معرفی یک کتاب: غول ها؛ نخبگان قدرت جهان سرمایه

در شماره‌هاي 1 و 2 مجله «دانش و امید»، در مطلبی تحت عنوان «تئوری امپریالیسم و تغییرات آن در قرن بیست و یکم» انحصارات و نقش جدید آنها تشریح شده بود. بسیاری از کارشناسان اقتصادی و جامعه شناسی در جوامع پیشرفته سرمایه‌داری در سال‌های اخیر، تلاش های خوبی صرف بررسی برخی از ویژگی‌ها و پیچیدگی‌های این سیستم فراملیتی کرده‌اند. یکی از این تلاش‌ها، کتاب جالبی است از پیتر فیلبیپس Peter Phillips نویسنده آمریکایی (از این به بعد نویسنده) که درسال 2018 منتشر شد. نویسنده در بیش از 300 صفحه، با ارائه اعداد و ارقام و معرفی افراد با نام و نقش و مقام حرفه‌ای شان، پیچیدگی‌های روابط مهمترین نهادهای تاثیرگذار در مدیریت سیستم فراملیتی امپریالیستی را روشن می‌کند. در اینجا سعی می‌شود به طور بسیار خلاصه این اثر با ارزش معرفی شود.

این کتاب ادامه کوشش‌هایی است برای روشن کردن نحوه اعمال قدرت فراملیتی سیاسی و اقتصادی در جهان سرمایه داری. پیش از این، تلاش‌هایی در همین جهت صورت گرفته بود. به عنوان مثال می‌توان از کتاب «The Power Elite» نام برد که در سال 1956 منتشر شده بود و یا از کتاب Superclass: the Global Power Elite and the World They are Making که در سال 2008 انتشار یافت.

کتاب پیتر فیلیپس با این پرسش آغاز می‌شود: چه کسانی بر جهان سرمایه‌داری فرمانروایی می‌کنند؟ برای یافتن پاسخ ابتدا به زیر بنا و به لزوم این فرمانروایی فراملیتی اشاره می‌شود. 36 میلیون میلیونر و 2400 میلیاردر در جهان وجود دارند که در صدد افزایش دارائی‌هایشان هستند. سیستم امپریالیستی مکانیزم‌هایی جهت خدمت به این ثروتمندان ایجاد کرده است. در این کتاب این مکانیزم‌ها به دقت بررسی می‌شوند.

درابتدا ما با 17 غول جهان سرمایه داری، یعنی مؤسسات مدیریت دارائی asset management مانند بلک روک، چیس جی پی مورگان BlackRock, J.P Morgan Chase آشنا می‌شویم که هر یک بیش از هزار میلیارد دلار دارائی را مدیریت می‌کنند. این 17 مؤسسه در مجموع و مشترکاً بیش از 41 تریلیون دلار را در یک سیستم به هم پیوسته در جهان تحت کنترل دارند[1]. این مؤسسات همه به‌طور متقابل در یکدیگر سرمایه‌گذاری می‌کنند و توسط 199 نفر کنترل می‌شوند تا در مورد نحوه سرمایه‌گذاری این دارائی‌ها (در کدام نقطه از جهان و به چه طریق) تصمیم بگیرند. یعنی مدیریت این ۱۷ غول برعهده 199 نفر از سرآمدان صاحبان سرمایه است. بزرگترین مشکل این مؤسسات مالی آن است که میزان موجودی سرمایه‌شان بیش از امکان سرمایه گذاری مطمئن در جهان است. این مؤسسات می‌کوشند تا این مشکل را با شیوه‌های مختلف از جمله بازی با اوراق بهادار و بورس‌های جهان، تدارک و ایجاد جنگ در مناطق مختلف جهان، تغییر رژیم‌ها و خصوصی کردن بخش‌های دولتی کشورهای مختلف حل و فصل کنند.

قدرت جهانی سرمایه علاوه بر افراد ذی‌نفوذ مؤسسات مالی که هسته اصلی این سیسم جهانی را تشکیل می‌دهند، از طریق یک سری افراد خاص به صورت چند لایه و از طریق نهادهای مختلف فراملیتی و غیردولتی عمل می‌کند. نویسنده در مجموع 389 نفر را شناسایی کرده است که نقشی کلیدی در این سیستم ایفا می‌کنند. البته این تنها نوک این هرم قدرت است و نویسنده در این کتاب توجه خود را صرفاً به این گروه نسبتا کوچک ولی بسیار قدرتمند معطوف کرده است. این افراد خاص، دو وظیفه اصلی بر عهده دارند: یکی، ارائه نظریاتی برای توجیه اعمال و منافع‌شان که از طریق رسانه‌های تحت کنترل‌شان پخش می‌شود، یعنی تئوریزه کردن اهداف و منافع خود. وظیفه دیگر تعیین چارچوبی برای برنامه‌های سازمان‌های فراملیتی و همچنین دول سرمایه‌داری است.

