Mamulka potrzebuje ptaszka w ustach
⚡ KLIKNIJ TUTAJ, ABY UZYSKAĆ WIĘCEJ INFORMACJI 👈🏻👈🏻👈🏻
Mamulka potrzebuje ptaszka w ustach
Search Metadata
Search text contents
Search TV news captions
Search radio transcripts
Search archived websites
Advanced Search
Full text of " Zbiór wiadomości do antropologii krajowej "
See other formats
Google
This is adigiial copy of a bix>k thal was presen-cd for generał ions on library shekes before ii was carcfully scanncd by Google as parł of a projecl
to make the world's books discovcrable onlinc.
Ii has survived long enough for ilu- copyright lo expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one ihal was never subjecl
Ui copyright or whose legał copyright term has e.\pired. Whelhcr a book is in the publik domain may vary couniry loeouniry. Public domain books
are our galeways lo the pasł. represenling a weallh of bisiory, cullure and knowledge lhat's oflen diflicull to discover.
Marks, notalions and olher marginalia presenl in the original volume will appear in this lile - a reminder of this book's long journey from the
publisher lo a library and linally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner willi libraries lo digili/e public domain malerials and make lnem widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their cuslodians. Neverlheless. this work is e\pensive. so in order lo keep providing this resource. we have laken steps lo
prevent abuse by commercial parlics. iiicliiJiiig placmg Icchnical reslriclions on aulomated querying.
We alsoasklhat you:
+ Make non -commercial u.se ofthc files We designed Google Book Search for use by individuals. and we reuuesl that you usc thesc files for
pcrsonal, non -commercial purposes.
+ Refrain from imtomuted t/ncrying Do not send automaled i.|ueries of any sorl to Google's system: If you are conducting research on machinę
translation. optical characler recognilion or olher areas where access to a large amount of te.\l is helpful. please conlact us. We encourage the
use of public domain malerials for thesc purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you sec on each lile is essenlial for informing people aboul this projecl and hclping them lind
additional malerials llirough Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legał Whatever your use. remember thal you are responsible for ensuring ihal whal you are doing is legał. Do not assume that just
bccausc we believe a book is in the public domain for users in the Uniied Staics. thal the work is also in ihc public domain for users in other
counlries. Whelher a book is slill in copyrighl varics from country lo country, and we can'l offer guidancc on whclhcr any specilic usc of
any specilic book is allowed. Please do nol assume ihal a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the worki. Copyrighl infringcmcnl liabilily can be quite severe.
About Google Book Search
Google 's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discoYcr llie workfs books whilc liclpmg aulliors and publishcrs rcacli new audiences. You can search 1 1 inni, u li I lic luli lc\l of this book on I lic web
al |_-.:. :.-.-:: // books . google ■ com/|
._$. •. . ...**•
\
n*
\
OC ^' /|
i/lSS ci J^k
\
• /
. v - ~^-.t
-Jss^śj^
ZBIÓR WIADOMOŚCI
DO
ANTROPOLOGII KRAJOWEJ
WYDAWANY STARANIEM
KOMISYI ANTROPOLOGICZNEJ
Akademii Umiejętności w Krakowie.
I22-I0-I89Ś
\
• s**r \s ■ ."^ % '"•%• .^"-•'Nrf^W
TOM IX.
* K w'* • _^\ * .•*•*. -^/*v* \.*».
W KRAKOWIE,
w drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego
pod tymcc. zarządem Hol. Driiibownkifgo.
'1885.
t
,r>f,
¥
-*~ • . ■*--*-
>-
i
ł
i
V
'Sto
Jt?c. -.' Ą'/!&& d. JLP-
/
?
/ ..
i
\
I.
(ział archeologiczno-antropologiczny.
Sprawozdanie
z badań paleo-etnologiczny ołi
w jaskiniach okolic Ojcowa
dokonanych w r. 1884.
przes
CK Ossowskiego.
(z tablicę).
