ایراندل | IranDel
IranDel
🔴 پروتکلهای صداوسیما کجاست؟
✍️ احسان هوشمند
پخش برنامۀ حاوی توهین به یکی از صحابۀ پیامبر اسلام (ص) در شبکۀ یک صداوسیما موجب واکنش شمار زیادی از هموطنانِ سنی مذهب، شخصیتهای فرهنگی و علمی و سیاسی شد. این نخستین باری نیست که در صداوسیمای کشور، شاهد وقوع چنین رویدادهای تحریککنندهای در حوزۀ ادیان و مذاهب هستیم. جدای از بازتابِ گستردۀ موضوع در شبکههای اجتماعی و فضای عمومی، انتقادات زیادی نیز به عملکرد دستگاه صداوسیمای رسمی کشور وارد شد. تمرکز بخش بزرگی از انتقادات هم اثراتِ مخرب ضدِّ انسجامی و وحدتشکنانه چنین برنامههایی است که میتواند به تحریکِ احساسات گروهی از هموطنان از جمله سنیهای کشور منجر شود. در این یادداشت ضمن تأکید بر پیامدهای مخرب پخش چنین برنامههایی از منظری دیگر به چنین برنامههای فرقهگرایانه پرداخته میشود.
۱) در اینکه میان پیروان اهل سنت و اهل تشیع دربارۀ رویدادهای صدر اسلامی اختلافنظر وجود دارد، تردیدی نیست. فرقهها و مذاهب متنوع اسلامی هر یک روایت خود را از رویدادهای صدر اسلام بر حق میداند و دربارۀ صحابۀ پیامبر اسلام قضاوتهای مختلفی بر مبنای مذاهب شکل گرفته است. در دورۀ چند صد ساله پس از وفات پیامبر اسلام اختلافات بین فرقههای مختلف اسلامی گاه و بیگاه به اشکال گوناگون حتی گاه با خشونت ظهور و بروز داشته است. در تاریخِ ایران نیز نمونههایی از برخی رویدادهای تلخ و ناخوشایند در این حوزه، ثبت و ضبط است. هر چند در دورۀ پانصد سال گذشته و پس از گسترش تشیع در ایران و گرویدنِ بخش بیشتری از ایرانیان به مذهبِ شیعۀ اثنیعشری موضوع تفاوتهای میان فرقههای اسلامی نمود بیشتری داشت. البته یک موضوع در اینباره قابل توجه است که شخصیتهای موجه اهل تشیع از جمله اهلبیتِ پیامبر (ص) نزد هموطنانِ اهل سنت نیز دارای احترام و منزلت ویژهای هستند. با احتساب تحولات پس از مشروطه، نظام سیاسی حاکم در ایران بر مبنای روح مشروطه و برابری شهروندان در برابر قانون در سعی و تلاش بودهاند که موضوعات فرقهای و مذهبی میان شیعیان و سنیها به مسئلهای در میان شهروندانِ ایرانی مبدّل نشود. در یکی از اسناد درباره تدوین کتابهای درسی تاریخ و دروس دینی در مدارس دورۀ رضاشاه از رشید یاسمی حساسیتهای در نظر گرفته شده در اینباره را میبینیم که در عین مقیّد بودن نویسنده به روایت شیعی، اما در تلاش بوده تا با احترام از صحابۀ پیامبر اسلام (ص) یاد شود و بدین ترتیب منابع درسی به زمینهای بر ایجاد اختلاف میان ایرانیان مبدّل نشود.
۲) پس از وقوع انقلاب اسلامی دوگانههای ملّت و امّت و نیز دوگانۀ شیعه و سنی در سیاستهای رسمی نمودهای مشهودی داشت. دوگانههایی که البته حاوی پارادوکسهای سیاسی و معرفتی در نظامِ حکمرانی کشور هم بود.
