Халқаро молия бозорларида суверен облигациялар чиқариш бўйича Молия вазирлиги маълумоти
Ўзбекистон Республикаси учун халқаро суверен кредит рейтинг олиниши ва суверен облигациялар чиқарилишидан кўзланган мақсад, хусусий сектор инвесторларини жалб қилиш орқали молиявий манбалар турфа-хиллигини таъминлашдан иборатдир. Шу билан бирга, суверен облигацияларнинг иккиламчи бозордаги котировкалари бизнинг ширкатлар ҳамда банклар томонидан ўз лойиҳаларини мустақил равишда молиялаштириш ҳамда тўғридан-тўғри чет эл инвесторларининг молиявий таҳлиллари учун “бенчмарк”, яъни меъзон, бўлиб хизмат қилади.
Қолаверса, кредит рейтинг ҳисоботлари ва суверен облигация чиқариш учун эмиссия проспекти халқаро инвесторларни Ўзбекистон ҳақида кенг кўламда ва чуқур таҳлил этилган иқтисодий-молиявий кўрсаткичлар ҳақидаги маълумотлар билан таъминлайди. Бу шаффофлик ва таҳлилий маълумотлар экспорт кредит агентлиги томонидан Ўзбекистон хатарини баҳолашда аҳамиятли ҳисобланган ИҲРТ рейтингимизни яхшилайди.
Яқинда интернет саҳифаларида чоп этилган айрим мақолаларда (kun.uz, spot.uz ва бошқалар) Сингапурда жойлашган “Taurus Family Office” таҳлилчиси Райнер Майкл Прайснинг суверен облигациялар чиқарилиши Ўзбекистонни ривожланаётган бозорлар инқирозига тушиб қолиши мумкинлиги ҳақида иддаоларини келтирган.
Бундан ташқари, мазкур мақола ривожланаётган давлатлардаги инқирозни ҳар бир мамлакатнинг ўз иқтисодий қудрати ва заифлигини инобатга олмай, халқаро бозордаги ликвидлик тақчиллигига боғлаб ва бунинг сабабини АҚШдаги фоиз ставкалари ва АҚШ доллари қийматининг ошиши ҳамда халқаро инфляцион кутилмалар билангина асосламоқда.
Аввало, ривожланаётган мамлакатлар ўзаро бир-биридан тубдан фарқ қилишини англаш лозим. Ушбу атама жуда кенг маънода бўлиб, ўта кучли ривожланаётган мамлакатлардан иқтисодиёти энг заиф бўлган 150 дан зиёд мамлакатларни қамраб олади.
АҚШ фоиз ставкаларининг ўсиши иқтисодий заиф мамлакатлар жорий ҳисобининг катта миқдорда дефицит бўлишига ва ЯИМга нисбатан ташқи қарз тўловларининг ошишига, айрим ҳолларда геосиёсий хатарлар эса, вазиятни бунданда оғирлашишига олиб келди.
Мисол учун, 2018 йил 1 мартдан бери АҚШ долларига нисбатан Турк лираси 32%га (Туркия ва АҚШ ўртасидаги зиддиятли муносабатлар ҳамда Туркия марказий банки мустақиллигининг йўқолиб бориш хатарлари сабаб), ЖАР ренди 20%га арзонлаган ҳоглда, бошқа ривожланаётган давлат вакили Польша злотийси қиймати эса 11% га қадрсизланди холос. Мана шу даврда, Ўзбек сўмининг АҚШ долларига нисбатан қийматини солиштирсак, миллий валютамиз аввал ўсиб, кейин эса деярли эски ҳолатига қайтган (2018 йил 1 Март куни 1 АҚШ доллари 8190 сўм бўлса, 2 ноябрь куни эса 8237 сўмни ташкил этади, яъни 0.5% қадрсизланган холос).
Агар “қаттиқ” валюталарга эътибор берсак, 2018 йил 1 март ҳолатига АҚШ долларига нисбатан Евро 9%га, Япон иенаси эса 7%га қадрсизланганини кўриш мумкин. АҚШ доллари қадрининг ортиши умумий тренд эканлиги ва бу эса ривожланаётган давлатларнинггина заиф тарафи эмаслигини кўрсатиб бермоқда.
Иккинчидан, ички бозордаги хорижликларга тегишли молиявий активлар мазкур мамлакатнинг дунё молиявий бозорлариидаги тебранишларга таъсирчанлигини баҳолашда жуда муҳим ҳисобланади. Мисол учун, Жаҳон банки маълумотларига кўра, хорижий инвесторлар Туркиянинг ички бозоридаги қимматли қоғозларнинг 64%ига эгалик қилади. Турк лираси қадрсизланаётган ва сиёсий хатарлар ортаётган бир пайтда, хорижий инвесторлар томонидан маблағларнинг Туркиядан қайтариб олиниши Турк лирасининг янада қадрсизланишига олиб келди. Ундан ташқари, Халқаро валюта жамғармаси маълумотларига кўра, Туркия ташқи қарз тўловларининг экспортга нисбати 2018-2021 йилларда ЯИМнинг 90-94% бўлиши кутилмоқда.
Ўзбекистон Республикасининг молия бозорлари жаҳон молия бозорларига интеграция бўлмаганлигини инобатга олиш лозим. Ички молия бозорларида хорижий инвесторлар улуши ўта паст даражада бўлиб, бунинг сабаблари ички молия бозорлари ривожланмагани ва капитал назоратининг мавжудлигидир. Келажакда ички молия бозорларининг ривожланиши ва капитал назоратининг эркинлаштирилиши хорижий портфель инвесторларининг оқимига олиб келади. Ички молия бозорида хорижий инвесторлар улушининг 40%гача ортиши ижобий жараён сифатида таснифланиши керак.
Қолаверса, Ўзбекистон Республикаси ташқи қарз миқдорининг пастлиги, олтин-валюта заҳираларимизнинг юқори даражада эканлиги ҳамда жорий ҳисоб ҳолатининг барқарор эканлиги аҳамиятлидир.
- Ташқи қарзларнинг 86%и узоқ, яъни 10 йилдан ортиқ муддатли эканлиги яқин 10 йил ичида ташқи қарз тўловлари бўйича босимнинг мавжуд эмаслигини англатади;
- Ташқи қарз тўловларининг экспортга нисбати 2018-2021 йилларда ЯИМнинг 12-16% бўлиши кутилмоқда;
- 2018 йил 1 октябрь ҳолатига кўра, олтин-валюта заҳираларимиз 26,4 миллиард АҚШ долларини ташкил этиб, умумий ташқи қарздан 1,7 баробар кўп бўлиб, 20 ойлик импорт харажатларини қоплай олади.
Хулоса қилиб айтганда, АҚШдаги фоиз ставкаларининг ўсиши купон ставкаларга таъсир этса-да, халқаро молия бозорларда жойлаштириши кутилаётган суверен облигациялари Ўзбекистон Республикасини ривожланаётган бозорлар инқирозига тушиб қолишига олиб келмайди.