycy ran Qudy abyrĝytæ mæsyĝy xwyl- fy swang komaxsænmæ.

Jæ fæstæ xabar ajqwysti adæmyl, bazydta sæ xicawad. Wyrysy xicæwttæ wyngæg kænyn rajdydtoj Togojty, zæghgæ, wæ wazĝyty rattut, kænnod wæ bynton bynysæft fækændzys- tæm. Gænæn æmæ amal kwy nal wyd Togojtæn, wæd xabar bamba- ryn kodtoj sæ wazĝytæn æmæ syn zaghtoj:

— Bærgæ næw aiv jæ wazæĝy arvityn fysymæn, fælæ cy bakænæm, næxiwyl dær xwyzdær bon ne skodta. Ghenyrmæ wæ feværdtam, fælæ nyr næ ræstæg nal u wæ baværyn, æmæ wæ særtæn isty xos skænut. Ærqwydy kænut æmæ max dær ma fe- safut æmæ wæxi dær.

Wydon syn zaghtoj:

—

Bæstyl cy næ ’rcyd, axæm qwyddag næj. Kæd wyl isty wæz cæwa næ rwaĝy, wæd kæddæriddær max næxi ærxæsdzystæm wæ særyl. Næ bafæsvæd kændzystæm næ kard æmæ næ wart,næxi fæcæghdyn kændzystæm, wæddær symax æfxæryn næ ba- wadzdzystæm iskæj khuxæj. Fælæ jæ zonut, rajsom bon kwy ajqwysa,zæghgæ, Togojtæ sæ wazĝyty næ baværdtoj, æmæ dzæghæl sæft fækodtoj kæmdær, wæd wæxi særtæn dær kad pæ wydzæni, wæ cæxx æmæ wyn wæ kærdzyn jæ razmæ niĉi rajsdzæni. Ma fækænut fidissag max dær æmæ wæxi dær.

Acy nyxæstæ sæm ittæg arf baqardtoj Togojtæm, æmæ nal sxastoj sæ særmæ sæ wazĝytæn «acu» zæghyn. Fælæ sæ jæ fæstæ ægær kwy wyngæg kodtoj wyrysy xicæwttæ, wæd bazdæx- tysty, aftæmæj myggaĝy xistærtæ bacydysty mæsygmæ æmæ syn raxabar kodtoj: «Sæfæm wæ rwaĝy max dær. Dywwæ bony ’mghwydmæ kæd raxizat mæsygæj æmæ wæxi rattat, kænnod næ DUR DURyl dær nal nywwadzdzysty, fælæ wæ særæn isty xos skænut».

Wydonæn dær ma cy xos wydi! Mæng næ bakænync: «Kæj wærdony badaj, wyj zaræg kænyn qæwy». Isdugmæ nicy kom læværdtoj, stæj systadysty, «xærzbon» zaghtoj Togojty xis- tærtæn æmæ rarast sty Urstwaltæm.

Wazal æmæ æxxormagæj dær sfælmæcydysty. Nicywal sæm wyd xærinag. Ærmæst ma sæm bazzadi iw dzækhuly xyghd khæ- lwa, æmæ wymæj maamælajy xærd kodtoj, cæmæj sæ ud næ as- khwydaid.

Ræstæg wydi rast komaxsænæj ursykhwyrijy astæw. Mit ĉysyl fædzoda, fælæ wædcær khax næ urædta. Wydon cyppar dær sæ khæxtyl bakodtoj khaxkhælættæ æmæ aftæmæj raxyz- tysty æfcægyl Urstwaltæm.

Ærcydysty Jedysmæ æmæ wym ærfysym kodtoj Kolyty Xilamæ. Kolyty Xilam wyd isĝyn læg æmæ wazæg warzon . Cærgæ ta kodta Ælbegaty khwyldymyl . Jæxicæn dzy mæsyg dær wyd ucy ran. Kwyn'næ syl bacin kodtait Xila jæ wazĝytyl ! Aftæ buc syn kusart dær kodta.

Ærbynætton sty Qwydy abyrĝytæ wycy ran . Xila syn jæ arm fyngæn dardta . Ferox sæ sty sæ fydæbættæ dær.

Cydysty bontæ. Fæci karz zymæg. Mit bæston basaw æmæ ærlæwyd qarm , waldzygon ræstæg. Adæm dær sæ waldzygon kwystmæ bavnældtoj.

