Koronavirus haqida / Коронавирус ҳақида

(кирилл ёзуви пастда)

Bugungi kunda dunyoning koʻp mamlakatlariga tarqalib, pandemiyaga aylangan COVID-19 (Koronavirus) koʻpchiligimizni asosli tashvishga solmoqda. Internet tarmogʻida, xususan, ijtimoiy tarmoqlarda bu virus haqida soxta va tekshirilmagan maʼlumot koʻpayganini hisobga olib, biz siz uchun foydali maʼlumot va maslahatlarni keltirib oʻtishni maʼqul topdik.

16-martdan Oʻzbekistonda karantin holati eʼlon qilinishi bilan, ijtimoiy tarmoqlarda (jumladan, turli Telegram kanallarida) koronavirus haqida asossiz va ochiqcha zararli maʼlumotlar tarqalishi keskin kuchaydi. Bunday holatlar aholi oʻrtasida virus va u keltirib chiqaradigan kasallik haqida yetarlicha tushuncha yoʻqligi sabab yuz bermoqda.

Virus — bu nima?

Virus — murakkab tuzilishga ega organik molekula. Bakteriyadan farqli oʻlaroq, virus — hujayra emas. U oziqlanmaydi, oʻzidan koʻpaymaydi. Uning oʻzagida genetik kod (RNK molekulasi) saqlanadi — virus tirik organizmga tushishi bilan, uning hujayralariga yorib kirib, oʻz kodini “nusxalashni” boshlaydi. Bu yangi nusxalar atrofida oqsil qobiq yaratib, yangi viruslar hosil qiladi. Bu jarayonda u kirib olgan hujayra nobud boʻladi.

Antibiotiklar virusni oʻldira oladimi?

Antibiotiklar faqat bakteriyalarni oʻldiradi — virusga ular taʼsir qilmaydi. Chunki virus — shunchaki, molekula.

Unda virusni qanday yengish mumkin?

Virus organizmdan tashqarida ekanligida (qoʻlingizda, biror narsa sathida) uni turli moddalar bilan parchalash mumkin. Spirt va ishqorlar virus molekulasini parchalaydi va uni zararsizlantiradi. Har qanday sovun tarkibida ishqor (kislota) bor — shu bois qoʻlingizni sovunlab yuvganingizda, undagi virus zararsizlantiriladi.

Organizmga yuqqan virusni qanday yengish mumkin?

Ogʻiz, burun, koʻz yoki boshqa aʼzoning shilimshiq pardalari orqali tanaga kirib boʻlgan virusni hech qanday dori bilan zararsizlantirib boʻlmaydi — uni odamning immun sistemasi toʻxtata oladi xolos. Shuning uchun virus organizmga yuqishini oldini olish uchun hamma chorani koʻrish kerak. Bugun sarimsoq, sirka, aroq yoki yana bir nimalar virusdan davolaydi deyotgan gaplar mutlaqo asossiz va ularga ishonib ergashish odamlarni chindan ish beradigan choralarni koʻrishdan chalgʻitadi va hamma uchun xavf yaratadi.

Demak virus yuqqandan keyin hech narsa qilib boʻlmas ekan-da?

Boʻladi. Virus yuqdi degani — bu tamom degani emas. Avvalo, immunitetni mustahkam saqlash kerak — sogʻlom turmush tarzini yuritish va foydali ovqatlarni yeyish kerak. Tozalikka eʼtibor qaratish kerak. Chunki tanaga virusdan tashqari boshqa mikroblar tushsa — immunitet birdaniga ham mikroblar, ham virus bilan kurashishiga toʻgʻri keladi. Shuning uchun immunitetga yordam berish uchun ozodalik va sogʻlom ovqatlanishga eʼtibor berish kerak. Bir necha kundan soʻng tana oʻzi virusni yengadi va odam murakkab asoratlarsiz kasallikdan qutiladi. Koronavirusni yuqtirgan odamlarning 80% hech qanday simptomlarni sezmay yoki juda yengil simptomlar bilan tuzalib ketadilar. 15% yuqtirganlarda sezilarli simptomlar (shamollashga oʻxshash belgilar) kuzatiladi. Bugungacha faqat 3-4% yuqtirganlar vafot etmoqda — bular asosan qariyalar va kasallik sabab immuniteti zaiflashgan odamlar. Shuni hisobga olib, keksalik yoki xastalik sabab tanasi zaiflashgan odamlarni astoydil ehtiyot qilib turish kerak.

