Эссе Түрлеріне Қатысты Пікірлерді Талдау
Эссе Түрлеріне Қатысты Пікірлерді Талдау
(эссе құрылымы, назар аударатын деталь, ескерілетін элементтер, жазба көлемінің ауқымы)
Тақырыпқа қатысты түсінік беру сөйлемі, ой үзігі
Пікірді талқылау, ойды дәйектеу, дәлелдеу, жинақтау аргументтері
Эссе құрылымындағы ескерілетін ұғымдардың түсініктері:
Тезис – негізгі идея, тақырыпқа қатысты қысқа да нұсқа түйінді ой, көзқарас (сөйлем).
Тезиске қатысты пікір – жазып отырған адамның тақырыпқа байланысты ақпаратты «ой сүзгісінен өткізуін», мәлімет пен деректерге негіздеуін қажет ететін, соған арқау болатын жеке пікірі (сөйлем, ой).
Пікірге қатысты аргумент – тезиске, айтылған пікірге түсінік беріп, көтерілген мәселені әр қырынан қарастыру (сыни талдау, жинақтау, дәйектеу, дәлелдеу және т.б.).
Ой тұжырымы – көтерілген мәселе, берілген сұрақ немесе тақырыпқа байланысты тезисті (түйінделген ой, көзқарас, ұстанымды) қорытындылау: жалпы қорытынды шешім немесе өзіндік ұсыныс, өзіндік тың пікір (жазба иесінің ойлау ерекшелігіне орай, ой қозғайтын сұрақ, көпшіліктің ойын қозғауды көздеген екіұшты пікір болуы да мүмкін).
Нақты түсініп, білу үшін осы түсініктердің үлгісін көрсетіп, мысал келтірсек, эссе жазып үйрену жеңіл болар деп ойлаймыз.
Ерлік жасау кез келген адамға тән қасиет деп ойлайсың ба?
Ерлік – адам баласына тән ерекше қасиет. Жауапкершілікті сезінуден туындайтын саналы тіршілік иесінің әрекеті, орын алған оқиғаға қатысты орынды шешімі, іскер қимылы деп түсінемін. Менің ойымша, бұл тақырып – тұлға ретінде қалыптасуға талпынған жас ұрпақ, мен және менің достарым үшін шешімді пікір айтуға, толғана ой түюге мүмкіндік тудыратын, аса маңызды сұрақ. Иә, ерлік жасау – кез келген адам бойынан табылатын қасиет. Ал сол қасиеттің қайнар көзі – адамгершілік сезімдер толқыны, намыс пен рухани жігер, жауапкершілікпен шешім қабылдау.
Ерлік жасау – жағдайға сай жүзеге асырылатын, адамгершілік қадам. Орын алған оқиғаға, берік шешім мен әрекетті талап ететін тарихи сәттерге енжарлық танытпауға, елеусіз қалдырмауға ықпал етіп, адам белсенділігін арттыратын ішкі күштердің болатыны анық. Жоғарыда ерлік жасаудың қайнар көзін санамалап, ерекше қимыл жасауға әсер ететін ішкі қабілеттерді атап көрсеттім. Ойымды нақтылау мақсатында психология оқулығынан үзінді ұсынамын: «Қабілет – белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әртүрлі жеке қасиеттерінің қиысып келуі, яғни адам қасиеттерінің синтезі». Демек, әр адамның бойында қалыптасып, толыса беретін қабілеттер жиынтығы болады және белгілі бір сәттерде өзіндік шешім, әрекетін паш етуіне бастау болады. Міне, сол уақытта, оқиғаның шарықтау шегінде, кез келген адам қоғамды елең еткізген, тарихта тіркелген немесе елдің есінде қалатын ерлікті жасау мүмкіндігіне ие болады.
