Гендер атамалари луғати: НЕГЛЕКТ.

Neglect ибораси асли инглизча бўлиб, ўзбек тилига ўгирилганида бепарволик, менсимаслик, совуққонлик, эътиборсизлик каби маъноларни англатади. Неглект – абьюзнинг пассив шакли бўлиб, инсон ўз қарамоғидаги шахс (катталар ёки бола)га нисбатан ўз масъулиятидан воз кечиши ҳамда ҳаракатсизлик оқибатида ёрдам бермаслик билан зарар етказиш ва азоб-уқубатларни келтириб чиқарадиган шаклдир.

Неглект бир киши бошқасига боғлиқ бўлган, унинг эътиборига, қўллаб-қувватлашига ёки кундалик ҳаракатга муҳтож бўлган ҳолатларда юзага келади.

Қарам инсонга нисбатан пассив зўравонликни амалга оширадиган шахс эса неглектер деб аталади. Бу ҳар ким бўлиши мумкин: энага, тарбиячи, васийлар, эр ёки хотин, баъзида эса ҳатто ота-оналар ёки кекса ота-оналарга ғамхўрлик қилаётган болалар...

Қизиғи шундаки, аксарият ҳолларда неглектер ўзининг ҳақ эканига амин бўлади. У жабрланувчини бутунлай эътиборсиз қолдириши мумкин, аммо шу билан бирга, ўз дўстларига шикоят қилиб, унга ғамхўрлик қилишдан чарчаганини айтади.

Масалан, касал одамга дори сотиб олиш эмас; кичкина болани деразалари очиқ бўлган квартирада ёлғиз қолдириш ва бошқа.

Неглектни кўпинча абьюз билан чалкаштиришади. Абьюз –кучли руҳий босим, жабрланувчига зулм ўтказиш ва уни тушкунликка туширишга (бақириш, ҳақорат, камситиш, масхара қилиш ва бошқалар) қаратилган очиқ-ойдин тажовузкор хулқдир.

Неглект – бу кўринмас тажовузкорлик бўлиб, жабрланувчига ёрдам беришни хоҳламасликда намоён бўлади. Неглектер ҳар доим ҳам руҳий зўравонлик билан чегараланмайди. Масалан, у онгли равишда жабрланган шахснинг соғлиғи ва ҳаёти билан боғлиқ хатти-ҳаракатларни бажаришдан бош тортади (масалан, “Тез ёрдам”ни чақириш ёки дорихонага бориб дори олиб келиш).

Кундалик ҳаётда неглектнинг қуйидаги кўринишлари энг кўп учрайди:

• Ўз мажбуриятларини амалга оширмаслик. Қарамоғидаги шахсга озиқ-овқат, турар жой, кийим-кечак ва бошқа энг зарур нарсалар, тиббий ёрдам ва тегишли яшаш шароитларини тақдим этишдан бош тортиш.

• Мажбурий неглект. Инсоннинг баъзи муҳим эҳтиёжларини қондириш имкониятидан маҳрум бўлган шароитларни қасддан яратиш (масалан, неглект эр хотини унга кўпроқ боғлиқ бўлиши учун унга ишлашни тақиқлайди).

• Атайин қилинган ҳаракатсизлик. Инсон жиддий жисмоний, руҳий ёки ҳиссий зарар кўриши мумкинлиги тўғрисида тўлиқ маълумотга эга бўлишдан атайин воз кечиш.

• Ҳиссий бегоналашиш. Яқинингизни оддий мулоқот чоғида ҳиссий қўллаб-қувватлашдан бош тортиш кўпинча турмуш ўртоқлар орасида учрайди.

Неглектнинг асосий шакллари:

Ҳиссий. Яқин инсонига руҳий ва ҳиссий ёрдам кўрсатишни истамаслик, яқин мулоқотдан бош тортиш.

Тиббий. Сифатли тиббий ёрдам олиш имкониятини чеклаш.

Жисмоний. Ёрдам беришдан бош тортиш, одамни қасддан соғлиғи ёки ҳаёти учун хавфли бўлган вазиятда қолдириш.

Таълимий. Инсон зарур ёки керакли таълимни ололмайдиган шароитларни яратиш.

Психологик. Мутахассисларнинг тавсияларига мувофиқ, муҳтож бўлган одамга психологик ёрдам кўрсатишни рад этиш.