Głównym przedmiotem zeszłorocznych badań moich, dokonanych
z polecenia Romisyi antropologicznej, było badanie jaskini Wićrzchow-
skiój-Górnój. Należy ona do grupy jaskiń występujących w naj-
bliższych okolicach Ojcowa i leży w wąwozie Wierzchowskim, prze-
chodzącym przez teryotoryjum wsi Wićrzchowia, w odległości małój
milki na zachód od wąwozu ojcowskiego. Zarys geologicznej budowy,
oraz sytuacyi topograficznej tćj miejscowości podałem już w ogólności
w poprzednićm „Sprawozdaniu" mojćm, z badań przygotowawczych
okolic Ojcowa *), a szczegółowo opisałem je w rozprawie o badaniu
jaskini Maszy ckiój *). W wąwozie tym, mającym długości nie więcój
dwóch kilometrów, występuje kilka jaskiń położonych nie daleko
jedna od drugićj. Pomiędzy niemi tu właśnie znajduje się także
jaskinia tak zwana Mamutowa (Wićrzchowska-Dolna), znana z li-
cznych wykopalisk zdobytych z niój przez p. J. Zawiszę. Wiórz-
chowska zaś Górna leży na północ od Mamutowćj i występuje
*) Ob. Sprawozdanie z badań paleoetnologicznych w jaski-
niach okolic Ojcowa w r. 1883 (Zbiór wiad. do antr. kraj. Kra-
ków 1884. T. VIII; Dz. I.)
*) Ob. Jaskinie okolic Ojcowa pod względem paleoetnolo-
gi cznym. — I. Wiadomości wstępne;— Jaskinia Maszy ck a
wMaszycach (Pamiętnik Wydz. mateui.-przyr. T. XI. str. 1—50.
w jednóm z największych tutejszych obnażeń skalnych, wznoszących
się na północnóm pograniczu ziem Wiórzchowia z grantami wsi Bębła.
Z pomiędzy dotychczas poznanych naszych jaskiń krajowych, należy
ona do największych, gdyż wnętrze jój, o ile ono dziś zostało pozna-
ne, wynosi około 640 metrów długości, łamiącej się w rozmaitych
kierunkach i na rozmaitych poziomach. Nie ulega jednakże wątpli-
wości, iż po ściślejszóm zbadaniu tej jaskini, t. j. po rozkopaniu jój
namuliska, któróm zapłynięte są liczne, dziś już nawet spostrzegać się
dające otwory w jej bokach, długość tej jaskini okaże się o wiele
większą.
Stan tej jaskini, w jakim się ona znajduje w obecnym czasie,
wskazuje przyłączony tu rzut jój poziomy, sporządzony przed rozpo-
częciem badań (ob. Tabl. I). Wejście do niój stanowią trzy otwory,
występujące wszystkie od strony wąwozu Wierzchowskiego. Dwa
pierwsze otwory, występują na poziomie niższym, prawie u samego
spodu wąwozu, i leżą prawie obok siebie, a otwór trzeci (C) znajduje
się w odległości kilkudziesięciu od nich metrów i pokazuje się na
wysokości 50 — 60 metrów od dna wąwozu, prawie u samego wierz-
chołka obnażenia skalnego.
O wnętrzu tej jaskini, wspominając pobieżnie w poprzednićm
mojóm „Sprawozdaniu" 8 ), podałem o nióm wiadomość taką, jaką
osiągnąć mogłem na pierwszy rzut oka z jednorazowego, powierzchow-
nego jego obejrzenia. Po uskutecznieniu zaś przyłączonego planu
pomiarowego całćj, dziś dla badań przystępnej próżni tej jaskini,
wnętrze to przedstawia kształt i budowę następujące:
Zaczynając od północy, od otworu pierwszego (A), jaski-
nia rozpoczyna się od obszernej i szeroko roztwartćj komory wstępnej,
mającej kształt wydłużono j nawy, ciągnącej się na 24 metry w kie-
runku południowo wschodnim (w — b). Przy samom wejściu ma ta
komora naczelna około lOm. szerokości, a w dalszym swym ciągu
zwęża się stopniowo tak, iż na 24m metrze od wejścia (w punkcie &.),
dochodzi do jednometrowej tylko szerokości, stanowiącej niby wejście
drugie, prowadzące do dalszej głębi jaskini. Sklepienie tej komory
wstępnój podniesione jest wyżej w połowie jej przedniej, gdzie docho-
dzi do wysokości 10 — 12 metrów po nad dnem jaskini, czyli na 6 — 7
metrów nad powierzchnię namuliska; ku tyłowi zaś jej obniża sio
stopniowo do wysokości metrów trzech. W sklepieniu t6m widać jeden
znacznćj wielkości okrągławy otwór, czerniejący w górze, przy samom
prawie wejściu, a mniej więcej na połowie długości komory przecina
to sklepienie w poprzek i w kierunku ukośnym jedna szersza i zna-
cznie wydłużona szczelina, oraz kilka szczelin pomniejszych. Po stronie
lewej od wejścia, w drugiej już połowie tej komory, jest zagłębienie,
tworzące rodzaj przykomórka (Pj, którego przedłużenie stanowi ciasna
x ) Ob. przytoczone wyż. Sprawozdanie z badań w r. 1883 (1. a).
