Niki Lauda

Niki Lauda 1949-yil 22-fevral sanasida Vena shahrida badavlat oilada tug‘ilgan. Dastlab avtopoygaga qiziqib qolgan Lauda Yevropa mini seriyasida debyut qiladi, keyin Formula V da, keyin Porsche va Chevron seriyalarida qatnasha boshlaydi. Nikining oilasi uning avtosportga bo‘lgan ishtiyoqini ijobiy baholamaydi va otasi unga moliyaviy yordam berishdan bosh tortadi. Uning karerasi unchalik muvaffaqiyatli rivojlanmaydi, uning yuqori poyga seriyalarida qatnashish uchun aniq istiqbollari yo‘q edi. Nimanidir tubdan o‘zgartirish kerakligini anglab yetgan Lauda bankdan katta miqdorda kredit oladi va o‘ziga 1971-yilgi mavsum uchun "Formula-2" ning mart oyi jamoasidan joy sotib olishga muvaffaq bo‘ladi. Formula-2 dagi muvaffaqiyatli chiqishlaridan so‘ng, jamoa egasi Robin Xerdga Nikining iste'dodi ayon bo‘ladi va Lauda Formula-1 da ishtirok etishga taklif qilinadi. 1972-yilgi mavsumda Niki Formula-2 va Formula-1 poygalarida qatnashgan. 1972-yilgi Formula-1 mavsumi Lauda uchun muvaffaqiyatsiz yakunlanadi. Lauda umidsizlikka tushadi va ketishni xohlaydi, lekin keyin u boshqa bank kreditini olib, 1973-yilgi mavsum uchun BRM jamoasidan joy sotib oladi. U tezkor va yaxshi natija ko‘rsatadi, ammo jamoani muvaffaqiyatsizliklar qiynab qo‘yadi.

Laudaning iqtidori uning BRMdagi jamoadoshi Kley Regazzoni 1974-yilda Ferrari jamoasiga qo‘shilganida va uning egasi Enzo Ferrari undan Niki Lauda haqida qanday fikrdaligini so‘raganida yuzaga chiqadi. Regazzoni ijobiy gapiradi va Ferrari 1974-yilgi mavsum uchun Lauda bilan shartnoma imzolaydi. Bu Nikiga qarzlarini to‘lash uchun yetarlicha maosh olgan birinchi mavsum edi.

Ferrari jamoasi 1970-yillar boshidagi muvaffaqiyatsiz o‘yinlardan so'ng, 1973-yildagi halokatli mavsum bilan yakunlangan bo‘lsa, 1974-yilda Luka di Montezemolo boshchiligida deyarli yangidan tashkil topadi. Jamoa unchalik mashhur bo‘lmagan Niki Laudaga ko‘rsatgan ishonchi tezda oqlana boshlaydi - o‘zining Ferrari uchun debyut poygasida Argentina Gran-prisida Lauda ikkinchi o‘rinni egallaydi. Ispaniya Gran-prisida erishilgan g‘alaba Formula-1 dagi birinchi g‘alabasi, Ferrari uchun ham 1972-yildan beri birinchi g‘alaba bo‘ladi. Lauda mavsum yakunida chempionatda to‘rtinchi o‘rinni egallaydi. Chempionat davomida u Ferrari avtomobillarini sinovdan o‘tkazish va takomillashtirishda ham katta tirishqoqlik ko‘rsatadi.

1975-yilgi mavsum Lauda uchun unchalik yaxshi boshlanmaydi, ya'ni dastlabki to‘rtta poygada u beshinchi o‘rindan yuqoriga ko'tarila olmadi. Ammo keyin, yangi Ferrari 312T da poyga qilishni boshlab, keyingi beshta poygadan to‘rttasida g‘alaba qozonadi. Mavsumning so‘nggi poygasi - AQSh Gran-prisida ham g‘alaba qozongan Niki Lauda faoliyati davomida ilk bor jahon chempioni bo‘ladi.

