Propozycja analna od dojrzalej kobiety
🔞 KLIKNIJ TUTAJ, ABY UZYSKAĆ WIĘCEJ INFORMACJI 👈🏻👈🏻👈🏻
Propozycja analna od dojrzalej kobiety
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Damian Kozłowski
5 lat temu
Przeglądów: 5
2022 © DocPlayer.pl Polityka prywatności | Warunki świadczenia usług | Zwrotny adres
To make this website work, we log user data and share it with processors. To use this website, you must agree to our Privacy Policy , including cookie policy.
I agree.
1 Edukacja Dorosłych 2015, nr 2 ISSN X Edyta Zierkiewicz, Anna Szemplińska CZAROWNICA JAKO ALTER EGO DOJRZAŁEJ KOBIETY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ. ANALIZA AUTORSKICH BAJEK Słowa kluczowe: baśń (bajka magiczna), Baba Jaga/wiedźma, transformacja, podróż, stygmatyzacja, niepełnosprawność intelektualna. Streszczenie: W tekście zaprezentowano bajki autorstwa osoby z niepełnosprawnością intelektualną (spektrum autyzmu) na tle rozważań dotyczących baśni jako szczególnego sposobu narratywizowania świata i przeżywanego doświadczania. Autorka bajek główną bohaterką swoich opowieści uczyniła Babę Jagę, która udając się w podróż, przechodzi liczne transformacje. Dominujące w bajkach wątki wydają się uniwersalne ściśle korespondują z archetypami obecnymi w legendach, podaniach i opowieściach wielu społeczności na całym świecie. W tekście postawiona została teza, iż odwołanie się do tych uniwersalnych tematów pozwala Autorce bajek radzić sobie ze stygmatyzacją i piętnem bycia Inną. Baba Jaga w baśniach zarys teoretycznego tła Baba Jaga 1 dość często pojawia się w tradycyjnych baśniach oraz współczesnych bajkach 2. Zazwyczaj w tego typu opowieściach jest ona postacią drugoplanową, a nawet marginalną, niemniej pełni bardzo ważne funkcje dla narracji 3. Spotkanie protagonisty z nią, jak dowodzi rosyjski badacz bajek, Władimir Propp, jest punktem zwrotnym opowieści (gdy poddaje bohatera określonym próbom albo gdy daje mu wskazówki czy zaklęcia magiczne i w ten sposób umożliwia zrealizowanie głównego zadania) lub momentem kulminacyjnym (gdy zostaje ona 1 Choć może się to wydać nie w pełni uzasadnione, to w naszym tekście zamiennie będziemy używały określeń Baba Jaga, wiedźma, czarownica. Uprawniają nas do tego niejako analizy Magdaleny Dworczak (2+007) i Bernadette Bosky (2007). 2 Gatunkowo bajka ma szerszy zakres, mieszcząc w sobie baśń, nazywaną też bajką magiczną (zob. w: Propp 2000). Specyfikę baśni definiują m.in. B. Bettelheim (1996), A.A. Berger (1997), B. Niesporek-Szamburska (2008). 3 Jak zauważa Bosky, i jak wnioskować można na podstawie przeglądu popkulturowych przekazów, dopiero mniej więcej w połowie ubiegłego wieku stosunek społeczeństwa do czarownicy zaczął się stopniowo zmieniać; od tego też momentu pojawia się ona jako główna bohaterka książek beletrystycznych i filmów fabularnych. Tytułową postacią jest np. w serialu Sabrina, nastoletnia czarownica, w filmie Czarownice z Eastwick czy powieściach dla dzieci Malutka czarownica (Preussler 2011) i młodzieży Córka czarownic (Terakowska 2014).