tzczdłna skalna, tdąca w kierunku na zewnątrz gfkafy. £o stronie zaś
prawgj, ąaprzeeiw tego przykomórka, jest pfrsejście, mające mniej wię-
cej parę metrów szerokości, o sklepieniu niskióm, łukowatym, prowa-
dzące do drogiej komory jaskini (2)), która stanowi halę wielką
dolną, mającą około 30 metrów długości i 12 do 13 m. największej
«rtj szerokości. Środek tej obszernej hali zajmuje wznosząca się z dna
jadkini okrągła skała w kształcie potężnego słupa, podtrzymującego
Wysoko podniesione sklepienie komory. W sklepieniu dostrzedz tu mo-
inia czerniejące w górze liczne otwory i szczeliny. W końcu swym tyl-
nym komora ta rozdwaja się na dwie odnogi, tworzące dwa niezbyt
szerokie korytarze, czyfi chodniki. Jeden z nich północny, zwany
Do-Niedżwiedzia "*) ciągnie się ku północnemu wschodowi w kie-
runku łamanym na przestrzeni około 40 m. długości, gdzie się kończy
pięknemi, wielce fantastycznego układu naciekami stalaktytowymi ($),
nazwanemi Niedźwiedzie -Tr o n y. Stalaktyty znajdują się tu i przy
początku tego chodnika, po stronie jego lewej (&), gdzie się wytwa-
rzają i dziś w skutek przenikającej w to miejsce wody atmosferycznej,
pokatcjącej się po każdym prawie deszczu. Układ stalaktytów tego
miejeca ma kształt podobny do kropielnicy, której nazwę z tego
powodu to miejsce otrzymało. O kiika metrów dalej poza tą krop i el-
a i cą^ oddziela idę od tego chodnika jedno ramię (Ż), podnoszące się
dość stromo w gó*ę na przestrzeni około 10 metrów. Dno tego ramie-
akt stanowi skała toąga, namuliskiem wcale niepokryta.
Chodnik drugi, południowy, szerszy od poprzedniego, zwany
Do -Hi jeny *), ciągnie się w kierunku południowo-wschodnim na
przestrzeni trzydziestu prawie metrów, poczem opuszcza się w dół i
dalej zamulony jest zupełnie (w). Na połowie długości tego chodnika
i na środku jego jest naciek stalaktytowy (s), wiszący od sklepienia
w kształcie potężnego okrągłego sąpla, który, łącząc się u dołu ze sta-
lagmitem, tworzy niby słup, dzielący w tóm miejscu korytarz na dwie
połowy tak wąskie, iż dla przejścia dalszego potrzeba się w tóm miej-
scu przeczołgnąć.
Dalsze przedłużenie wnętrza jaskini ma kierunek wsteczny, t. j.
ciągnący się ku północnemu zachodowi. Postępując w tym kierunku
korytarzem parametrowej szerokości, dosięgamy w odległości 35 me-
trów niewielkiej komory, czyli hali Małej -Dolnej (G), mającej
kształt trójkątny. Ztąd , idąc dalej w tymże północno-zachodnim kie-
runku, dosięgamy drugiego otworu jaskini (27), który tworzy jej dru-
gą wstępną komorę. To drugie wejście tua kształt mocno rozszerzony
*) Powodem tej ntówy było to, że przed laty kilku, gdy poszukiwano
w tej jaskiai zSemi przydatne* j do uprawiania pól, natrafiono ta Da
znaczną ilo4ć kości i w łeb niedźwiedzia jaskiniowego, zk§d uro-
sły domysły, iż miejsce to fayjo przez zwierze lo zamieszkałem.
*) tf ego samego rodzaju okoliczność dała powód do mniemania, iz w miej-
sca tern żyfe hije na jaskiniowa.
4
i wtylnój swój części rozdzielony potężną szeroką skałą na dwa wą-
skie ramiona (r 1 ir u ), łączące go z halą Małą- Dolną (O). Od tćj-
że hali postępując w kierunku prawie południowym, przechodzi się ko*
rytarzem zwanym Do-Przesmyku, który, zwężając się stopniowo,
w odległości około 15 metrów od hali, kończy się w kierunku prostym
wąską szczeliną skalną (n), a w lewym swym boku ma dość ciasny,
prawie jedno-metrowój szerokości otwór (o T ), zamulony tak, iż wci-
snąć się do niego można tylko, czołgając się. Otwór ten stanowi po-
czątek długiego, przeszło 45 metrów mającego, wąskiego korytarza,
tak samo zamulonego, zwanego Przesmyk-Długi. Na połowie swój
długości (p) , przesmyk ten rozszerza się nieco i sklepienie jego pod-
nosi się w tóm miejscu o tyle, iż można prawie swobodnie stanąć.
