Есей Жеңісұлынан

Мына суретте корректор Нәйлә апайыммен бірге "Интернет психологиясы" кітабының сүйінші данасын және ағылшын тіліндегі түпнұсқасын ұстап шаттанып тұрмын. 2018 жылдың қарашасы, сірә.
Балаша қуанымыздың астарында біраз нәрсе жатқан-ды. 2017 жылдың жазында Ұлттық аударма бюросы құрылып, алғашқы 18 кітаптың аудармасы басталып кеткенде, біраз нәрсенің нөлден басталатынына көзіміз жетті. Аударма мектебі деген нәрсе әбден керек екенін сезіндік. Стенфорд университетінің профессоры Эллиот Аронсонның он екінші рет басылған "The Social Animal" деген керемет кітабының алғашқы аудармасын шетке ысырып қойып, басынан қайта кіріскен күндер де есімізде. Бір сөздің баламасын дұрыс таппай қалсақ, қанша сөздік ақтарғанымыз, қанша маманның көмегіне жүгінгеніміз елес сияқты осы күні. Бізді тіпті іске кіріспей жатып сынаған біраз ағаны жұмылдырып жіберіп, екі үтірін түзетіп қана келгеніне езу тартып қана қоя салғанымыз да күні кеше. Зәуреш апай non-place деген терминді "беймекен" деп аударуды ұсынып, дәлелдеп бергенде, қазақтың тілінің мүмкіндігі әбден жететінін сезіп қатты қуанғанымыз-ай... (Бір ғалым "мекен емес" деп ұсыныпты). Рауан бауырымыз апта сайын әр кітаптың мазмұнымен жұмыс істеп, тіпті кей терминдерді қайта қарап, әбден иін қандырғанша илеуімізді талап еткенде, реніш білдіруді тіпті ойламаппыз. "Интернет психологиясы" кітабындағы бір тақырыпшаны "Пернетақтаны "терлегенше" жұмыс істеуге мәжбүрлеу" деп ұсынғанымда, әуелде бәрімізге ағылшындадан калька болып көрініп, кейін көкейге қонғаны да бір қызық. Because, that деп сабақтас құрмаласпен ағылшынекеңдер де тізбелей береді екен, ұзын-шұбақ сөйлемнің астын үстіне келтіріп, тіпті екі-үш жай сөйлемге бөліп, қазақ баласына барынша түсінікті болсын деп жанталасқанымыз естен кетер ме? 2017 жылдың желтоқсанында бір кітапқа оншақты адам жабылып, редакцияға үш күн қонып істеп, сыртқа шыққанда көлігімнің есігіне бір қарыс мұз қатып қалғанын көріп таңырқағаным да бар.
Осы азаптың бәрі бізге ләззат іспетті болды. Өйткені сонау 1990 жылдардың ортасында қолға алынуға тиіс тамаша бастаманың кеш те болса стартқа шыққанына, әлемнің жетекші ЖОО бағдарламаларындағы кітаптардың қазақ тіліне аударылған нұсқалары студенттердің де, қазақ ғылымының да мәңгі игілігіне айналатынына іштей бір қуаныш бар еді бәрімізде. Сондықтан да жанымызды сала істедік. Өзіңіз ойлаңызшы, редакциядағы аудармашы, әдеби редактор, корректор, беттеушілерден бөлек, бұл іске елдің барлық тарапынан 300-400 маман жұмылды ғой. Түнгі екіде аудармасын Гугл-дискіге салып, таңғы жеті шамасында дүниеден озған оқытушы апайдың (айып етпеңіздер, атын ұмытып отырмын) еңбегін қалай ұмытармыз? Қорқыт Ата университетіне проректор болып барып, біздің кітаптардың аудармасына белсене қатысқан Саябек бауырымыз тәжтажалдан көз жұмғанда, өкініштен жылағанымыз естен кетер ме? Алғашқы он бетін дұрыс аударып, кейінгі 500 бетін Гуглға салып қотара салатын әдет бар дегенге ашулана, қорлана, намыстана қарадық. Астанаға тұсаукесерге барғанда, аудармаға мүлде араласпаған кей адамдардың өзін тұлға етіп көрсетуге тырысқанына күле қарап, аяп отырдық.
Қысқасы, Ұлттық аударма бюросындағы 3,5 жыл ғасырға бергісіз тәжірибе, білім берді. Осындай іске тәуекел еткен, бір мемлекеттің шаруасын мойнына алған Рауан Кенжеханұлына, Тимур Мұқтаровқа, барша әріптестеріме басымды иіп тұрып алғыс айтамын. Өмірімде осындай бастамаға араласқанымды, бір шалғайын ұстасқанымды бақыт деп санаймын. Балаларым кейін мен аударған, редакциясына араласқан, жалпы Ұлттық аударма бюросы шығарған кітаптарды қолға ұстап, көңіл тоғайтса, қажетіне жаратса, ғұмырымның бекер өтпегені...
"Қазақ тіліндегі гуманитарлық 100 жаңа кітап" жобасы аяқталды. Бізді сынаушылар да аяқ астынан табыла кетті. Бомбалап жатыр. Қандай мүдде көздесе де, кімнің айтағына ерсе де - арымыз таза. Әрине, біз аударған, редакциялаған кітаптар аудармасы жағынан керемет болды, тіпті "сөздерінің арасына қыл сыймайды" демек емеспін. Бізден әлдеқайда білімді, тілді де өте терең білетін кейінгі ұрпақ қатемізді тауып жатса, тіпті қуанамыз. (Өзіміз де "The Social Animal" кітабының орыс тіліндегі аудармасынан біраз қате тауып алғанбыз).
Бәрібір осындай ұлы жобаның бірден тұжырылғаны өкіндіреді. "Енді ағылшын тілінен көркем шығарма аударсақ" деп жүрген ниетіміз іске аспады.

Шығармашылық ұжымның әлеуеті жетер еді бұл шаруаға. 100 кітап 101, 501, 1001 болса жараспайды екен біздің қоғамға... Рауан Кенжеханұлы бастаманың неге жалғаспайтынын өз жазбасында толық түсіндіріп берді, алып-қосарым жоқ.
Өмір жылжи береді, әрине. Қазақ тілінің мүмкіндігін молайтатын аударма ісі де жалғаса беруге тиіс. Ұжымыма, барша ниеттес-тілектес азаматтарға алғысым шексіз.