2 124 Edyta Zierkiewicz, Anna Szemplińska okrutnie zgładzona, tj. ukarana za utrudnianie bohaterowi dotarcia do celu czy za grożenie mu śmiercią) (Propp 2000). Postaci wiedźmy/baby Jagi w bajkach poświęcono już wiele opracowań naukowych (por. Li-ping i in. 2014, Niesporek-Szamburska 2013, Bosky 2007, Dworczak 2007, Mallan 2000, Cashdan 1999, por. też Lasoń-Kochańska 2013, Zierkiewicz, Łysak 2005) i popularnonaukowych (np. Jong 2003, Estes 2001). Zwraca się w nich uwagę na powierzchowność charakterystyki tej postaci (tu: koncentracja na wyglądzie fizycznym) i tendencję do demonizowania jej (w tym: przypisywanie jej złych intencji oraz kontaktów z siłami nieczystymi). Stereotypowe skojarzenia z wiedźmą przywodzą na myśl obrazy starych, samotnych (żyjących poza społecznością; zob. Péju 2008), na wskroś złych kobiet, które tylko czyhają, by unicestwić protagonistę. Kulturowe wizerunki czarownicy są dużo bardziej złożone. Bernadette Bosky (2007) przywołuje dominujące w popkulturze i przekonaniach ludowych obrazy wiedźmy jako uzdrowicielki i obrończyni; jako postaci potężnej bo posiadającej nadprzyrodzone moce; jako osoby seksualnie czy obyczajowo wyzwolonej; jako potrójnej bogini, utożsamianej jednocześnie z miłością, narodzinami i śmiercią. Erica Jong (2003) dodaje, że mówić można jeszcze np. o dobrych/ białych i złych/czarnych wiedźmach. Współcześnie natomiast dominują obrazy wiedźmy udomowionej (rezygnującej ze swojej mocy na prośbę ukochanego zwykłego śmiertelnika; oddanej rodzinie i zajmującej się wychowaniem dzieci), odmłodzonej (chodzi tu zwłaszcza o złe z natury lub wystawiane na rozliczne niebezpieczeństwa niezwykłe dziecko) i biznesowej (kapitalizującej swoje magiczne zdolności w bardzo przyziemny sposób) (zob. w: Bosky 2007). Słowiańskie określenie Baba Jaga nasuwa na myśl jednoznaczne skojarzenia z osobą płci żeńskiej 4. Baba Jaga często identyfikowana jest z postacią staruchy żyjącej na skraju lasu w chatce na kurzej łapce, otoczonej płotem z ludzkich kości. Wraz ze swoimi pomocnikami czarnym kotem i krukiem strzeże wejścia do magicznego świata. Zna się na czarach i ziołach, posiada też umiejętność latania oraz zdolność przemiany ludzi w zwierzęta i transformowania siebie w istoty żywe lub obiekty nieożywione. Jest groźna i budzi uzasadniony lęk (do dziś w różnych częściach świata dzieci straszy się, że czarownice porwą je i zjedzą jeśli te będą niegrzeczne; por. np. Bird 2000.) Istotnie w bajkach magicznych wyeksponowane są jej cechy kobiece, tj. te najsilniej z kobietami kojarzone (i spolaryzowane z cechami przypisywanymi mężczyznom): uczuciowość, prywatność (to, co wewnętrzne), nieracjonalność, tajemniczość (Dworzak 2007). Jednocześnie z tego obrazka wykluczane są cechy, które w społecznym przekonaniu stanowią największy kapitał przedstawicielek tzw. drugiej płci: młodość i uroda. Wyrzucone poza nawias społecznej uwagi trwają w kulturowym zawieszeniu jakby nie objęła ich zachodząca 4 W opracowaniach anglojęzycznych podkreśla się jednak, iż termin czarownica/wiedźma (witch) należy odnosić do przedstawicieli obu płci (por. np. Bosky 2007). Maria Tatar (1987) dodaje jeszcze, że w baśniach występują trzy grupy postaci zagrażających protagonistom. Do pierwszej zalicza bestie i potwory (w tym np. wilki, olbrzymy zjadające ludzi), do drugiej społecznych dewiantów (m.in. mordercy, rabusie), a do trzeciej kobiety (w tym: macochy, teściowe oraz wiedźmy).