 این خواصِ صاحب سرمایه‌های نجومی، در چهار لایه فعالیت می‌کنند:

1.    مدیران یا متخصصان عرصه مالی: 199 نفر در این لایه بازیگر اصلی هستند. این افراد، در مدیریت همان 17 غول جهانی که در بالا به آنها شاره شد دارای نقش اصلی هستند. این غول‌ها هسته اصلی سیستم جهانی سرمایه را تشکیل می‌دهند. شرکت‌هایی مانند جی پی مورگان، بلک راک یا بانک بارکلیز مشهورترین این غول‌ها هستند.[2]

2.    کارگشایان Facilitators یا بوروکرات‌ها و تدوین کنندگان سیاست‌های کلان: یعنی افرادی که مدیریت بازار جهانی سرمایه‌ داری را در نهادهایی چون گروه 30 و یا گروه Bilderberg بر عهده دارند. همچنین سازمان‌هایی که خط مشی‌های کلان را تعریف می‌کنند مانند جی 7 و جی 20 ، صندوق بین‌المللی پول، سازمان تجارت جهانی و یا بانک جهانی.

3.    نگهبانان یا دست‌اندرکاران بخش نظامی و امنیتی: نویسنده اینجا از امپراتوری نظامی و امنیتی آمریکا و ناتو نام می‌برد و تأکید می‌کند که نخبگان اصلی در این لایه نیز مانند لایه‌های دیگر در خدمت پیشبرد مقاصد اقتصادی امپریالیسم هستند.

4.    نظریه‌پردازان یا دست‌اندرکاران و متخصصین در بخش روابط عمومی و تبلیغات: این افراد در رسانه‌های جمعی بین‌المللی فعال هستند و مدیریت بر اخبار و نظراتِ از پیش تهیه‌شده و برنامه‌های سرگرم‌کننده را بر عهده دارند. نویسنده در اینجا از شش بنگاه جهانی نام می‌برد که نقش اصلی را در این زمینه ایفا می‌کنند. این بنگاه ها عبارتند از دیسنی، Comcast، تایم وارنر، فاکس قرن 21، Bertelsmann و سی بی اس- Viacom.

نویسنده نقش دو نهاد را در میان این شبکه وسیع نهادهای فراملیتی برجسته می‌کند. این دو نهاد عبارتند از گروه 30 (Group of Thirty متشکل از 32 عضو) و کميسيون سه جانبه (Trilateral Commission با 55 عضو). این دو مؤسسه غیرانتفاعی که هریک دارای گروه‌های پژوهشی و مطالعاتی نیز هستند، خط مشی‌های لازم را برای اجرا در اختیار نهادهای فراملیتی دولتی قرار می‌دهند، نظیر جی 7، جی 20، صندوق بین‌المللی پول و یا سازمان تجارت جهانی. این دو نهاد یعنی گروه 30 و کمیسیون سه جانبه، در مجموع با 85 عضو (2 عضو مشترک هستند)، مراکزی جهت تدوین سیاست های کلان با هدف تضمین محیطی امن برای رشد سرمایه جهانی هستند.

نکته کلیدی این است که این چهار لایه، هدف واحدی را دنبال می‌کنند و آن، ایجاد امکانات مطمئن سرمایه‌گذاری برای تضمین رشد سرمایه‌ها است. به همین دلیل این سازمان‌ها و نهادهای مختلف با تار و پودهای بسیار محکمی درهم تنیده‌اند. این گروه خواص متخصص به اشکال مختلف در زمینه کاری و حتی در زندگی خصوصی در تماس بسیار نزدیک با یکدیگرند. در دانشگاه‌های مشابهی تحصیل کرده‌اند. تمایلات و تفریحات مشترکی دارند و در شرکت‌های یکدیگر سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما این افراد لزوما همان میلیونرها و یا میلیاردرها نیستند بلکه در خدمت آنها انجام وظیفه می‌کنند.

امیدواریم این کتاب با ارزش به زودی ترجمه شود و در اختیار خوانندگان فارسی زبان قرار گیرد.

پیتر فیلیپس Peter Phillips نویسنده کتاب استاد دانشگاه دولتی سونوما Sonoma در شمال سانفرانسیسکو در رشته جامع‌ شناسی سیاسی است. پیتر فیلیپس کارهای ارزنده ای در مبارزه با سانسور اخبار در رسانه‌های جمعی آمریکا انجام داده است.

[1]  در ماه اکتبر اعلام شد که ميزان سرمايه‌هاي تحت کنترل اين 17 شرکت، به 50 تريليون دلار رسيده است.

[2]  ضروري است که نام بلک استون را هم به‌خاطر داشته باشيم. چرا که بزرگ‌ترين شرکت در ميان اين غول‌هاست.