Endi O’zbekiston ham Bolalar va o’smirlar adabiyoti xalqaro kengashiga a’zo
BookerbergEndi O’zbekiston ham Bolalar va o’smirlar adabiyoti xalqaro kengashiga (IBBY) a’zo mamlakatlar qatoriga kiradi. Bu haqda AOKA rasmiy saytida xabar berildi.
Bu nimani anglatadi? Endi o'zbek yozuvchilari va ijodkorlari ham ushbu kengash tomonidan ta'sis etilgan tanlovlarda qatnashish va xalqaro miqyosda kitobxonlar e'tirofiga sazovor bo'lish imkoniyatiga ega.
Bu o'zi qanday tashkilot? Bolalar va o'smirlar adabiyoti xalqaro kengashi (International Board on Books for Young People — IBBY) 1953-yilda Syurixda (Shveytsariya) YUNESKOning Bolalar va o‘smirlar adabiyoti bo‘yicha xalqaro kengashi tomonidan tashkil etilgan. Kengashning asosiy maqsadi bolalar va yoshlar adabiyotini rivojlantirish, mamlakatlar milliy adabiyotini xalqaro miqyosga ko'tarish va ommalashtirishga koʻmaklashishdir. IBBY aynan shunday maqsadga ko'ra ijodiy va ijtimoiy kuchlarni birlashtirishadi. Shu kunga qadar O'zbekiston ushbu tashkilotga a'zo emas edi. Tashkilot nizomiga ko'ra, har bir davlatda Milliy shoʻba tashkil etilishi mumkin, faqat bunda tashkilotning o'ziga yarasha shartlari va to'lov summasi mavjud.
IBBYga a'zo bo'lish. IBBYning O'zbekiton Respublikasi Milliy sho'basi AOKA (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tashabbusi bilan tashkil etildi. Bu borada agentlik 2022-yil yanvar oyidan boshlab ish olib bordi va O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi, O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi, O‘zbekiston Respublikasi yoshlar ishlari agentligi, Respublika ma’naviyat va ma’rifat markazi, Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi, Respublika bolalar kutubxonasi, O‘zbekiston noshirlari va kitob savdosi milliy assotsiatsiyasi ishtirokida Milliy shoʻba tashkil etildi.
Kengash faoliyati haqida. Bolalar va o’smirlar adabiyoti xalqaro kengashining tashkil qilinishiga nemis yozuvchisi va jurnalisti Yella Lepman katta hissa qo'shgan. U 1946 va 1951-yilda Myunxen shahrida bolalar adabiyoti bo'yicha xalqaro ko'rgazma va konferensiya o'tkazgan, buning natijasida esa keyinchalik IBBY kengashi paydo bo'lgan.
IBBY bolalar adabiyoti bo'yicha eng nufuzli sovrin – Hans Kristian Andersen nomidagi sovrinni ta'sis qilgan. Ushbu sovrinni hattoki "Kichik Nobel mukofoti" deb ham atashadi. Hans Kristian Andersen tasviri tushirilgan oltin medal 1956-yildan boshlab har ikki yilda bir bor eng yaxshi bolalar yozuvchisiga, 1966-yildan boshlab esa illyustrator-rassomlarga ham topshirilib kelinadi. Sovrin uchun da'vogarlar har yili turli mamlakatlar milliy sho'balari tomonidan tavsiya qilinib kelinadi. An'anaga ko'ra, oltin medallar IBBY milliy sho'basi mavjud bo'lgan mamlakatlardan birida ikki yilda bir marta bo'lib o'tadigan IBBY xalqaro kongresslari kunlarida topshiriladi.
1967-yildan boshlab IBBY tashabbusi bilan har yili 2-aprelda (Hans Kristian Andersenning tug'ilgan kuni) bolalarda kitob o'qishga mehr uyg'otish maqsadida Xalqaro bolalar kitobi kuni nishonlab kelinadi. Har yili IBBY milliy sho'balaridan biri Xalqaro bolalar kitobi kuni tashkilotchisiga aylanadi. 2022-yilgi Xalqaro bolalar kitobi kuni tashkilotchisi – IBBY Kanada Milliy sho'basi hisoblanadi. (Kanada Milliy sho'basi 1960-yilda tashkil etilgan). Hozirgi kunda 80 dan ortiq mamlakatda milliy sho'balar mavjud.
IBBY qanday tuzilishga ega? IBBY siyosati va dasturlari uning Ijroiya qoʻmitasi (dunyoning 10 ta davlati milliy sho'balari vakillaridan iborat) va IBBY Nizomi doirasida milliy boʻlimlar tomonidan har ikki yilda bir marta saylanadigan IBBY Prezidenti tomonidan belgilanadi. IBBY ishlarining kundalik boshqaruvi uning Bazeldagi (Shveytsariya) kotibiyati tomonidan amalga oshiriladi. Milliy sho'balarning yillik to'lovlari IBBY uchun doimiy daromadning yagona manbai hisoblanadi.