Drugi koniec tego przesmyku jest podobnież otworem bardzo cia-
snym (o 11 ), który wprowadza do długićj a wąskićj hali (M), mającój
sklepienie podniesione do wysokości kilkunastu metrów. Tu się roz-
poczyna niby druga połowa jaskini, do którćj, oprócz Przesmyk u-
D ługi ego jest wejście inue, przez otwór jój trzeci (C).
Wstępując do jaskini tym trzecim otworem (C), do którego do-
stać się można od strony wąwozu, po bardzo stromej ścieżce, wiodącój
w górę śród gęstych zarośli leśnych (ob. na planie: ścieżka do ja-
skini górnćj), wchodzi się najprzód do niewielkićj wąskićj szyi,
mającój około 5 metrów długości , prowadzącćj w dół ( W) do pierw-
szćj w tóm miejscu komory niewielkićj (E), poczćm, przebywszy zno-
wu kilka metrów przejścia zwężonego , w którćm potrzeba przeleżć
przez próg kamienny (r), wstępuje się do hali Małćj-Górnćj (F) y
mającój kształt równobocznego trójkąta, obróconego podstawą ku pół-
nocy, a końcem ostrym ku południowi. Wysokość trójkątnej przestrze-
ni tój hali (z północy ku południowi) wynosi około 15 metrów, a sze-
rokość jój w podstawie trójkąta ma mniej więcej metrów 10. W kącie
południowym, hala ta ma dwa wąskie otwory, całkiem zamulone, a kąt
jój wschodni przedłuża się dalój w kształcie korytarza, który, obniża-
jąc się w dół (z 1 ), wprowadza do tój samej hali (M)< do którój pro-
wadzi wyżćj opisany Przesmyk-Długi. Hala ta ma przeszło 35
metrów długości, a koniec jój wschodni zwęża się i obniża do tego
stopnia, iż tworzy w tóm miejscu przejście 2 — 3 metrów długości, tak
ciasne i niskie , że nawet przecząłgnięcie się tędy do dalszych komor
jaskini jest zbyt utrudnionóm. Miejsce to zowią Ciasnotą. Dalszą
natomiast drogę otwiera inne przejście, znajdujące się na połowie dłu-
gości tój hali i w boku jój południowym. Jest nim Przesmyk-Krótki,
niski, mający 2 metry szerokości i około 3 metrów długości, którym
daleko łatwiej się przeczołgnąć, a który prowadzi do hali następnej (N),
podobnie jak i poprzednia długiej a wąskiej i ciągnącej się z nią pra-
wie równolegle na przestrzeni 35—40 metrów, wzdłuż z zachodu ku
wschodowi. Koniec zachodni tój hali rozdziela się na dwie odnogi,
kończące Bię zwężonemi szczelinami, a koniec wschodni wprowadza
.dalszych komór jaskiniowych. W pobliżu końca tój komory, w boku
jój lewym czyli północnym przesącza się woda i osad z niój wytwarza
rt
stalaktyty w kształcie grubych skorup krystalicznego wapienia nacieko-
wego, pokrywających część dna komory. Dalszy od tego miejsca ciąg
jaskini stanowią szerokie i w rozmaite strony rozgałęzione komory
czyli hale, mające sklepienie przeważnie wysoko podniesione i łamiące
się w kształtach nader fantastycznych. Miejsce to jest niby labiryntem
tćj jaskini, gdzie głównie schodzą się i łączą rozmaite jćj odnogi wio-
dące w rozmaite strony, oraz chodniki wiodące do góry. Całe obszerne
to wnętrze dzieli na dwie prawie równe części (L l i L u ) małe podnie-
sienie w rodzaju progu (kamienny próg). Obie te połowy tworzą
dwie główne hale tćj części jaskini, których kierunek podłużny jest
północno-południowy. W obu tych halach cały spód zawalony jest mnó-
stwem głazów i brył skalnych. W hali (L 11 ) jest wąskie przejście pro-
wadzące do góry (t), w końcu którego znajduje się otwór pionowy
w dół (w). Przy końcu południowym tćjże hali i od strony wschodnićj
znajduje się przejście dalsze (# in ). Potrzeba tu jednakże wdrapać się
po skale nagićj do wysokości 3. do 4 metrów, niby na piętro, którę-
dy, wśród zwalisk mnóstwa brył i głazów można się dostać do hali'
W i e 1 k i ć j - G ó r n ć j (ff) , mającćj około 45 metrów długości i do
10 metrów szerokości. Koniec południowy tej wspaniałej hali jest za-
okrąglony i nie ma żadnego dziś widzialnego otworu. Czernieje tu tyl-
ko obszerny, zupełnie okrągły otwór w sklepieniu, do którego dziś
dostać się nie można. W końcu zaś północnym, po stronie wschodnićj
znajduje się olbrzymi słup skalny, w okrąg którego prowadzi dość
wąskie przejście (y—y 1 )- W dalszym ciągu, hala rozdwaja się na dwa
ramiona, z których jedno ma kierunek północno-wschodni, a drugie
prawie zupełnie północny. Ramię pierwsze przeciąga się na 18 — 20
metrów, w kształcie korytarza kończącego się nieco rozszerzoną pró-
żnią tworzącą niby komórkę (Z), zasklepioną ugory i od tyłu obfitć-
mi naciekami stalaktytowymi, mającemi podobieństwo do czapek (Czapki).