1976-yilgi mavsumda, aksincha, Lauda darhol yetakchilik qildi - dastlabki oltita poygada u to‘rtta g‘alaba qozonadi va ikki marta ikkinchi o‘rinni egallaydi. Nikki Britaniya Gran-prisidagi beshinchi g‘alabasini qo‘lga kiritganida, u eng yaqin turgan raqibi va faoliyati davomidagi eng ashaddiy raqibi bo‘lgan Jeyms Xantdan ikki baravar ko‘proq ochkoga ega edi va unga ikkinchi chempionlikni qo‘lga kiritishiga hech narsa to‘sqinlik qila olmagandek tuyuldi. Bu 1960-yilda Jek Brabxem ketma-ket ikkinchi chempionlikni qo‘lga kiritganidan beri erishilmagan yutuq bo‘lardi.

Ammo,

Germaniya Gran-prisining navbatdagi poygasida Niki Lauda jiddiy baxtsiz hodisaga uchraydi. Poyganing ikkinchi davrasida Laudaning mashinasi izdan chiqib to‘siqqa urilib, yonib ketadi va trekka qaytib uchib ketadi. Va u yerda orqada kelayotgan Bret Langer yo‘liga tushib, yuqori tezlikda kelayotgan Langer Laudaning mashinasiga borib uriladi. Langer tezda mashinasidan tushadi va yong‘in ichida qolib ketgan Laudani mashinadan chiqarib olishga urinadi. Langer va hodisa joyiga biroz kechroq yetib kelgan Arturo Merzario, Xarald Ertl va Gay Edvards Laudani yonayotgan mashinadan olib chiqishga harakat qilishadi, biroq buni darhol uddalay olishmaydi. Voqea sodir bo‘lgan paytda Nikining shlemi yechib tashlanadi va Lauda boshidan katta kuyishlar oladi. Bundan tashqari, bir muncha vaqt zaharli yong‘in havosidan nafas olishga majbur bo‘ladi. Garchi u hushida bo‘lgan va hatto mashinadan olib tashlanganidan keyin o'rnidan turmoqchi bo‘lgan bo‘lsa-da, Lauda kasalxonada komaga tushib qoladi va shifokorlar uni halok bo'lishiga ishonch bildirishadi. Komadan chiqmasligi taxmin qilinib, allaqachon kasalxonaga ruhoniy ham chaqirilgan edi. Laudaning hushiga kelganidan keyingi ilk so‘zlari - "Ruhoniy chiqib ketsin".

Lauda nafaqat omon qoladi, balki voqea sodir bo‘lganidan olti hafta o‘tgach, faqat ikkita poygani o‘tkazib yuborgan holda poygaga qaytadi.

Shu bilan birga, poygachi ko‘z qovoqlarini tiklash uchun faqat bitta plastik jarrohlik amaliyotini o‘tkazadi. Bosh va yuzning boshqa barcha jarohatlarini ahamiyatsiz deb hisoblaydi.

Qaytganidan keyingi birinchi poygada, Italiya Gran-prisida Lauda juda yaxshi o‘ynaydi va to‘rtinchi o‘rinni egallaydi. Ammo Lauda yo‘qligidagi ikkita poygada McLaren haydovchisi Jeyms Xant chempionatdagi farqni yo‘qqa chiqara oladi, keyin esa yana ikkita poyga – Kanada va AQSh Gran-prilarida g‘alaba qozonadi va mavsumning so‘nggi poygasi – Yaponiya Gran-prisida g‘alaba qozonadi. U Laudadan atigi uch ochko ortda qoladi. Yaponiyada Lauda uchinchi o‘rinni egallaydi, Xantdan atigi bir pog‘ona ortda qoladi, ammo poyga juda kuchli yomg‘ir ostida boshlanadi. Ikki davradan so‘ng Lauda mashinasini to‘xtatadi va bunday sharoitda davom etish o‘ta xavfli ekanligini tushuntirib, musobaqani tark etadi. Jeyms Xant esa poygani uchinchi o‘rinda yakunlaydi. Natijada Xant Niki Laudani atigi bir ochkoga ortda qoldirib, chempionlikni qo‘lga kiritadi.