JSST kasallikdan saqlanish uchun quyidagi choralarni tavsiya qilgan:

• Qoʻlingizni imkon qadar tez-tez yuvib turing. Virus uni yuqtirgan odamlarning qoʻlida, ular ushlagan narsalarda boʻladi — siz ham ularni ushlashingiz mumkin. Qoʻlni yuvish ehtimolda yuqqan virusni ichki organlaringizga yetib bormasidan oldin oʻldiradi.
• Jamoat joylarida imkon qadar masofani saqlang. Koʻpchilik orasida ekaningizda siz va boshqalar orasida kamida 1 metr joy boʻlishiga harakat qiling, chunki virus birov aksirganda yoki yoʻtalganda, havo orqali nafas yoʻlingizga tushishi mumkin.
• Koʻzingiz, burningiz va ogʻzingizga qoʻl tekkizmaslikka harakat qiling. Biror joydan qoʻlingizga yuqqan virus ichki organlaringizga (aynan nafas yoʻlingizga) yetib borsagina sizga zarar keltiradi.
• Nafas yoʻllari gigiyenasiga amal qiling. Aksirish yoki yoʻtalishda ogʻiz-burningizni kaftingiz, bilagingiz yoki tirsagingiz bilan toʻsing. Ishlatayotgan roʻmolchangizni muntazam yuvib turing, bir martalik salfetkalarni bir marta ishlatgandan keyin darhol tashlab yuboring.

Shuningdek, JSST axborotiga koʻra, tibbiyot niqoblarini taqish kundalik turmushda virusdan himoyalanishda ahamiyatga ega emas. Niqobni virus bilan kasallangan odamga qarayotgan yoki virusdan xastalanish alomatlarini koʻrsatayotgan shaxslargina taqishlari maqsadga muvofiq. Afsuski, niqoblar narxini sunʼiy oshirish maqsadida ham niqobdan foydalanish kerakligini targʻib qilayotgan odamlar uchrab turibdi. Ammo keng jamoatchilik bunday asossiz axborotga ishonib, niqoblarni koʻp sotib olishi chindan yordamga muhtoj kasallarga gʻamxoʻrlik qilayotgan tibbiyot xodimlari uchun niqob taqchilligini keltirib chiqarmoqda.

Va nihoyat, hushyor boʻling — lekin xotirjam boʻling. Vahimaga berilish kasallikdan ham xatarliroq boʻlishi mumkin.

Siz va yaqinlaringizga salomatlik tilaymiz.

Бугунги кунда дунёнинг кўп мамлакатларига тарқалиб, пандемияга айланган CОВИД-19 (Коронавирус) кўпчилигимизни асосли ташвишга солмоқда. Интернет тармоғида, хусусан, ижтимоий тармоқларда бу вирус ҳақида сохта ва текширилмаган маълумот кўпайганини ҳисобга олиб, биз сиз учун фойдали маълумот ва маслаҳатларни келтириб ўтишни маъқул топдик.

16 мартдан Ўзбекистонда карантин ҳолати эълон қилиниши билан, ижтимоий тармоқларда (жумладан, турли Телеграм каналларида) коронавирус ҳақида асоссиз ва очиқча зарарли маълумотлар тарқалиши кескин кучайди. Бундай ҳолатлар аҳоли ўртасида вирус ва у келтириб чиқарадиган касаллик ҳақида етарлича тушунча йўқлиги сабаб юз бермоқда.

Вирус — бу нима?

Вирус — мураккаб тузилишга эга органик молекула. Бактериядан фарқли ўлароқ, вирус — ҳужайра эмас. У озиқланмайди, ўзидан кўпаймайди. Унинг ўзагида генетик код (РНК молекуласи) сақланади — вирус тирик организмга тушиши билан, унинг ҳужайраларига ёриб кириб, ўз кодини “нусхалашни” бошлайди. Бу янги нусхалар атрофида оқсил қобиқ яратиб, янги вируслар ҳосил қилади. Бу жараёнда у кириб олган ҳужайра нобуд бўлади.

Антибиотиклар вирусни ўлдира оладими?

Антибиотиклар фақат бактерияларни ўлдиради — вирусга улар таъсир қилмайди. Чунки вирус — шунчаки, молекула.

Унда вирусни қандай енгиш мумкин?

Вирус организмдан ташқарида эканлигида (қўлингизда, бирор нарса сатҳида) уни турли моддалар билан парчалаш мумкин. Спирт ва ишқорлар вирус молекуласини парчалайди ва уни зарарсизлантиради. Ҳар қандай совун таркибида ишқор (кислота) бор — шу боис қўлингизни совунлаб ювганингизда, ундаги вирус зарарсизлантирилади.