3 Czarownica jako alter ego dojrzałej kobiety z niepełnosprawnością od kilku dekad emancypacja kobiet 5. Nawet feminizm, aż do lat 90. ubiegłego wieku, w zasadzie nie interesował się problematyką starości 6 (Silver 2003). Znaczące jest więc, że choć bajkowe księżniczki i królewny w nowych ekranizacjach tradycyjnych opowieści stają się coraz bardziej zaradne, samoświadome, zdeterminowane, by realizować swoje marzenia (niekoniecznie te o ślubie z księciem), pewne swoich racji, wręcz samowystarczalne, to przedstawienia wiedźm powielają stary schemat. Trawestując słowa Simone de Beauvoir, można paradoksalnie stwierdzić, że choć anatomia przestała już być przeznaczeniem kobiet młodych, to kobiety dojrzałe znacznie intensywniej niż kiedyś oceniane są właśnie przez pryzmat swojej biologii i cielesności (por. Greer 1995). Chodzi tu zarówno o zanik funkcji reprodukcyjnej, jak i konsekwencje procesu starzenia się, np. pojawienie się zmarszczek i siwych włosów, utrata jędrności skóry, przybieranie masy ciała. Starzejąca się kobieta gwałtownie traci na kulturowej wartości, z dnia na dzień staje się jakby niewidzialna dla otoczenia lub, co najwyżej, irytująca. Niegdyś baśnie ostrzegały kobiety, by nie trzymały się kurczowo przemijającej urody, ponieważ zostaną za to srodze ukarane (vide: macocha Śnieżki). Dziś większość popkulturowych przekazów (tu: reklam, doniesień plotkarskich, seriali i filmów) przestrzega je, by nie ośmielały się starzeć. Przerażenie budzi w nich myśl o utracie kobiecości rozumianej jako tożsamość ucieleśniona (zob. np. Hurd Clarke 2011, Winterich 2007) 7. Społeczne uczenie się jak zachowywać się w różnych momentach życia tylko pozornie jest nieskoordynowane i niezorganizowane; w rzeczywistości ciągle poddawani jesteśmy określonym ideologiom wiekowym (age ideology), przekazywanym poprzez odpowiednio dobrane reprezentacje, a utrwalanym poprzez ich internalizację oraz bezrefleksyjne działania i ekonomiczne struktury dominacji i podporządkowania (Gullette 2004). I właśnie z tego względu trwałość stereotypu starszej kobiety w baśniach jest tak niepokojąca (zob. Sullivan 2010). Można więc uznać, że wiedźmy w bajkach prezentują antywzory osobowe, nieakceptowane subkulturowe role lub osobowości wymagające odseparowania od reszty społeczeństwa jako bestialscy podludzie (Sullivan 2010). Biorąc powyższe kwestie pod uwagę, tym ciekawsze wydają się, stanowiące przedmiot naszych analiz, bajki dojrzałej kobiety z niepełnosprawnością intelektualną, która idąc jakby w poprzek dominujących współcześnie trendów kulturowych wiodącą postacią swojej autorskiej wypowiedzi uczyniła Babę Jagę, a więc tę, jak pisze Donna Lee Fields (2014), najbardziej zniesławioną i niezrozumianą ze 5 Jednocześnie nie można zlekceważyć sytuacji, okazji i przestrzeni, w których starsze kobiety się realizują, będąc często bardziej aktywnymi niż mężczyźni, np. na Uniwersytetach Trzeciego Wieku, w organizacjach społecznych, w obszarze pracy zawodowej, na łonie rodziny (zob. np. Skibińska 2006). 6 Temat ten, co prawda, w swoich książkach podjęło kilka znaczących feministek, m.in. Germaine Greer (1995), Simone de Beauvoir (2004) czy Betty Friedan (1993 za: Wojnicka 2006), jednakże w dalszym ciągu pozostaje on na marginesie feministycznej refleksji. 7 Jednakże, jak wynika z badań, to kobiety mają bardziej pozytywny stosunek do własnego starzenia się niż mężczyźni (por. np. w: Silver 2003).
