Bizning oʻqitishdagi muammolarimizdan biri – darsni “qiziqarli oʻtish”

Ha, sarlavha shunday, notoʻgʻri oʻqimadingiz. Quyida tushuntirishga harakat qilaman.

Darsni qiziqarli bo'lishini o'ylab, ta'limning asosiy maqsadlariga erishmayapmiz

Ta’lim jarayonida ko‘p o‘qituvchilar darsni qiziqarli o‘tish zarurligini ta’kidlaydilar. Bu yondashuv, albatta, o‘quvchilarning darsga jalb qilinishiga, ularning qiziqishini oshirishga yordam beradi. Biroq faqatgina darsning qiziqarli bo‘lishini o‘ylab, ko‘pincha ta’limning asosiy maqsadlariga erishilmayotgani ko‘zga tashlanmoqda. Masalan, tarix fani misolida qiziqarli metodlar asosiy maqsaddan chalg‘itishi va darsning samaradorligini pasaytirishi mumkin.

Misollar

1. Tarixiy rolli o‘yinlar: qiziqarli, lekin chuqur bilim bermaydi

Masalan, tarixiy shaxslar rollarini o‘ynashni olaylik. O‘quvchilar Napoleon, Vashington yoki Sezar qiyofasida nutqlar qilishadi, sahnalarni o‘ynab berishadi. Juda qiziqarli va o‘quvchilar bu jarayonda faol bo‘lishadi. Lekin ular shu shaxslarning tarixiy rolini, qabul qilgan qarorlarining sabab va oqibatlarini chuqur tushunmay qolishlari mumkin (agar oʻqituvchi bu jihatga alohida eʼtibor qaratmasa). Shunchaki ularning qiyofasi va nutqlari esda qoladi. Dars qiziqarli, lekin o‘quvchilar tarixdan chuqur bilim ololmaydilar.

2. Tarixiy viktorinalar: faqat faktlarni eslab qolish bor, tahlil qilish, qoʻllash, baholash, yaratish koʻnikmalari – yo‘q

Yana bir misol – tarixiy viktorinalar. O‘quvchilardan Fransuz inqilobi qachon bo‘lganini, kim boshchilik qilganini so‘rash mumkin. Bunday o‘yinlar o‘quvchilarni qiziqtiradi, lekin ular inqilobning sabablari va oqibatlarini o‘rganishmaydi. Yana, faqat raqamlar va faktlar yodda qoladi, ammo bu faktlar ortidagi tahlil unutiladi. Shunday qilib, dars yuzaki bo‘lib qoladi.

3. Tarixiy filmlar bilan haddan tashqari mashg‘ul bo‘lish: sahnalar esda qoladi, lekin tarixiy mohiyat yo‘q

   Misol: Ikkinchi Jahon urushi haqida dars o‘tilayotganda, o‘qituvchi talabalar uchun mashhur urush filmini namoyish etadi. Film hayajonli jang sahnalari, dramatik voqealari va mashhur generallarni aks ettiradi. O‘quvchilar filmni zavq bilan tomosha qiladilar, ba’zi sahnalar ularning xotirasida qattiq qoladi.

   Biroq film ko‘proq ko‘ngilochar bo‘lgani uchun talabalar urushning haqiqiy sabab va oqibatlarini tahlil qilishmaydi. Ular janglarning vizual tasvirlarida qolib ketadilar, lekin diplomatik muzokaralar, iqtisodiy oqibatlar yoki geosiyosiy tahlillar haqida bilib olmaydilar. Shunday qilib, qiziqarli film faqat ko‘rish orqali zavqlantiradi, lekin ta’limiy va tahliliy jihatdan samarasiz bo‘lib qoladi.

4. Tarixiy krossvord yoki rebuslar bilan shug‘ullanish: o‘yin sifatida yaxshi, ammo bilimga hissa qo‘shmaydi

Misol: Tarix darsida o‘qituvchi o‘quvchilarga krossvord yoki rebus shaklida tarixiy voqealarni o‘rganishni taklif qiladi. O‘quvchilar "Imperator" yoki "Renessans" kabi atamalarni topish uchun mantiqiy o‘yinlarni yechadilar. Ular bu jarayonda yaxshi vaqt o‘tkazadilar va yangi so‘zlarni o‘rganadilar.

Ammo bunday usul chuqur tahlil va baholash imkoniyatini bermaydi. O‘quvchilar faqatgina kalit so‘zlarni topadilar, lekin bu atamalar ortida turgan voqea, jarayon yoki tarixiy ahamiyat haqida chuqur o‘ylamaydilar. Krossvord yechish qiziqarli, lekin bu usul ijodiy va tahliliy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirmaydi, faqat yuzaki bilimlar bilan chegaralanadi.

5. Tarixiy musobaqa: g‘olibni aniqlash qiziq, ammo bilimlar yuzaki

Misol: o‘qituvchi tarixiy mavzularni takrorlash uchun o‘quvchilar o‘rtasida test yoki musobaqa o‘tkazadi. Talabalar o‘z jamoalari bilan musobaqada ishtirok etib, savollarga javob berishadi va ball to‘plashadi. Qiziqarli raqobat va g‘olibni aniqlash talabalarning faolligini oshiradi, dars dinamik o‘tadi.

Ammo bu usul ham asosiy tahliliy ko‘nikmalarni rivojlantirmaydi. O‘quvchilar tez javob berishga intilishadi, ammo savollarning javobini chuqur tahlil qilmaydilar. Ko‘proq raqobatga asoslangan bu jarayon qiziqarli, lekin tarixiy jarayonlarning sabab-oqibat aloqalarini tushunishga imkon bermaydi. Natijada, talabalar faqat faktlarni bilishadi, lekin ularni tahlil qilish va baholash ko‘nikmalarini rivojlantirmaydilar.

Darslarni qiziqarli o‘tish muhim, lekin bu qiziqarli metodlar ta’limning asosiy maqsadlariga xizmat qilishi kerak. Qiziqarli darslar o‘quvchilarning faolligini oshiradi, lekin faqatgina ko‘ngilochar bo‘lsa, bilim chuqur o‘zlashtirilmaydi. Shuning uchun o‘qituvchi har bir darsda qiziqarli usullarni asosiy maqsadlar bilan muvofiqlashtirishni unutmasligi kerak. O‘quvchilarni qiziqtirib, ularning chuqur bilim olishiga, tahlil qilish va fikrni baholash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan metodlar tanlanishi zarur.

ESLATMA! Darsning qiziqarli boʻlishini taʼminlaydigan metodlardan, jumladan, yuqoridagi metodlardan ham samarali va toʻgʻri foydalanish mumkin, albatta. Ammo bu oʻqituvchidan koʻproq mehnat talab qiladi (yaʼni darsni shunchaki qiziqarli boʻlishini koʻzlab dars oʻtishdan bir necha oʻn baravar koʻproq energiya). Bu haqda keyingi postlarda yozishim mumkin. Bu maqolani yozishimdan maqsad: mendan aksariyat «darsni qanday qilib qiziqarli oʻtishim mumkin?» deya, soʻraydi-yu, darsdan koʻzlangan maqsadni soʻramaydi. Har darsdan, har choraklikdan, har yildan koʻzlangan maqsad boʻladi aslida. 

(c) Jalol BOLTAYEV – @TESTLIDER