G‘azo yahudlarga nega kerak: vaziyatga biroz ilmiy, biroz nazariy yondashuv.
“Uchinchi Sulaymoniya sinagogasi” yoki “The Third Temple” nazariyasi haqida eshitganmisiz? Katta ehtimol bilan yo‘q. Mana bu linkda “The Third Temple” haqida Wikipediadan (https://en.wikipedia.org/wiki/Third_Temple) to‘liqroq o‘qib olishingiz mumkin. Gap shundaki, “Uchinchi ma’bad” yoki “Uchinchi Sulaymoniya sinagogasi” oxirzamonda Quddusda qurilishi bashorat qilingan yahudiy ibodatxonasi hisoblanadi. Bu haqida ayrim muqaddas manbaalarda ham eslatib o‘tilgan. “Qanday qilib, birinchi, ikkinchilari qachon qurilgandi” degan savolingiz bormi?
Birinchi ibodatxona eramizdan avvalgi X asrda podshoh va payg‘ambar Sulaymon (s.a.v) tomonidan qurilgan. Miloddan avvalgi 586-yilda bobilliklar tomonidan vayron qilingan. Ikkinchi ibodatxona miloddan avvalgi VI asrda Ezra va Naximiyo tomonidan qurilgan. Miloddan avvalgi 70-yilda rimliklar tomonidan vayron qilingan. Uchinchi ma’bad haqidagi bashoratlarning turli xil talqinlari mavjud. Ba’zi odamlar uning jismonan qurilishiga ishonishadi, boshqalari esa bu ruhiy ibodotxona bo‘lishiga ishonishadi.
Xo‘sh, uchinchi ibodatxona nega aynan Sulaymon payg‘ambarning nomi bilan bog‘lanadi? Gap shundaki, hozirgi aynan G‘azo sektorida Sulaymon alayhsalomning xazinasi yashirilgan degan nazariya mavjud. Bu sandiqda Muso alayhsalomning hassasi, Muso va Horun alayhsalomlarning kiyimlari, Sulaymon alayhsalomning uzugi bor ekanligiga ishoniladi. Bu haqidagi rivoyat quyidagicha tasvirlanadi:
Muso alayhissalomning tayog‘i, Muso va Horunning kiyimlari va Sulaymonning uzugi bo‘lgan sandiq haqidagi hikoya asrlar davomida o‘tib kelayotgan afsonadir. Aytishlaricha, sandiq yashirin joyga ko‘milgan va unda buyuk mo‘jizalar ko‘rsatish qudrati bor.
Hikoyaning bir versiyasida aytilishicha, sandiqni Muso alayhsalom o‘limidan oldin o‘zi ko‘mgan. Shuningdek, u Sulaymonning uzugi qudratli artefakt ekanligini bilar edi va undan oqilona foydalanishga ishonch hosil qilishni xohlardi, deyiladi rivoyatda.
Asrlar davomida ko‘p odamlar sandiqni qidirdilar. Ba’zilar topdik deb da’vo qilishdi, ammo hech kim o‘z da’volarini isbotlay olmadi. Sandiq sirligicha qolmoqda va uning qayerda ekanligi hozircha noma’lum.
Agar kimdir uni topsa, nima bo‘lishi mumkinligi haqida turli xil nazariyalar mavjud. Ba’zilar, odamga katta kuch berilishiga ishonishadi. Boshqalar esa, odamning la'natlanishiga ishonishadi. Boshqalar esa, sirli sandiq shunchaki afsona ekanligiga ishonishadi va u haqiqatan ham mavjud emas degan nazariya to‘g‘riroq.
Men bu hikoyani to‘qib chiqarayotganim yo‘q. Yuqorida aytganimdek, Musoning tayog'i, Muso va Horunning kiyimlari va Sulaymonning uzugini o‘z ichiga olgan sandiq haqidagi hikoyani tasdiqlovchi ilmiy dalil yo‘q. Hikoya asrlar davomida o‘tib kelayotgan afsona bo‘lib, u haqida mashhur mualliflarning ilmiy ishlari yoki havolalari yo‘q. Shunday bo‘lsa-da, agar siz Musoning tayog'i, Muso va Horunning kiyimlari va Sulaymonning uzugini o‘z ichiga olgan sandiqning hikoyasi haqida ko‘proq bilishni istasangiz, sizga Grem Xankokning “The Lost Ark of the Covenant”, “The Sign and the Seal” kitoblarini va Maykl Beygent, Richard Li, Genri Linkolnlar tomonidan yozilgan “The Holy Blood and the Holy Grail” kitoblarni titkilab ko‘rishni tavsiya qilgan bo‘lardim. Bu kitoblarni to‘liq o‘rgana olmadim. Ammo ishonchi manbaalar ayni shu kitoblarda rivoyat haqida gaplar borligi tasdiqlangan. Shuni ta'kidlash kerakki, bu kitoblar ilmiy asarlar emas. Ular turli xil nazariyalar va talqinlarni taqdim etadigan mashhur tarix kitoblaridir. Qaysi nazariyalarni ishonchli deb topishni o‘quvchi hal qiladi.
Shuni ta’kidlash kerakki, Uchinchi ma'bad diniy tushuncha bo‘lib, uning qurilishi yoki qurilishi haqida ilmiy kelishuv mavjud emas. “Uchinchi Sulaymoniya sinagogasi”da biz dajjol deb ishonadigan yahudlarning qarashicha, so‘nggi payg‘ambarga toj kiydirish marosimi bo‘lib o‘tadi. Yana chuqurroq ma’lumot berardim-u, diniy kontent bo‘lib qolishi mumkin. Shu uchun qolganini qiziqqan odam o‘zi o‘rgana oladi. Bu shunchaki nazariya. Buni jiddiy qabul qilmang, shunchaki bu ma’lumot.