Организмга юққан вирусни қандай енгиш мумкин?

Оғиз, бурун, кўз ёки бошқа аъзонинг шилимшиқ пардалари орқали танага кириб бўлган вирусни ҳеч қандай дори билан зарарсизлантириб бўлмайди — уни одамнинг иммун системаси тўхтата олади холос. Шунинг учун вирус организмга юқишини олдини олиш учун ҳамма чорани кўриш керак. Бугун саримсоқ, сирка, ароқ ёки яна бир нималар вирусдан даволайди деётган гаплар мутлақо асоссиз ва уларга ишониб эргашиш одамларни чиндан иш берадиган чораларни кўришдан чалғитади ва ҳамма учун хавф яратади.

Демак вирус юққандан кейин ҳеч нарса қилиб бўлмас эканда?

Бўлади. Вирус юқди дегани — бу тамом дегани эмас. Аввало, иммунитетни мустаҳкам сақлаш керак — соғлом турмуш тарзини юритиш ва фойдали овқатларни ейиш керак. Тозаликка эътибор қаратиш керак. Чунки танага вирусдан ташқари бошқа микроблар тушса — иммунитет бирданига ҳам микроблар, ҳам вирус билан курашишига тўғри келади. Шунинг учун иммунитетга ёрдам бериш учун озодалик ва соғлом овқатланишга эътибор бериш керак. Бир неча кундан сўнг тана ўзи вирусни енгади ва одам мураккаб асоратларсиз касалликдан қутилади. Коронавирусни юқтирган одамларнинг 80% ҳеч қандай симптомларни сезмай ёки жуда енгил симптомлар билан тузалиб кетадилар. 15% юқтирганларда сезиларли симптомлар (шамоллашга ўхшаш белгилар) кузатилади. Бугунгача фақат 3-4% юқтирганлар вафот этмоқда — булар асосан қариялар ва касаллик сабаб иммунитети заифлашган одамлар. Шуни ҳисобга олиб, кексалик ёки хасталик сабаб танаси заифлашган одамларни астойдил эҳтиёт қилиб туриш керак.

ЖССТ касалликдан сақланиш учун қуйидаги чораларни тавсия қилган:

• Қўлингизни имкон қадар тез-тез ювиб туринг. Вирус уни юқтирган одамларнинг қўлида, улар ушлаган нарсаларда бўлади — сиз ҳам уларни ушлашингиз мумкин. Қўлни ювиш эҳтимолда юққан вирусни ички органларингизга етиб бормасидан олдин ўлдиради.
• Жамоат жойларида имкон қадар масофани сақланг. Кўпчилик орасида эканингизда сиз ва бошқалар орасида камида 1 метр жой бўлишига ҳаракат қилинг, чунки вирус биров аксирганда ёки йўталганда, ҳаво орқали нафас йўлингизга тушиши мумкин.
• Кўзингиз, бурнингиз ва оғзингизга қўл теккизмасликка ҳаракат қилинг. Бирор жойдан қўлингизга юққан вирус ички органларингизга (айнан нафас йўлингизга) етиб борсагина сизга зарар келтиради.
• Нафас йўллари гигиенасига амал қилинг. Аксириш ёки йўталишда оғзи-бурнингизни кафтингиз, билагингиз ёки тирсагингиз билан тўсинг. Ишлатаётган рўмолчангизни мунтазам ювиб туринг, бир марталик салфеткаларни бир марта ишлатгандан кейин дарҳол ташлаб юборинг.

Шунингдек, ЖССТ ахборотига кўра, тиббиёт ниқобларини тақиш кундалик турмушда вирусдан ҳимояланишда аҳамиятга эга эмас. Ниқобни вирус билан касалланган одамга қараётган ёки вирусдан хасталаниш аломатларини кўрсатаётган шахсларгина тақишлари мақсадга мувофиқ. Афсуски, ниқоблар нархини сунъий ошириш мақсадида ҳам ниқобдан фойдаланиш кераклигини тарғиб қилаётган одамлар учраб турибди. Аммо кенг жамоатчилик бундай асоссиз ахборотга ишониб, ниқобларни кўп сотиб олиши чиндан ёрдамга муҳтож касалларга ғамхўрлик қилаётган тиббиёт ходимлари учун ниқоб тақчиллигини келтириб чиқармоқда.

Ва ниҳоят, ҳушёр бўлинг — лекин хотиржам бўлинг. Ваҳимага берилиш касалликдан ҳам хатарлироқ бўлиши мумкин.

Сиз ва яқинларингизга саломатлик тилаймиз.

#ulashing