4 126 Edyta Zierkiewicz, Anna Szemplińska wszystkich fikcyjnych postaci. Zanim przejdziemy do omówienia ich zawartości oraz ukazania ich wyjątkowości, krótko przedstawimy nasze założenia badawcze oraz samą Autorkę. Metodologiczne założenia badań własnych Wielu autorów zauważa, iż opowieści (zwłaszcza mity) są ściśle powiązane z procesami kształtowania się ludzkich społeczności. Antropolodzy, np. przywołany przez Proppa Franz Boas, dostrzegają ich bezpośredni związek z organizacją instytucji społecznych i trwałością rytuałów. Psycholodzy, m.in. Jerome Burner (1990), dodają, że dla jednostek opowieści to nie tyle (nie tylko) forma komunikacji, ale istota samej egzystencji (a także narzędzie porządkowania świata, nadawania sensu życiu i konstruowania własnej tożsamości). Mity to składniki życia nie tylko plemienia, ale także każdego człowieka. Odebrać mu opowieść znaczy skazać go na śmierć (Propp 2000, s. 178). Także współcześnie, szczególnie w pedagogice (np. Szulc 2006), psychologii (np. Molicka 2011) i psychoterapii (np. Brun i in. 1995), docenia się baśniową (archetypiczną, uniwersalną, symboliczną) formę przekazu dla społecznego i osobistego rozwoju człowieka. Bajki dostarczają tradycyjnych map znaczeń (pozwalają odbiorcom tu: dzieciom zdobyć podstawową orientację co do ról społecznych, np. płciowych i wiekowych, dowiedzieć się o istnieniu różnic klasowych), a także nabywać umiejętności rozumienia i zarządzania swoimi stanami emocjonalnymi. Baśnie mają indywidualne znaczenie, a zarazem uniwersalne. [Spełniają one przyp. aut.] rolę ochronną wtedy, gdy trudno jest stanąć twarzą w twarz z osobistym problemem (Brun i in. 1995, s ). Choć przypadek analizowanych tu bajek jest szczególny (gdyż nie są to utwory tradycyjne, lecz wypowiedź autorska), to uznajemy je za spełniające powyższe warunki (nawet jeśli w dość naiwny sposób) m.in. odwołują się do obrazów baśniowego świata i naśladują schematyczną strukturę narracyjną bajki magicznej, pełnią funkcje ochronną, porządkującą, nadającą sens, estetyczną i psychorozwojową. Do analizy bajek skłoniła nas literatura ostatnich lat dotycząca niepełnosprawności intelektualnej wyraźnie zmierzająca w kierunku badań jakościowych, które osobę obarczoną niepełnosprawnością intelektualną czynią swoim podmiotem i często ukazują ją w aspekcie personalistycznym (por. np. Rzeźnicka-Krupa 2013, Kubiak, Jakoniuk-Diallo [red.] 2011). Fenomen dorosłości uwikłanej w niepełnosprawność (zwłaszcza intelektualną) wydaje się nadal niedostatecznie poznany, stąd badacze różnych dyscyplin próbują wsłuchać się w opowieść osób z niepełnosprawnością intelektualną, uznając je za kompetentne, potrafiące przekazać znaczące informacje o sobie i przeżywanym świecie, a zatem zdolne współtworzyć proces badawczy (Krzemińska, Lindyberg 2012). Jest to o tyle interesujące, że dopiero niedawno w polskiej literaturze naukowej pojawiło się przekonanie, że ludzie z niepełnosprawnością intelektualną mają wyraźne odczucie własnej inności, która determinuje ich życie (np. Cytowska 2012, Dębska, Szemplińska 2011 i 2008). Dla współczesnych badaczy narracja staje się integralnym elementem
