ГЕПАТИТ С НИМАСИ БИЛАН ТАҲЛИКАЛИ ВА УНИ ҚАНДАЙ ТАНИБ ОЛИШ МУМКИН?

Ушбу ўлим даражадасидаги хавфли инфекциядан 90 фоизгача беморлар қутула олишади. Асосийси — даволанишни бошлашга кеч қолмаслик.

Гепатит С — энг айёр касалликлардан биридир. Уни бекорга «мулойим қотил» деб аташмайди: кўпинча у йиллаб, ҳаттоки ўн йиллаб ўзини сездирмайди. Ўзини танитишни бошлаганда эса жуда кеч бўлади.

Жаҳон Соғлиқни сақлаш ташкилоти маълумотларига кўра, гепатитнинг С тури билан ер юзининг 70 миллиондан ортиқ кишиси азият чекади. Ушбу инфекция ва у билан боғлиқ асоратлар натижасида йилига 400 мингга яқин инсон вафот этади.

Гепатит С ва унинг хавфи нима?

Жигарнинг гепатоинфекциялардан бири бўлган С гуруҳи вируси билан яллиғланишига Гепатит С касаллиги деб айтилади. Бошқа гуруҳдаги вируслар ҳам мавжуд, бироқ улар сездирмасдан зарарламайди.

Аксарият ҳолларда С-вирус қон орқали юқади. Бундан ташқари, зарарланиш кундалик ҳаёт тарзида ҳам содир бўлиши мумкин. Масалан, маникюр жараёнида сиздан олдинги мижоз учун ишлатилган асбобларни етарлича стерилламаслик нохуш ҳолатни келиб чиқишига сабаб бўлиши эҳтимоли юқори.

Сўнгра, инсон ўзида ҳеч қандай ғайритабиий аломатларни сезмайди. Вирус жигарни деярли сездирмаган ҳолатда қамраб олади. Айнан шу сабабли гепатит С’нинг сурункали тури билан оғрувчи беморларнинг 50 фоизи касаллик ҳақида ҳаттоки ўйлаб ҳам кўрмаган бўлишади. Бу орада у ривожланиб боради.

Гепатит С жигар раки ривожланишининг асосий сабабидир.

Американинг касалликни назорат қилиш ва олдини олиш Маркази маълум қилишича, гепатит С билан хасталанган одамларда:

• жигар фаолиятининг сурункали бузилишлари ривожланади, хавф - 60-70 фоиз;
• жигар циррози юзага келади (одатда бу зарарланишдан 20-30 йил ўтиб рўй беради), хавф - 10-20 фоиз;
• жигар етишмовчилиги кучаяди, хавф - 3-6 фоиз;
• жигар раки аниқланади, хавф - 1-5 фоиз.

Ижобий ҳолатлар ҳам мавжуд: тахминан 15-25 фоиз беморлар ўз-ўзидан давога эришади. Баъзида у билан касалланганини билмаган ҳолда ҳам вирусдан қутулиб кетиш ҳоллари учрайди. Шифокорлар буни тўсатдан вирусдан тозаланиш деб аташади ва унинг сабаби аниқланмаган.

Бироқ сиз қайси гуруҳга кирасиз — ўзини ўзи даволаганларми, циррозга йўлиққанларми ёки ундан ҳам ёмонроқ — буни олдиндан айтиш мушкул. Яхшиси, таваккалчилик қилмаган маъқул.

С гепатити қандай аниқланади?

Касалликнинг икки даври мавжуд: ўткир ва сурункали. Биринчиси зарарланишдан кейинги 1-6 ойларда бошланади ва 2 ҳафтадан 12 ҳафтагача чўзилади. Шу вақт давомида яширинган вирус ўз белгиларини беради.

Аксарият беморларда (80 фоизгача) оғир давр мутлақо аломатларсиз ўтади.

Аниқ белгилар мавжуд бўлиши мумкин. Аммо улар кўп ҳолларда одатий ҳолсизлик билан кечгани сабабли шамоллаш ёки кучли чарчаш деб тахмин қилиниши мумкин. 

Гепатит С’нинг оғир даврини қандай аниқлаш мумкин?

Қуйида нисбатан кенг тарқалган аломатларини келтирамиз:

• Қорин соҳасида қаттиқлик. Одатда ўнг тарафда, қовурға остида;
• Сариқ ёки малла рангли ахлат;
• Сийдик ранги тўқлашиши;
• Тез толиқиш, чарчоқлик;
• Доимий кўнгил айниши. Баъзида қусиш ҳолатигача;
• Иштаҳа йўқолиши. Унинг сабаби кўп ҳолларда — оз миқдордаги овқат тановулидан кейин ҳам ошқозон тўлиб қолгандай туйилиши;
• Мушак ва бўғимларда оғриқ. Худди грипп аломатидек;
• Ҳарорат кўтарилиши. Баъзан белгисиз, субфебрил даражагача;
• Тери ва кўз олмасининг енгил сарғайиши.

Юқоридаги аломатларнинг барчаси бир вақтда содир бўлиши шарт эмас. Бундан ташқари, улар том маънода бир неча кунга чўзилиши мумкин. Агар шу давр бошқа касаллик билан хасталаниш — масалан, ОРВИ — пайтида рўй берса, гепатит С’нинг белгиларини умуман пайқамай қолиш ҳам мумкин. Сўнгра ўткир давр якунланиб, кейингиси — сурункали гепатит С бошланади.

Гепатит С’нинг сурункали даврини қандай пайқаш мумкин?