Iw afony, rast Tybawwacilla æxsævy , Xilamæ ærxædzæ minævar æmæ jyn zaghta : "Amilaxory fyrt Babana dæm ærvity" , -"Qwydy abyrĝytæ dæwmæ sty æmæ sæ kwyd radtaj aftæ ". Xila nicy æfsæryl xæcyd. Wæd iw sista jæ dzyppæj farast tumany æxca , udonimæ syzghærin dony tyld qama æmæ iw, kæm fedtaj , axæm æxsargard. Udon dædty Xilamæ æmæ jæm xaty : "Acy læværttæ ajs dæxicæn æmæ radt dæ wazĝyty. Ærvity dæm sæ Amilaxory fyrt æmæ mæ kommæ bakæs, dæxi ma fesaf iskæj tyxxæj. Ĉi dyn sy fæwydzæn ?! Ma rajs adæmy fydæx dæximæ. Radt dæ wazĝyty ?!"

Xila sæm jæ khux dær næ bakodta. Iw cæxgær nyxxwyrydt kodta æmæ zaghta :"Æz Æghwyzatæ æmæ Kwyrdtaty æxsæn iw fyngyl badyn . Adæm myn mæ cæx, mæ kærdzyn xærync , æmæ mæ armmæ?Cy aggag ma wydzynæn æz wyj fæstæ, æmæ adæmy xsæn cæron. Næj, axæss jyn jæ læværttæ fæstæmæ æmæ jyn iw zægh:-"Mæ ræstæg næw"

Uj dær uældaj nicyual zahta. Systad æmæ ucy xuyzænæj afardæg fæstæmæ.

Xila wym bazzadi. Fælæ jæ zærdæmæ saw ændar nykkast kæcæjdær. Mæt ajsta jæximæ æmæ qwydytyl fæcis. Ærfæsmon kodta , kæj ne'srazy , jæ wazĝyty kæj næ adte kodta jæ xædzaræj, uwyl. "Mijjag iskwycæj , æcæg , kwy fæzyna znag æmæ iskæj adzal kwy bafidon ,"- jæxi nymæry qwydytæ kodta Xila.

Fælæ dzy ænæ wazæg dær cæræn næj. Wazæg kæmæ næ cæwy, wyj bynton sæft u, kad dzy næj adæmy'xsæn.

"Cæj , ĉi zony æmæ niĉi fæzyna. Nawæd kwy fæzyna , wæddær mæm si qwamæ jæ nyfs ærbaxæssa acy wyngæg kæmtty, acy fidar mæsygmæ" Jæ zærdæ fænyfsĝyn æmæ iw jæxicæn nyfsytæ aværdta Xila.

Cydi ræstæg. Ivghwydtoj bontæ.Iw zamany wyrysy æfsædtæ ærbacydysty Jedysmæ æmæ æryncadysty Carciaty jebawy cur. Qudy abyrĝytæ dær baxyztysty mæsygmæ æmæ wym sæxi ærfidar kodtoj. 

Xæst femæxstis. Ræstæg dywwæ izæry astæw bacydi, æmæ bæstæ nyrruxs toppy cæxæræj. Dywwæ'rdygæj rajdydtoj kærædzijyl xæcyn æmæ fæxæcydysty avd bony æmæ avd æxsævy. Wyrys mæsygmæ byrstoj wælæmæ, fælæ sæ udon ne'swaghtoj. Aftæmæj ĝiĝijattag festy, caghdy kodtoj.

Qwydy abyrĝytæ scux sty tobpyxosæj æmæ zdyjæ. Nal sæm wydis xærinag, næ dær don, æmæ swyngæg sty. Ævdæm æxsæv kwy'rizær, wæd cyppar nywaghtoj mæsyg æmæ axyztysty falemæ, Tyrsyjy æfcægyl. Wyrdygæj baftydysty Shamiyly æfsædtæm æmæ wyj khuxy nyllæwwydysty . Mæsyg dzæghælæj bazzadis Ælbegaty khwyldymyl, fælæ jæm wæddær wyrys næ wændydysty. Kwy'rtalynggærættæ, wæd dzy Sawloxty Jese cyraghy ruxs radardta. Wyrys kwy bazydtoj , niĉi wal dzy is , wæd ssydysty æmæ mæsyg jæ byndzaræj afældæxtoj.

Wyj fæstæ Xilajæn jæxi dær ærcaxstoj æmæ jæ æd binontæ Sybyrmæ fesæftoj