«Ерлік жасау кез келген адамға тән қасиет және барлық адамдар ерлік жасай алады» деген пікірге күмән тууы заңды, адамдардың барлығы біркелкі ойламайды ғой. «Уикипедия» энциклопедиясында «Ерлік – бірнеше мағыналы сөз, ол адам бойындағы батылдықты, батырлықты, ұстамдылықты, табандылықты, қайсарлықты, өжеттікті білдіретін ұғым. Ерлік істеген сәтте адам өзіне өлім қаупі төнсе де тайынбай, рухын жоғары ұстайды» дей келе, оның көбінесе қоғамдық мәні бар істерде көрінетінін, азаматтық қасиеттердің негізгі көрсеткіші екеніне тоқталады. Осы тұста қарсы пікірлер туындайды: кез келген адам қоғам мүддесін жеке мақсатынан жоғары қоя бермейді; екінің бірі шешім қабылдай алмайды т.б. Қарсы пікірді қабылдау маңызды: біріншіден, сынды батыл қабылдау – ерлік, ал екіншіден, дұрыс пен бұрысты талдап, салыстыру – берік шешім негізі. Демек, ойлану, шындықпен бетпе-бет келу, байлам жасау – ерлікке апаратын жол, ендеше осының кемінде біреуін әр адам өз өмірінде жасайтыны даусыз.
Қорыта айтқанда, әр адам ерлік жасауға қабілетті. Ерлік әртүрлі сипатта болады: майданда жеңіс үшін, ал бейбіт өмірде қоғам мүдделері тұрғысынан да жүзеге асырылады. Меніңше, өмірдегі басты ерлік – адами адал болмысты сақтау! Қайрат, ақыл серік болсын!
Кіріспе (тақырыпқа қатысты түсінік беру сөйлемі, ой үзігі):
Ерлік – адам баласына тән ерекше қасиет. Жауапкершілікті сезінуден туындайтын саналы тіршілік иесінің әрекеті, орын алған оқиғаға қатысты орынды шешімі, іскер қимылы деп түсінемін. Менің ойымша, бұл тақырып – тұлға ретінде қалыптасуға талпынған жас ұрпақ, мен және менің достарым үшін шешімді пікір айтуға, толғана ой түюге мүмкіндік тудыратын, аса маңызды сұрақ. Иә, ерлік жасау – кез келген адам бойынан табылатын қасиет. Ал сол қасиеттің қайнар көзі – адамгершілік сезімдер толқыны, намыс пен рухани жігер, жауапкершілікпен шешім қабылдай білу.
Тақырыптың, сұрақтың өзектілігін айқындайтын сөйлем:
...бұл тақырып – тұлға ретінде қалыптасуға талпынған жас ұрпақ, мен және менің достарым үшін шешімді пікір айтуға, толғана ой түюге мүмкіндік тудыратын, аса маңызды сұрақ.
Иә, ерлік жасау – кез келген адам бойынан табылатын қасиет.
Кіріспе бөлім мен негізгі бөлімді байланыстыратын сөйлем:
Ал сол қасиеттің қайнар көзі – адамгершілік сезімдер толқыны, намыс пен рухани жігер, жауапкершілікпен шешім қабылдай білу.
Негізгі бөлімнің ішкі құрылымы: тезиске қатысты пікір, оны айқындайтын аргумент, ойды қорытындылайтын сөйлем.
Ерлік жасау – жағдайға сай жүзеге асырылатын адамгершілік қадам. Орын алған оқиғаға, берік шешім мен әрекетті талап ететін тарихи сәттерге енжарлық танытпауға, елеусіз қалдырмауға ықпал етіп, адамның белсенділігін арттыратын ішкі күштердің болатыны анық.
Жоғарыда ерлік жасаудың қайнар көзін санамалап, ерекше қимыл жасауға әсер ететін ішкі қабілеттерді атап көрсеттім. Ойымды нақтылау мақсатында психология оқулығынан үзінді ұсынамын: «Қабілет – белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әртүрлі жеке қасиеттерінің қиысып келуі, яғни адам қасиеттерінің синтезі». Демек, әр адамның бойында қалыптасып, толыса беретін қабілеттер жиынтығы болады және белгілі бір сәттерде өзіндік шешім, әрекетін паш етуіне бастау болады.
