ГАВА ҚАНДАЙ ШАҲАР?

Антик даврга оид тарихий манбаларда Сўғдиён ҳақида гап кетганида бу ерда Гава деган қадимги шаҳар ёки жой бўлганлиги хусусида гапирилади. Хўш, бу қандай жой ва Каттақўрғонга қандай алоқаси бор? Оврупалик олим Бартоломе Гава номи Сўғдиёнанинг иккинчи номи бўлиб, “Сўғдиёнанинг ўша даврдаги пойтахти номи ҳамдир”, деган фикрни айтган.

Барча тарихий маълумотларни таҳлил қилган Течер деган олим Гава Сўғдиёндаги мустақил ҳукумдорликнинг номидир, деган тахминни ўртага ташлаган. Бошқа бир оврупалик олим Херцфелд эса “Гава” (номи) сўғднинг жуда обод, кўркам қисми-юраги бўлган деб ёзиб қолдирган. Бу бахсга яна бир оврупалик олим Томошек ҳам қўшилиб, у 1877 йили “Гава” номи хитой йилномаларида “хоа” шаклида келтирилган бўлиб, бу кушонлар империясининг дастлабки маркази бўлган, шунингдек бу Сўғдиёнанинг ҳам маркази бўлган, деган фикрни фан оламига киритди. Томошек Гаванинг тарихий жойланиши ҳақида ҳам ўз фикрини айтиб ўтган. Унинг аниқлашича, Гава шаҳри Самарқанддан 60-70 километр ғарбда, Зарафшон дарёсининг жанубида, Нарпай ариғининг яқинида, ҳозирги Каттақўрғон тумани майдонида бўлган. Яна бир оврупалик олим Маркварт ҳам Томошекнинг фикрига тўлиқ қўшилиб, араб сайёҳларининг маълумотларини келтирди ва Гава билан Кушония бир жой эканлигини айтади. Рус олимаси В.К.Тревер ҳам бу баҳсларга қўшилиб, қимматли маълумотларни келтиради. Унинг аниқлашича, Гава Сўғдиёнанинг обод ҳосилдор, ўтлоқларга бой бир қисмининг номи бўлиб, бу ном Сўғдиёнанинг иккинчи номи эмас, аксинча эрамиздан олдинги VI асрларда, яъни 2500 йил илгари амалда бўлган номдир.

К.В.Тревернинг фикрича, оврупалик олимлар Маркверт ва Томошек Гава билан Кушониянинг бир жой эканлигини ва бу жой Каттақўрғон атрофида бўлганлигини тўғри таъкидлаганлар. Булардан ташқари, К.В.Тревер биз учун муҳим бўлган бошқа маълумотларни ҳам келтириб ўтади. Бу фикр қадимги Кушония тарихи ғоят муҳим эканлигини, унинг тарихи Турон тарихи доирасидан чиқиб, қадимги Шарқ, қолаверса жаҳон тарихига дахлдор эканлигини кўрсатади.

Давоми бор...