5 Czarownica jako alter ego dojrzałej kobiety z niepełnosprawnością dyskursu o niepełnosprawności intelektualnej, a perspektywa podmiotu zajmuje coraz częściej centralne miejsce w strukturze poznania (Pawelczak 2013a i 2013b). Usytuowanie badanych na pozycji współbadaczy, udzielenie im głosu i wsłuchiwanie się w ich opowieści skłania do wypracowania na nowo oglądu badanej grupy osób, jak też i jej zachowań językowych. Dorosłe osoby z niepełnosprawnością intelektualną przejawiają określone możliwości komunikacyjne, które pozwalają im uczestniczyć w procesie porozumiewania się i współkonstruują dyskurs, którego wyznacznikiem jest obserwowany u nich kod językowy ograniczony, zależny od stopnia niepełnosprawności intelektualnej (Krzemińska 2012). W takim nurcie również usytuowany jest poniższy tekst, czyniący przedmiotem analizy bajkę autorstwa osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Badacze zajmujący się niepełnosprawnością intelektualną zauważają również, że upośledzenie jest konstruktem społecznym zależnym od środowiska życia badanych. To w znacznym stopniu właśnie środowisko przypisuje osobom z niepełnosprawnością intelektualną rodzaj upośledzenia, tj. narzuca oczekiwania i role z nim związane (por. np. Gajdzica 2012, Zakrzewska-Manterys 2010 i 1995, Kumaniecka-Wiśniewska 2006). Tożsamość osób z niepełnosprawnością intelektualną zależy więc w dużej mierze od społecznego pojęcia upośledzenia umysłowego, które nakierowuje je na przyjmowanie określonych ról społecznych, np. wiecznych dzieci czy osób, którymi należy się zaopiekować i które w żadnej mierze nie są w stanie zwrotnie niczego ofiarować. Zostają więc podopiecznymi, pensjonariuszami lub bezproduktywnymi członkami rodzin. Znaczący bliscy osób z niepełnosprawnością intelektualną mają ogromny wpływ na ich rozumienie samych siebie, jako ważnego i wartościowego podmiotu w relacjach międzyludzkich. Środowisko społeczne istotnie oddziałuje na to, czy osoba upatruje swoją tożsamość poprzez pryzmat upośledzenia i opisujących je negatywnie wartościujących znaczeń, czy też konstruuje siebie jako aktywny podmiot, który, rozpoznając swoje słabe i mocne strony, jest zdolny do projektowania na miarę swoich możliwości własnej drogi życiowej i wyboru określonego dla siebie scenariusza (Szemplińska, Dębska 2013). Środowisko życia wyznacza zatem również kontekst doświadczeń związany z rozwojem mowy, aktywizacją języka i nabywaniem umiejętności komunikacyjnych (Krzemińska 2012). Autorka analizowanych przez nas bajek Alina Domnicz jest mieszkanką domu Fundacji L Arche 8, która od przeszło pięćdziesięciu lat wspiera osoby z niepełnosprawnością intelektualną na całym świecie. Alina posiada zaburzenia ze spektrum autyzmu, jednak w życiu codziennym daje się poznać przede wszystkim 8 Wspólnoty L Arche deklarują, że ich misją jest głoszenie wartości i przyjmowanie osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Wartość ta odkrywana jest we wzajemnych relacjach, które stają się źródłem przemiany wszystkich mieszkańców wspólnot. Wzajemna troska pozwala kształtować rozwój jej członków, którzy pozostają wierni ewangelicznym wartościom, w duchu których wspólnoty zostały powołane do istnienia. L Arche stara się tworzyć świat bardziej przychylny dla najsłabszych, ze swoją ideą angażuje się w życie lokalnych środowisk, przemieniając ich kulturę (Deklaracja Tożsamości i Misji 2015). Założycielem wspólnot L Arche jest Jean Vanier (L ARCHE Polska