Міне, сол уақытта, оқиғаның шарықтау шегінде кез келген адам қоғамды елең еткізген, тарихта тіркелген немесе елдің есінде қалатын ерлікті жасай алады.
«Ерлік жасау кез келген адамға тән және барлық адамдар ерлік жасай алады» деген пікірге күмән тууы заңды, адамдардың барлығы біркелкі ойламайды ғой.
«Уикипедия» энциклопедиясында:«Ерлік – бірнеше мағыналы сөз, адам бойындағы батылдықты, батырлықты, ұстамдылықты, табандылықты, қайсарлықты, өжеттікті білдіретін ұғым. Ерлік істеген сәтте адам өзіне өлім қаупі төнсе де тайынбай, рухын жоғары ұстайды» дей келе, көбінесе қоғамдық мәні бар істерде көрінетін, азаматтық қасиеттердің негізгі көрсеткіші екеніне тоқталады. Осы тұста қарсы пікірлер туындайды: кез келген адам қоғам мүддесін жеке мақсатынан жоғары қоя бермейді; екінің бірі шешім қабылдай алмайды т.б. Қарсы пікірді қабылдау маңызды: біріншіден, сынды батыл қабылдау – ерлік, ал екіншіден, дұрыс пен бұрысты талдап, салыстыру – берік шешім негізі.
Демек, ойлану, шындықпен бетпе-бет келу, байлам жасау – ерлікке апаратын жол, ендеше осының кемінде біреуін әр адам өз өмірінде жасайтыны даусыз.
Тезиске қайта оралып, ойды түйіндеу:
Қорыта айтқанда, әр адам ерлік жасауға қабілетті.
Ерлік әртүрлі сипатта болады: майданда жеңіс үшін, бейбіт өмірде қоғам мүдделері тұрғысынан да жүзеге асырылады. Меніңше, өмірдегі басты ерлік – адами адал болмысты сақтау! Қайрат, ақыл серік болсын!
(Бұл сөйлемнің рөлі зор, алдағы өмір өлшемі тұрғысынан жауапкершілікті сезіну, өзіне-өзі рух беру, ойландыру, серпіліс тудыру мақсатында «Осы ерлікке дайынбыз ба?» деген сұраулы сөйлеммен аяқтауға да болатын еді, алайда жазба иесі жеке жауапкершілікті сезініп, өз шешімін жасады. Ой тұжырымын өзін-өзі қамшылау, өмір ұстанымын таңдау арқылы тың бағытта бере алды. Осының өзі – қоғамның жүгін көтере білетін тұлғаға тән әрекет. Қоғамға үлгі болып, достарын ынталандыруы – өзіндік тың шешім).
Эссе – оқырманмен диалог. Ол түсінікті, айқын, қарапайым әрі мәнді болса тез қабылданады.
Эссе – жазба иесінің жеке пікірі, азаматтық көзқарасы, ойын жеткізуде ешкімге ұқсамайтын ерекшелігін танытатын «пікір білдіру алаңы».
Эссе жазудан тартынба: тек эссе жазу қадамдары мен тәсілдерін танып білуге зейін қою керек.
Әр бөлімде ой жинақылығы, дәлдік және «ой сүзгісінен» өткен тұжырымды пікірлер басымдыққа ие болады.
Эссенің мақсаты – тақырыпты ашу, мазмұн дәлдігі, мәтін логикасы және қойылған талаптар үдесінен шығу.
Эссенің құрылымдық талаптарын сақтай отырып, тақырыпқа қатысты пікірлер негізінде өзіндік тұжырымын жасай білген, тың ой, ерекше идея, пародокс-сауалдар туындататын еңбек – бағалы туынды.
Эссе жазуда тұжырымды пікір айту осы тақырыпқа қатысты деректер көзі, материалдар және жан-жақты мәліметтермен барынша таныс болуды қажет етеді.
Эссе мен шығарманың айырмашылықтарын ескеру керек. Шығарманың өн бойында бейнелі ой, қанатты сөздер молынан кездессе (сөз саны шектелген), эсседе бейнелі, метафоралық қолданыс аз кездеседі. Өйткені нақтылық пен дәйекті дәлелге басымдық беріледі.