Laudaning poygani to‘xtatish qarori uning Ferrari jamoasi bilan munosabatlariga putur yetkazadi. Shu sababli, 1977-yilgi mavsum Lauda uchun qiyin bo‘ladi, garchi chempionlikni qo‘lga kiritish uning uchun qiyin bo‘lmasa-da - u hech qanday yirik g‘alabalarni qo‘lga kiritmaydi, lekin juda barqaror o‘ynaydi. Mavsum o‘rtalarida u mavsum yakunlanganidan keyin Ferrarini tark etish niyati borligini e'lon qiladi. Biroq buni undan ham ertaroq, Ferrari Kanada Gran-prisida o‘sha paytda noma'lum bo‘lgan Jil Vilnevning uchinchi mashinasini e'lon qilganidan keyin amalga oshiradi. Niki Lauda mavsumning so‘nggi ikki poygasida ishtirok etmaydi, ammo shunga qaramay, to‘plagan ochkolari ikkinchi marta chempion bo‘lish uchun yetarli bo‘ladi.

1978 va 1979-yilgi mavsumlarda Niki Lauda o‘sha paytda Berni Ekklstounga tegishli bo‘lgan Brabham jamoasida bahs olib borgan. Bu mavsumlarda u sezilarli natijalarga erisha olmaydi. 1978-yilgi mavsumda Lauda atigi ikkita g‘alaba qozonib, chempionatda to‘rtinchi o‘rinni egallaydi. Ushbu g‘alabalardan biri (Shvetsiya Gran-prisida) Brabham BT46da qo‘lga kiritiladi. 1979-yilgi mavsum jamoani qiynab kelayotgan doimiy texnik muammolar tufayli butunlay muvaffaqiyatsiz bo‘ladi va Lauda chempionatda atigi 4 ochko to‘plashga muvaffaq bo‘ladi. 1979-yilgi Kanada Gran-prisi oldidan Lauda poygadagi faoliyatini yakunlaganini e'lon qiladi.

Shu o‘rinda aytib o‘tish joiz, Lauda juda optimistik ruhda bo‘lgan. Halokatdan keyingi intervyusida u yuzining yongan qismi ortiq terlamasligini, bu esa poygada qo‘l kelishini aytgan. Bundan tashqari qulog‘ining bir qismini yo‘qotganidan keyin telefondan foydalanish osonroq bo‘layotganini ta'kidlagan :)

1979-yilda Lauda o‘zining Lauda Air charter aviakompaniyasiga asos soladi va butun e'tiborini uni boshqarishga qaratdi. Ammo biznes unchalik muvaffaqiyatli bo‘lmaydi, doimiy ravishda yangi sarmoyalar talab qilinardi va bir necha yil o‘tgach, Lauda o‘zining poyga karerasini tugatishga shoshilganini va Formula-1 da hali ham salohiyatga ega ekanligini his qiladi. 1982-yilgi mavsum oldidan u jamoalardan biridan joy izlay boshlaydi.

1982-yil qishda Niki Lauda McLaren uchun bir nechta muvaffaqiyatli sinovlar o‘tkazadi. Jamoaning bosh homiysi Marlboro brendi ham uning nomzodini qo‘llab-quvvatlaydi va McLaren Lauda bilan shartnoma imzolaydi. Mavsumning birinchi poygasida avstriyalik to‘rtinchi o‘rinni egallagan bo‘lsa, uchinchi poygada, Long-Bichdagi G‘arbiy AQSh Gran-prisida u g‘alaba qozonadi. Ammo keyinroq mavsum muvaffaqiyatsiz yakunlandi – Lauda texnik muammolar tufayli beshta poygani yakunlay olmaydi va boshqasida diskvalifikatsiya qilinadi. Mavsum yakuniga ko‘ra u 30 ochko bilan chempionatda beshinchi o‘rinni egallaydi.

1983-yilgi mavsum McLaren uchun yanada omadsiz bo‘ladi. Dastlabki ikki poygada Niki Lauda uchinchi va ikkinchi o‘rinlarni egallaydi, ammo keyin bir qator mexanik muammolar boshlanadi, shu sababli poygalarni yakunlashning iloji bo‘lmaydi. Lauda chempionatda o‘ninchi o‘rinni egallaydi.

