Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish demokratik davlat barpo etishning garovidir
Demokratik davlatlar fuqarolik jamiyati subyektlarining faol ishtirokiga bog‘liq. Ular demokratiya tamoyillarini hayotga tatbiq etish, inson huquqlarini himoya qilish, korrupsiyaga qarshi kurashish, jamoatchilik nazoratini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Davlat va fuqarolik jamiyati institutlarining, shu jumladan nodavlat notijorat tashkilotlarining o'zaro hamkorligi esa, ko'p jihatdan, fuqarolik jamiyatining mohiyati va rivojlanish darajasining ko'rsatkichidir.
Davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT) o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik tizimini shakllantirish talab qilinadigan o‘zgarishlar (islohotlar) majmuidir. Buning uchun ijtimoiy sheriklikni tizimli asosda shakllantirishga imkon bermayotgan jiddiy sabablar (ijtimoiy sheriklikning real mexanizmlarining yo'qligi, NNTlarning imkoniyatlari va imkoniyatlaridan foydalanish yo'llari haqida aniq g'oyalarning yo'qligi) mavjud.
To'liq ijtimoiy sheriklikning yo'qligi davlatni uning rivojlanishi uchun qo'shimcha resurslar olishdan mahrum qiladi, masalan, mustaqil mulohazalar va vaziyatlarni baholash, ekspert baholari va tavsiyalari, ma'lum ijtimoiy guruhlar vakillari o'rtasida ma'lumot tarqatish imkoniyatlari, fuqarolarning, birinchi navbatda, ijtimoiy muammolarni hal qilishda yordam berish. Ijtimoiy sheriklikning samarali mexanizmlarini yo‘lga qo‘yish o‘zaro ishonch darajasini oshirish, siyosiy va hukumat qarorlari sifatini oshirish, ularni ijro etishga fuqarolarni jalb etish, fuqarolarni bunday nazoratga jalb etish orqali ularning ijrosi ustidan nazoratni yaxshilash, shuningdek, davlat siyosatini umuman qo‘llab-quvvatlash imkonini beradi.
Demokratik davlatni shakllantirish va rivojlantirishda nodavlat notijorat tashkilotlarining muhim rolini anglagan holda hukumat fuqarolik jamiyati institutlari salohiyatini yuksaltirish bo‘yicha zarur chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda.
O‘zbekiston Prezidentining 2018-yil 4-maydagi “Mamlakatni demokratik yangilash jarayonida fuqarolik jamiyati institutlarining rolini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni, albatta, fuqarolik jamiyati rivojida inqilobiy bosqich bo‘ldi, deyish mumkin. Mazkur Farmonda ilk bor fuqarolik jamiyati holati tanqidiy tahlil qilinib, nodavlat notijorat tashkilotlarining rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan qator tizimli muammo va kamchiliklar mavjudligi aniqlanib, ularni hal etish yo‘llari belgilab berildi.
Mazkur Farmon bilan uzoq yillik qoida bekor qilindi, unga ko‘ra NNTlarga maxsus grant komissiyasi ruxsatisiz xalqaro grantlar olish taqiqlandi. Endilikda har qanday NNT hech qanday maxsus ruxsatsiz bevosita xorijiy yoki xalqaro manbalardan grantlar olishi mumkin, nodavlat notijorat tashkilotlarining tadbirlarini ro‘yxatga olish organi bilan tasdiqlash tartibi rejalashtirilgan tadbirlar to‘g‘risida xabar berish tartibi va boshqalar bilan almashtirildi.
Davlat organlari va fuqarolik jamiyati o‘rtasida muloqot va ijtimoiy sheriklikni yo‘lga qo‘yish maqsadida 2018-yil 4-iyulda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat organlari huzuridagi Jamoatchilik kengashlari faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Mazkur qaror asosida barcha davlat organlarida davlat organi va uning mansabdor shaxslari faoliyatini normativ-huquqiy hujjatlar, qarorlar va rivojlantirish dasturlarida jamoatchilik manfaatlari va jamoatchilik fikrini hisobga olgan holda nazorat qilish maqsadida jamoatchilik kengashlari tashkil etildi. Ushbu qaror nodavlat notijorat tashkilotlari va davlat idoralari oʻrtasida muloqotni yoʻlga qoʻyishga xizmat qildi.
Prezident Sh.M.Mirziyoyev tomonidan fuqarolik jamiyatini rivojlantirish sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli 2018-yilda O‘zbekiston nogironlar assotsiatsiyasi tashkil etilgan bo‘lib, u bugungi kunda 35 ta nogironligi bo‘lgan nodavlat notijorat tashkilotlarini birlashtirgan. Tashkilotning maqsadi - BMTning Nogironlar huquqlari to'g'risidagi konventsiyasini ratifikatsiya qilish va amalga oshirish jarayonlarini rag'batlantirish, shuningdek, inklyuziv jamiyat qurishga ko'maklashish edi.