Шығармада сөз шектелмейді. Эсседе сөз саны шектеледі. Сол себепті эсседе ой нақтыланып, сөйлем сұрыпталып беріліп, тұжырымдалған пікір нағыз «тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні» болып табылады.
Ойдың жүйелі (тақырыпты түсінуі, талдап қарауы, идеяны анықтау, орынды дәлелдер және т.б.) және ойды жеткізу шынайылығының болуы.
Эссе жазу шеберлігін қалыптастыру қадамдары
Берілген тақырып аясында қандай мәліметтер маған таныс?
Ақпарат, мәлімет, деректерді жинақтау, салыстыру, талдау барысында қандай пікірлер туды?
Ой-пікірімді қандай мысал, дәлел, дерек, дәйексөздермен бекіте аламын?
3. Нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін әрекет, әдіс-тәсілдерді қолдану
Мәселен, тақырыпқа қатысты өзі білетін ұғым, сөз, атау тізбегін жазып шығу.
Дереккөздермен (кітап, баспасөз, интернет және т.б.) дереккөздермен жұмыс жасау. Пікіралмасу мүмкіндіктерін қарастыру.
Тезис түрінде пікірлерді, ерекше әсер еткен ой, сұрақтарды жазып қою.
4. Жазылу құрылымы талаптарына сай бөлімдерді анықтап алу
Бұл – ашылатын тақырып пен мәселеге бастайтын ой басы.
Тақырыптың мазмұны ашылатын бөлім. Тақырып немесе мәселе туралы тоқтамды ой, толғандыратын сұрақ, дәйекті ой, дәлел, шынайы пікір жазылу керек. Жеке пікір өте маңызды.
Мәселеге, тақырыпқа қатысты тұжырымды пікірімді білдіруім керек.
Эссе бөлімдерінің мазмұны талапқа сай ма?
Аргумент, фактілер, дәлел, дерек, мәлімет, дәйектеу қалай жүзеге асты?
Жеке пікір бұрынғы айтылған пікірлерді қайталап тұрған жоқ па?
Ойды айқын, нақты да дәлелді жеткізе алған ба?
Ой екпіні, ішкі көңіл-күй, интонацияға қарай тыныс белгілері дұрыс қойылды ма?
Енді шығармашылықпен жұмыс жасау қадамдарын тағы бір пысықтап өтейік:
1. Эссе тақырыбының ерекшелігі мен мәнін анықтау;
2. Оған қатысты теориялық материалды зерделеу;
3. Тақырыптың бүгінгі күнде маңызды тұсын анықтау;
4. Бөлімдерге қатысты ойларыңды шағын мәтінмен жазып шық.
5. Пікіріңнің қаншалықты мәнді екенін (теориямен үйлесуі, ғылыми негізі, жаңашыл идея немесе өміршең тәжірибелілігі) ойластыр;
6. Пікірлеріңді тағы бір толықтырып өт, терминдер мен лексикалық қолданыстарды ретте;
7. Алдымен эссенің алғашқы нұсқасын жазып шық. Ойланып, қайта қарап, толықтырып жазып шық. Тыныс белгілерін қоюды ұмытпа.
«Bilim Media Group» ЖШС © 2011-2020. Барлық құқықтар қорғалған.
Сапалы эссе жазу ұсыныстары – ҰБТ, Қорытынды аттестаттау...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. Орытынды бақылау түрінің бірі...
Эссені қалай жазады – барлық ережелер - Қазақстан... | STAN.KZ
Эссеге дайындалу мен оны жазу жолдары
ЭССЕ ЖАЗУ СТРАТЕГИЯСЫ | Скачать Курстық жұмыс
Магистерская Диссертация Финансовый Университет
Мое Открытие Поэтов Серебряного Века Сочинение
Отчет По Преддипломной Практики Педагогическое Образование
Жизнь Без Силы Упругости Сочинение
Сочинение На Тему Люди Бояться Перемен