6 128 Edyta Zierkiewicz, Anna Szemplińska jako artystka malarka i bajkopisarka. Swoje bajki przepisuje starannie w brulionach i rozdaje najbliższym. Alina jest wyjątkowo ciekawą osobą o niezwykłej wrażliwości (zob. też Szemplińska 2011). Postacią powtarzającą się w jej pracach artystycznych (rysunkach i pisanych bajkach, a także snutych w życiu codziennym opowieściach) jest Baba Jaga zamiennie nazywana przez Nią wiedźmą. W wielu bajkach Baba Jaga jest nie tylko głównym podmiotem działającym, ale także, jak sądzimy, alter ego Autorki. Nasze interpretacje ugruntowujemy w analizie 25 bajek, które Alina Domnicz wpisała do jednego brulionu (dedykowanego Ewelince ) 9. Wydaje się, że w swojej twórczości wykorzystuje postać czarownicy (postaci odrzuconej, budzącej strach i/lub odrazę), by doświadczać sprawstwa i poszerzać granice swojej podmiotowej wolności. Uważamy, że Autorka poprzez swoją twórczość wyraża niezgodę na bycie piętnowaną i klasyfikowaną jako Inna. Pisząc swoje bajki, Alina Domnicz podejmuje autoterapię, jak też w zawoalowany sposób poprzez symbole i fantazję (w tym: stworzenia magiczne) opowiada o sobie, swoich marzeniach, pragnieniach i sposobach radzenia sobie w codziennym życiu. Opowieści bowiem, jak zauważa Bruner (1990), muszą wytwarzać dwie psychologiczne rzeczywistości: krajobraz akcji (na który składają się: agens, intencja lub cel, sytuacja, narzędzia itp.) oraz krajobraz świadomości (obejmujący to, co postaci zaangażowane w opowiadane wydarzenia wiedzą, myślą, czują lub czego nie widzą, nie myślą lub nie czują). Ten jak pisze János László (1997) jednocześnie podwójny krajobraz narracji powoduje, że nie jest ona po prostu doniesieniem na temat tego, co się stało, ale obejmuje także psychologiczne ustosunkowanie narratora do opisywanych zdarzeń. Przedstawione w następnej części nasze krytyczne odczytanie 25 autorskich bajek Aliny Domnicz skoncentrowane zostało na ich centralnej postaci i strukturze tematycznej (Péju 2008). Analiza formalna w tym przypadku nie byłaby szczególnie owocna, gdyż nie umożliwia sformułowania pogłębionych wniosków. Zresztą treść bajek niejako podsuwa tropy interpretacyjne każda z nich zaczyna się tą samą formułą inicjalną ( Baba Jaga zamieniła się w, ew. Wiedźma zmieniła się w ), która jest jednocześnie zawiązaniem akcji; po niej następują perypetie, tj. krótszy lub dłuższy opis psoty czarownicy; a później zwięzłe zakończenie (czyli powrót przemienionej bohaterki do swojej postaci i własnego domu). W badaniach wykorzystana została metoda jakościowej analizy tekstu (close reading; por. np. Kujundžić 2014, Tangherlini 2013). Najpierw wszystkie zebrane bajki były czytane w całości, a następnie poddane kodowaniu i interpretacji, często odnoszonej do szerszego kontekstu kulturowego, po to, by mocniej zaakcentować niezwykłość twórczej intuicji Autorki. Opracowana matryca kategorii ogniskowych potwierdziła narzucające się podczas wstępnej lektury skoncentrowanie narracji na postaci protagonistki, a dokładniej na jej zachowaniach ( hecach Baby Jag
Brazylijskie lesbijki
Pokaż swoją dupcię, mała!
Lesbijki z owłosionymi pizdami