1984-yilgi mavsum bahsli boshlanadi - dastlabki sakkizta poygada Lauda ikki marta g‘alaba qozonadi va bir marta ikkinchi o'rinni egallaydi, biroq mashinadagi muammolar tufayli qolgan beshta poygani yakunlay olmaydi. Ammo McLaren jamoasi mavsum o‘rtalariga qadar avtomobildagi kamchiliklarni bartaraf etishga muvaffaq bo‘ladi va Lauda ancha barqaror o‘yin ko‘rsata oladi. U yana uchta g‘alabani qo‘lga kiritadi, uch marta ikkinchi o‘rinni egallaydi va yakunda o‘z faoliyatidagi uchinchi marta jahon chempionligini qo‘lga kiritdi.

Biroq, 1985-yilgi mavsum yana ko‘plab texnik muammolarga duch keladi va Nikki ko‘pchilik poygalarni yakunlay olmaydi. U faqat bitta poygada g‘alaba qozonadi va yana chempionatda faqat o‘ninchi o‘rinni egallaydi. Shundan so‘ng, u ikkinchi marta, bu safar butunlay poygadan ketganini e'lon qiladi.

1985-yilda nafaqaga chiqqandan so‘ng, Lauda o‘zining Lauda Air aviakompaniyasini boshqarishga qaytadi. U, shuningdek, tijorat samolyotlarini boshqarish bo‘yicha ta'lim olgan va kompaniyaning ba‘zi parvozlarini o‘zi boshqargan. 1991-yil may oyida Lauda Air samolyotlaridan biri Tailandda halokatga uchraydi va Niki Lauda falokat sabablarini tekshirishda shaxsan ishtirok etadi. 1999-yilda u Avstriyaning eng yirik aviakompaniyasi Austrian Airlines aksiyalarining nazorat paketini sotadi va Lauda Airni boshqarishda qatnashishni deyarli to‘xtatadi. 2003-yilda u o‘z ulushining qolgan qismini ham sotadi, ammo o‘sha yili u Niki nomli boshqa aviakompaniyaga asos soladi.

2001-yilda Ford uni Yaguar Formula-1 jamoasining sport direktori lavozimiga taklif qiladi. Uning rahbarligida jamoa sezilarli yutuqlarga erisha olmaydi va Lauda 2002-yilgi mavsumdan keyin o‘z lavozimini tark etadi.

Bir muncha vaqt Niki Lauda Germaniyaning RTL telekanali uchun Formula-1 poygalari va avtosportda bo‘lib o‘tadigan boshqa tadbirlarni sharhlab beradi. U avtosport bo‘yicha mutaxassis hisoblangan va uning so‘zlari sport matbuotida keng tarqalgan.

2008-yil 19-iyulda Lauda BMW M1 Procar Revival poygasida qatnashadi va bu poygada g‘alaba qozonadi.

1976-yildan 1986-yilgacha Niki Lauda avtosport va uning faoliyati haqida 4 ta kitob yozgan. Avstriyalik jurnalist Gerbert Volker unga kitoblarni tahrirlashda yordam bergan.

2015-yil oxirida u biznes-klassdagi charter reyslariga ixtisoslashgan Avstriyaning Amira Air aviakompaniyasini milliarder Ronni Pecikdan sotib oladi.

Nikki ekspert va jurnalist sifatida, keyin esa Mercedes AMG kuzatuv kengashi raisi sifatida jamoa bilan ushbu lavozimda beshta unvonni qo‘lga kiritadi.

Formula-1 afsonasi 2019-yil 20-may kuni kasallik asoratlari tufayli vafot etadi.

Laudaning birinchi turmushidan ikki o‘g‘li - Matias va Lukas va uning rafiqasi Birgitdan tug‘ilgan egizaklar Maks va Mia qolgan.

"Har yili yigirma besh kishidan ikki nafari tarixda iz qoldirish uchun halok bo‘ladigan kasbni faqat aqldan ozganlar tanlashi mumkin"
©N.Lauda