У ўзини яққол намойиш қилиши учун жигарни кенг эгаллаб олмагунча сурункали давр йиллаб ва ҳаттоки ўн йиллаб чўзилади. Гепатит С’ни бу даврида таниб олиш оғир даврига қараганда янада қийинроқ. Аммо инсон ўзидаги ўзгаришларга яхшилаб эътибор қаратса, бунинг иложи бор.

Юқорида келтирилган аломатларга қўшимча равишда бир неча белгилар пайдо бўлади:

• Осон пайдо бўлувчи кўкаришлар. Қон ивиши омиллари жигарда ишлаб чиқарилади. Агар унинг ишида носозликлар пайдо бўлса, қон ивиши ёмонлашади.
• Қон кетиши. Кичик тирналишлардан ҳам узоқ вақт қон оқиши мумкин. Бунинг сабаби ҳам жигар фаолиятидаги камчиликлардир.
• Бесабаб қичишиш ва тошмалар юзага келиши. Тананинг ҳар қайси қисмида кузатилиши мумкин, лекин аксарият ҳолларда елка-бел, кўкрак соҳаларида, қўлларда пайдо бўлади.
• Оёқларнинг тез-тез шишиши.
• Бир қарашда сабабсиз бошланган вазн ташлаш.
• Ўргимчак ангиомаси. Бу тери остида пайдо бўлувчи қон томирларининг кластер шаклида тўпланиб қолишининг номи бўлиб, худди ўргимчак тўридаги сингари бир нуқтадан тарқалган бўлади.

Агар сиз келтирилган белгиларнинг ҳеч бўлмаса 2-3тасини ўзингизда кузатган бўлсангиз, бу зудлик билан тиббий текширувдан ўтиш кераклигини англатади.

Гепатит С гумони юзага келганда нима қилиш керак?

Биринчи навбатда терапевтга кўриниш лозим. У сизнинг шикоятларингизни тинглаб, ўринли деб топса, сизни бир неча текширувларга юборади. Катта эҳтимол билан улар таркибида — «жигар синовлари» деб аталувчи ҳамда гепатит вирусларига қарши антителани аниқлаш учун қон таҳлили ва қорин бўшлиғи органларининг ультра товуш текшируви мавжуд бўлади.

Агар гумонлар тасдиқланса, терапевт сизни шифокор-инфекционист ёки гепатитни даволаш билан шуғулланувчи гепатологга юборади.

Яхши янгилик: С гепатитини даволашнинг иложи бор.

90 фоиз беморлар атиги бир неча ой давом этувчи дори-дармонлар қабулидан сўнг саломатлигини тиклаб олади.

Фақат ёдда тутинг: самарали даволаш йўлини фақат шифокор аниқлайди. Гап шундаки, гепатит С вируси бир неча генотипларга эга бўлиб, уларнинг ҳар бири индивидуал тартибдаги ёндашувни талаб қилади.

Даволаш курсини жигарни тиклаб бўлмайдиган ҳолатга келгунига қадар вақт йўқотмасдан бошлашга улгуриш ҳам муҳим. 

Кимлар гепатит С учун текширувдан ўтишлари лозим?

Хавф гуруҳидасиз, агар сиз:

• бегоналар қони ва игналар билан бевосита алоқада бўлувчи тиббиёт муассасида ишласангиз;
• бетартиб жинсий ҳаёт тарзига эга бўлсангиз;
• пирсинг ёки татуировкангиз бўлса ва хизмат кўрсатувчининг бир марталик ёки стерилланган асбоблардан фойдаланганини аниқ билмасангиз;
• гигиена даражаси шубҳали салонларда маникюр ёки педикюр хизматидан фойдаланган бўлсангиз;
• сизга қон қуйишган бўлса;
• турмуш ўртоғингиз гепатит С биан зарарланган бўлса;
• онангиз гепатит С билан зарарланган бўлса;
• қамоқда ўтириб чиққан бўлсангиз.

Гепатит С юқтириб олмаслик учун нима қилиш керак?

Касаллик юқишининг асосий йўли қон орқали рўй беради. Баъзи ҳолларда жинсий йўл орқали ва туғруқ жараёнида онадан болага ўтиши мумкин, аммо бу жуда кам учрайди.

Гепатит С қуйидаги йўлларда юқмайди:

• овқат, сув, кўкрак сути орқали;
• сўзлашув, қучоқлашиш, ўпишиш, бир идишдан фойдаланиш орқали;
• чивинлар ва бошқа ҳашаротлар орқали.
• Энг муҳим қоида бу гигиенага риоя қилиш ва бегона қондан эҳтиёт бўлишдир:
• Шприц ва бошқа инсонларнинг биоматериаллари билан ишлаш жараёнида қоидаларга амал қилинг;
• Жамоат жойларида тирналишлар орттирмасликка ҳаракат қилинг. Чунки сиздан олдин бошқа бир одам ҳам тирналган бўлиши мумкин;
• Тиш тозалаш воситангиздан бошқалар фойдаланишига йўл қўйманг;
• Гўзаллик салонлари гигиенасига диққатли бўлинг;
• Гиёҳванд моддалар истеъмол қилманг.

Ва яна бир бор эслатамиз: гепатит С — давоси бор касаллик. Аммо энг яхшиси унга йўлиқмаслик. Эҳтиёткор ва диққатли бўлинг.

ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДАГИ САҲИФАЛАРИМИЗГА УЛАНИНГ!

Telegram: @maxfuzamuxtarovna

Facebook: @maxfuzamuxtarovna

Instagram: @maxfuzamuxtarovna

YouTube: https://www.youtube.com/channel/UC6wdrJpfKIs63NCje9CsgpQ?view_as=subscriber