Nogironlar assotsiatsiyasi mamlakatimiz ijtimoiy-siyosiy hayotida faol ishtirok etayotganini tashkilotning keyingi yillardagi faoliyatidagi quyidagi natijalar ham ko‘rsatib turibdi:
- 2018-yilda Assotsiatsiya tomonidan “Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risida”gi qonun loyihasi ishlab chiqildi;
- Assotsiatsiya taklifiga ko‘ra, 2018-o‘quv yilidan boshlab Prezident qarori bilan nogironligi bo‘lgan shaxslarni oliy o‘quv yurtlariga o‘qishga qabul qilish uchun 2 foizlik kvota joriy etildi;
- Assotsiatsiya “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi davlat dasturining asosi bo‘lgan Konvensiyani ratifikatsiya qilish va amalga oshirishga tayyorgarlik ko‘rish bo‘yicha Milliy harakatlar rejasi loyihasini ishlab chiqdi;
- Assotsiatsiya O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasining 2018-yildagi “Nogironligi bo‘lgan shaxslarning hayotiy faoliyatini statistik hisobga olish to‘g‘risida”gi qarori loyihasini ishlab chiqdi;
- Assotsiatsiya 2020-yilda NNTlar kodeksi loyihasining o'z versiyasini ishlab chiqdi;
- 2019-yilda “Nogironlar jamoat birlashmalarini qo‘shimcha chora-tadbirlar va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi Prezident qarori loyihasi ishlab chiqildi;
- 2018-2021-yillarda nogironlar huquqlarini himoya qilish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish maqsadida 170 dan ortiq taklif va tavsiyalar ishlab chiqilib, tegishli davlat organlariga taqdim etildi;
- Toshkent shahar hokimligi Jamoatchilik kengashi bilan hamkorlikda “Shahar hamma uchun” qulay jismoniy muhit loyihasi ishlab chiqildi;
- Homiylik ko‘magi tufayli 2019-yilda O‘zbekiston viloyatlarida istiqomat qiluvchi nogironligi bo‘lgan fuqarolarga 600 dan ortiq nogironlik aravachalari tarqatildi, 1700 dan ortiq nogironlarga ijtimoiy-huquqiy masalalar bo‘yicha maslahatlar berildi;
- 2018-yilda BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy masalalar departamenti hamda O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi bilan birgalikda nogironlar jamoat tashkilotlari vakillari ishtirokida nogironlik masalalariga bag‘ishlangan xalqaro konferensiya o‘tkazdi;
- 2017-yil 1-dekabrdagi “Nogironligi bo‘lgan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 5270-son qarori ijrosi yuzasidan jamoatchilik monitoringi o‘tkazildi;
- Toshkent shahridagi binolar va binolaridagi jismoniy muhitning qulayligi monitoringi olib borildi, monitoring natijalariga ko‘ra aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilib, ushbu tavsiyalar tegishli davlat organlariga yuborildi. Natijada, Sog'liqni saqlash vazirligi binolar va binolarida qulay jismoniy muhitni yaratish bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqdi;
- Nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun ijtimoiy uy-joylardan foydalanish imkoniyati bo‘yicha monitoring o‘tkazildi. Monitoring natijalari ommaviy axborot vositalarida e'lon qilindi;
- Toshkent shahrida nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun jamoat transportidan foydalanish imkoniyati monitoringi o‘tkazildi. Monitoring natijalariga koʻra, hokimlik tomonidan nogironligi boʻlgan shaxslarning harakatlanishi uchun barcha sharoitlar yaratilgan ikki mingta jamoat bekatlarini rekonstruksiya qilish dasturi ishlab chiqildi;
- O‘zbekistonda EXHT va OHCHR bilan birgalikda “Nogironlarning saylov huquqlarini ta’minlash”, “Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi konventsiyani ratifikatsiya qilishga tayyorgarlik jarayoni”, “Erkin jismoniy muhit” mavzularida jamoatchilik eshituvlari bo‘lib o‘tdi. Yakunlari bo‘yicha nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlarini ta’minlashga oid tegishli tavsiyalar ishlab chiqilib, ular Prezident Administratsiyasi, Vazirlar Mahkamasi, Senat, Qonunchilik palatasiga yuborildi;
- 2020-yil yanvar oyida Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktning nogironlarga nisbatan O‘zbekiston tomonidan bajarilishi yuzasidan muqobil hisobot tayyorlandi va Jenevaga yuborildi;
- “Nogironlarning huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiyani amalga oshirish bo‘yicha Milliy harakatlar rejasi” loyihasiga 40 dan ortiq takliflar ishlab chiqilib, Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Milliy markaziga ko‘rib chiqish uchun kiritildi. Barcha takliflar Milliy harakatlar rejasi loyihasining yakuniy tahririga kiritildi;
- Toshkent shahri va Toshkent viloyati Chirchiq shahridagi “Davlat xizmatlari markazlari” binolarida nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyati bo‘yicha jamoatchilik monitoringi o‘tkazildi. Natijalari bo‘yicha nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini yaratish bo‘yicha tahlillar o‘tkazildi va tavsiyalar ishlab chiqildi;
2021-yilda Inson huquqlari bo‘yicha Milliy markaz O‘zbekiston nogironlar uyushmasini inson huquqlarini (nogironligi bo‘lgan shaxslar) himoya qilish bo‘yicha eng yaxshi tashkilot sifatida diplom va medal bilan taqdirladi.
2021-yil avgust oyida Nyu-Yorkda joylashgan BMT Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi huzurida maslahatchi maqomiga ega bo‘ldi.
Assotsiatsiya Xalqaro nogironlar tashkilotlari ittifoqi a’zosi hisoblanadi.
Tashkilotimiz erishayotgan barcha muvaffaqiyatlar mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar bilan bog‘liq bo‘lib, so‘nggi yillarda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish yo‘lida erishilgan asosiy narsa davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlari o‘rtasida muloqot yo‘lga qo‘yilgani va bu o‘z navbatida muvaffaqiyatli ijtimoiy hamkorlik uchun asos yaratadi.
Oybek Isoqov,
O‘zbekiston nogironlar assotsiatsiyasi raisi