Enqelabrojava
❑ اکولوژی اجتماعی و زاگرس؛ کوهستان بهعنوان بنیان زیست آزاد در روژههلات کوردستان
به مناسبت ۱۱ دسامبر، روز جهانی کوهستان
روز جهانی کوهستان فرصتی است برای بازاندیشی در رابطهی انسان و طبیعت؛ رابطهای که در دوران مدرن، تحتتأثیر نگاههای سودجویانه و مرکزگرا، دستخوش تغییرات بنیادین و مخرب شده است. در جغرافیای روژههلات، زاگرس تنها یک پدیدهی زمینشناختی یا مجموعهای از قلهها و درهها نیست؛ بلکه بستری است که تاریخ، فرهنگ و هویت اجتماعی ساکنانش را شکل داده است. از منظر «اکولوژی اجتماعی»، دفاع از کوهستان نه یک اقدام صرفاً تزیینی یا فنی، بلکه بخشی جداییناپذیر از مبارزه برای دستیابی به جامعهای آزاد و دمکراتیک است.
در گفتمان اکولوژی اجتماعی، تقلیل طبیعت به «منبع» یا «کالا» ریشهی اصلی بحرانهای کنونی است. کوهستانها و جنگلهای زاگرس در این چارچوب، انبار چوب یا معدن سنگ نیستند، بلکه بخشی از سازمانیافتگی جامعه و زیست آزاد انسان محسوب میشوند. جداسازی انسان از طبیعت و نگاه به آن بهعنوان ابژهای برای تسلط، همان ذهنیتی است که به تسلط انسان بر انسان نیز مشروعیت بخشیده است. بنابراین، آشتی با طبیعت، گامی ضروری برای آشتی جامعه با خود است.
بحران زیستمحیطی امروز در زاگرس—از جنگلزداییهای گسترده تا خشک شدن منابع آبی—نتیجهی مستقیم نگاه ابزاری در چارچوب نظامهای متمرکز و سرمایهداری است. سیاستهایی که با رویکردی امنیتی و بهرهمحور به جغرافیای روژههلات مینگرند، نه تنها اکوسیستم را تخریب میکنند، بلکه زیرساختهای معیشتی و فرهنگی جوامع محلی را نیز هدف قرار میدهند.
این تخریب سیستماتیک، پیامدی دوگانه دارد:
1. نابودی تنوع زیستی: حذف گونههای گیاهی و جانوری و برهمخوردن چرخههای طبیعی.
2. فرسایش همبستگی اجتماعی: زمانی که جنگل میسوزد یا کوهستان تخریب میشود، پیوندهای مشترک مردمی که هویتشان با آن جغرافیا گره خورده است، سست میشود.
اکولوژی اجتماعی در این دیدگاه، به معنای بازسازی رابطهی متوازن میان جامعه، طبیعت و فرهنگ محلی است. تجربه نشان داده است که حفاظت از زاگرس با بخشنامههای دولتی یا سیاستهای از بالا به پایین ممکن نیست. پایداری محیطزیست نیازمند مشارکت مستقیم جامعه است.
راهکار برونرفت از این بحران، گذار از سیاستهای متمرکز به سمت «خودمدیریتی دمکراتیک» است. حفاظت از محیطزیست باید به مسئولیت مشترک نهادهای مدنی، شوراها و ساختارهای خودگردان محلی تبدیل شود. تنها زمانی که جامعهی محلی خود را مالک و حافظ واقعی زیستبوم خود بداند و قدرت تصمیمگیری دربارهی منابعش را داشته باشد، میتوان به توقف روند تخریب امیدوار بود.
دفاع از زاگرس در روز جهانی کوهستان، نمادی از مقاومت در برابر کالاییسازی حیات است. در این چارچوب فکری، تلاش برای حفظ بلوطهای زاگرس، جدا از تلاش برای ساختن جامعهای برابر و مشارکتی نیست. اکولوژی یکی از ارکان اساسی رهایی جامعه و تضمین آیندهای پایدار در روژههلات است؛ آیندهای که در آن انسان نه بهعنوان «ارباب طبیعت»، بلکه بهعنوان بخشی هوشمند و مسئول در کنار آن به زیستی آزاد و همزیست ادامه میدهد.
-فواد مریوانی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
❑ انقلابــــ روژآوا