حضور محسوس نوع خاصی از تلقیهای مذهبی در شاکلۀ برنامههای سیاسی و فرهنگی کشور به تدریج موجب بروز نارضایتیهایی نه تنها در میان برخی از هموطنانِ سنی مذهب حتی برخی از هموطنانِ شیعه مذهب را نیز فراهم کرد. به صورت مشخص نمود این تلقیها ظهور علنی خود را در تولیدات هنری و تلویزیونی و حتی کتابهای درسی نشان داد. اتفاق روی داده در هفتۀ گذشته نخستین بار نبود که موجب آزردگی خاطر مؤمنینِ سنی مذهب را فراهم میساخت. اما تندی و بیمنطقی برنامۀ پخش شده و بازتاب فوری آن چیزی نبود که رئیس صداوسیما بتواند به سادگی از کنار آن گذر کند.
۳) اینکه سطح دریافت از مباحث تاریخی و مذهبی و حتی حکمرانی در کشور در حوزههای فرهنگی به چنان درجهای رسیده که شخصی به خود اجازه میدهد به صورت علنی در شبکهای پربیننده به چنین توهینهایی متوّسل شود و در ادامه گروهی دیگر از مسئولین پخشِ صداوسیما نیز این برنامه را به روی آنتن بُرده و حتی باکی از بازتابهای چنین برنامهای و احتمال بروز پیامدهای مخرّب و هرج و مرج در پی آن نداشته باشند، نشان از واقعیتِ تکاندهندهای در کشور دارد. در ایرانِ امروز اقلیتی هستند که خود را محق میداند تا نسبت به اعتقادات دیگر هموطنان به هر ابزاری متوسل شوند و در برابر اقدام خود و حتی پیامدهای آن هم چندان نگران نیست. آیا برای این گروه مصالح ملّی معنایی دارد؟ این افراد کجا و تحت چه شرایطی آموزش دیدهاند؟ هستۀ مرکزی اعتقادات آنان چه نسبتی با حکمرانی یک کشور با تنوعی از ادیان و مذاهب و فرقهها دارد؟ چگونه این افراد به فضاهای رسمی نفوذ کردهاند؟ در چه نهادهای فرهنگی و سیاسی دیگری ردّی از این دست از جریانات را میتوان شناسایی کرد؟ پشتیبانان این افراد و جریان چه کسانی هستند؟ آیا این جریان با برنامه، اقدامات خود را سازمان میدهد؟
۴) صداوسیمای رسمی کشور نخستین باری نیست که اقدام به روی آنتن بردن چنین برنامههای موهنی میکند. در برنامه.های قبلی اعلام شد مدیر شبکهای که شش سال قبل با حضور یکی از مداحان، برنامۀ تندی علیه اعتقادات سنیها پخش کرد امروز این فرد در چه جایگاهی قرار دارد؟ در همین زمینه این پرسش طرح میشود که پروتکلها و دستورالعملهای صداوسیما در این باره حاوی چه نکاتی است؟ اگر این پروتکلها تدوین شده، چرا شاهد چنین برنامههایی هستیم؟ و اگر تدوین نشده چرا تاکنون دربارۀ تدوین دستورالعملهای لازم تعلل شده است؟
پاسخ به چنین پرسشهایی هر چه باشد اما آنچه که به روشنی مشخص است این نکته بدیهی است که فاصلۀ صداوسیمای کشور مانند برخی دیگر از نهادهای فرهنگی کشور با منطق حکمرانی در کشوری با شرایط ایران، فاصلۀ بسیاری دارد. امر ملّی در کانون برنامهسازیهای این نهاد فرهنگی نیست و سلطۀ نگاه ابزاری و جناحی و ایدئولوژیک و گاه فرقهای بر این دستگاه بزرگِ رسانهای و فرهنگی، هزینههای بزرگی برای کشور تراشیده است. تا دیر نشده برای سر و سامان دادن به این دستگاه پرهزینه باید فکری کرد. چرا در شرایط دشوار کشور چنین هزینههایی بر کشور تحمیل میشود؟
🔴 پینوشت:
این یادداشت با چند اصلاحیه در روزنامۀ شرق، شمارۀ ۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ خورشیدی، منتشر شده است.
💢