IBBY'ning birinchi prezidenti kengashning Shveytsariya vakili Otto Binder bo'lgan. Yillar davomida IBBYni Shvetsiya, Italiya, Avstriya, Ispaniya, Daniya, Kanada, Venesuela, Malayziya va boshqa mamlakatlar vakillari boshqargan.
IBBYga a'zolik bizga nima beradi? Kengashning uchta asosiy maqsadi:
1) bolalar adabiyoti yordamida xalqaro aloqalarning rivojlanishiga hissa qo'shish;
2) yuqori adabiy-badiiy talablarga javob beradigan bolalar adabiyotini keng targ'ib qilish;
3) bolalar adabiyoti va kitobxonlik sohasidagi ilmiy-pedagogik ishlarni rag'batlantirish.
Bu kabi maqsadlarni o'z oldiga qo'ygan kengashga O'zbekistonning a'zoligi barchamiz uchun ajoyib yangilik. Bundan buyon O'zbekistonning barcha ijodkorlari, jumladan, bolalar yozuvchilari, rassomlar va boshqa kitob sohasida mehnat qiluvchi insonlar xalqaro kongresslarda ishtirok etish imkoniyatiga ega bo'lishadi.
Yana bir quvonarli tomoni, o'zbek tilidagi bolalar adabiyotini ham jahon miqyosida taqdim etish, ijodkorlarimizni turli xil sovrinlarga, jumladan Hans Kristian Andersen nomidagi sovrin uchun nomzodini ilgari surish imkoniyati paydo bo'ldi.
IBBY, shuningdek, har ikki yilda bir marotaba milliy sho'balarning har biridan ko'zga ko'ringan yozuvchilar, illyustrator-rassomlar va tarjimonlarni e'tirof qilish maqsadida ularning eng yaxshi ishlarini IBBY Honour List ro'yxatiga kiritadi.
Bundan tashqari, har ikki yilda bir marta IBBY imkoniyati cheklangan bolalar va o'smirlar uchun eng yaxshi kitoblarni tanlaydi (IBBY Collection of Books for Young People with Disabilities).
IBBYning boshqa yirik loyihalari qatoriga bolalar adabiyotiga bag'ishlangan "Bookbird" jurnali va Bratislavadagi rasmlar biennalesini (BIB – Biennial of Illustrations in Bratislava) qo'shish mumkin.
IBBYning barcha aʼzolari uchun alohida ahamiyatga ega voqea bu har ikki yilda bir marta oʻtkaziladigan Xalqaro bolalar adabiyoti kengashining Butunjahon kongressidir. Milliy sho'baga ega har bir davlat Xalqaro kongress mezboni bo'lish imkoniga ega va mamlakat mezbonlikka ariza bergach, kengash ijroiya qo'mitasi a'zolari tomonidan ovoz berish yo'li bilan aniqlanadi. Demak, bunday imkoniyat O'zbekiston Respublikasi Milliy sho'basida ham mavjud.
2022-yilgi IBBY Kongressiga Malayziya davlati mezbonlik qiladi. Ushbu kongressda bu yil O'zbekiston ham qatnashadi.
Bundan chiqdi, ushbu xalqaro tashkilotga a'zolik O'zbekistonda bolalar adabiyotining rivojlanishi uchun katta manfaat keltiradi. Bu yurtimizda kitobxonlikni rivojlantirish, rag'batlantirish va targ'ib qilish borasidagi katta qadamdir. Endilikda IBBY orqali adabiyot borasida ham o'zaro hamkorliklar olib borilishi, jumladan o'zbek bolalar adabiyotining xorijiy tillarga va xorijiy tillardagi eng mashhur bolalar kitoblarining o'zbek tiliga tarjima qilinishi kutilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi tomonidan qo'yilgan ushbu qadam yurtimizda kitobxonlikni rivojlantirish borasidagi keyingi qadamlarga ham yo'l ochadi. Chunki bu kabi xalqaro tashkilotlar turli soha egalari, hozirgi vaziyatda yozuvchilar va rassomlar o'rtasidagi o'zaro aloqa uchun ko'prik vazifasini o'taydi. Bu orqali O'zbekistonning adabiyot sohasidagi boshqa tashkilotlarga ham a'zo bo'lish imkoniyati oshdi.
YUNESKO tomonidan har yili turli xil mamlakatlarda kitobxonlikni targ'ib qilish maqsadida olib borilgan ishlar va ularning samarasiga qarab turli shaharlarga "kitoblar poytaxti" maqomi berib boriladi. 2020-yilda shunday maqomni Kuala-Lumpur, 2021-yilda esa Tbilisi shahri qo'lga kiritgan edi. 2022-yilda ushbu maqomni Guadalaxara (Meksika) shahri qo'lgan kiritdi. Agar bizda ham kitobxonlikni targ'ib qilish va rag'batlantirish borasida ishlar hozirgidek sur'atda olib boriladigan bo'lsa, O'zbekiston shaharlari ham bunday maqomga ega bo'lish imkoniyatiga ega.
Bolalar va o’smirlar adabiyoti xalqaro kengashiga a'zolik bugungi bayram – Xalqaro bolalar adabiyoti kuni uchun ajoyib sovg'a bo'ldi deya olamiz.