Ramię znowu północne tworzy na przestrzeni 7 — 8 metrów przejście
znacznie zwężone naciekami stalaktytowymi, którćmi zapłynięte są o-
bie boczne ściany tego przejścia. Doprowadza ono do głębokićj ja-
my (JĘ), mającćj 10 metrów długości (w otworze górnym), 3 do 4 m.
szerokości i 4 do 5 m. głębokości. Boki i sklepienie tćj jamy zapły-
nięte są nader ozdobnćmi naciekami stalaktytów, których liczne sąple
cienkie, jedne zawieszone u sklepienia, a drugie stćrczące z dołu w po-
staci słupków stalagmitowych zdobią wierzch i spód tćj części jaskini.
Spód tćj jamy, dokąd potrzeba się spuścić po drabinie, zawalo-
ny jest bryłami skalnemi rozmai tćj wielkości. Ze szczelin pomiędzy
bryłami tego zwaliska kamiennego stćrczą kości kopalne gatunków za-
ginionych , o których niżćj podam wiadomość więcćj szczegółową.
Przedłużenie północnego i południowego końca tćj jamy stanowią w%-
skie szczeliny, a w boku jćj, od strony zachodnićj, jest otwór dość cia-
sny (o 111 ) , do głębi którego , z powodu rumowiska skalnego zapełnia-
jącego jego wnętrze, dziś dostać się nie można. Miejsce to zatćm na*
leży uważać za tymczasowe zakończenie tćj obszernćj jaskini, .
8
Całe opisane, dotychezas poznane, wnętrze tej jaskini, jak to już
z tego pobieżnego opisu wnosić można, nie znajduje się na jednym
poziomie, lecz przeciwnie, podnosi się ono i zniża w rozmaitych punk-
tach. Z całej jednakże zmienności tego poziomu, można wyróżnić dwa
poziomy główne: dolny i górny. Do pierwszego należą wszystkie ko-
mory i chodniki przylegające do dwóch dolnych otworów jaskini (A
i &)> *• j- °bi6 komory wstępne, hale D i G % chodniki Do-
Niedźwiedzia, Do-Hijeny i Do-Przesmyku, tudzież sam
Przesmyk-Długi wraz z leżącemi poza nim komorami i halami
(M y N, L l i L u ) oraz Kostnicą (Jl). Na poziomie zaś górnym-
znajduje się otwór (C), hale E i F; oraz hala Wielka -Górna (ff)
z chodnikami Do- Czapek i Do- Kostnicy*
Badanie opisanego wnętrza tej jaskini rozpoczęte zostało w trzech
punktach, mianowicie: w dwóch dolnych otworach (-4 \B) r oraz w sar
mym końcu jaskini, w zagłębieniu Kostnica. (X).
W otworze A badałem komorę wstępną na przestrzeni 24 me-
trów jej długości (pomiędzy o, i 6). W komorze tej , przed dkiesiccią
przeszło laty, przed niniejazćm badaniem (w r. 1871 — 73) dokonaną
już była pierwsza próba badania tej jaskini przez p. J. Zawisza Na
kilka metrów dalej w głąb jaskini od punktu oznaczonego na naszym
planie przez a zdjęto tu wówczas w tym celu część namuliska na nie-
wielkiej przestrzeni i natrafiono na ognisko, w okolicy którego uzbie-
rano około stu narzędzi krzemiennych łupanych , krzemienną strzałkę^
ka
Sztywnieje z każdą sekundą
MILF i prawiczek w jednym pomieszczeniu
Murzynki gotowe na dupczenie