De vieze achterzijde van de schone bitcoin: een stroomverbruik waar Nederland een jaar mee toekan

Peter van Ammelrooy8 maart 2021, 19:50

‘Avontuurlijk genoeg’, noemde Elon Musk vorige maand het besluit van zijn bedrijf Tesla om 1,5 miljard dollar te steken in bitcoins. ‘Dom’, was de reactie van milieugroeperingen. Want de investering staat haaks op het ‘groene’ imago waarmee de Amerikaanse fabrikant van elektrische auto’s en Musk zo graag pronken. In hun optiek draagt elke Tesla-rijder immers een steentje bij aan het verminderen van de hoeveelheid CO2 in de wereld.

De miljardenstunt met de bitcoin haalt dat streven onderuit. Het mag dan een ‘schoon’ betaalmiddel lijken, dat is de cryptomunt niet. De productie ervan vereist dankzij een exotisch technisch protocol grote krachtige computernetwerken. Wereldwijd slurpen de bitcoindelvers in een jaar gezamenlijk evenveel elektriciteit als een land als Chili of Nederland – dat laatste hangt af van wie de schatting doet.

Onder meer om die reden noemde de Amerikaanse minister van Financiën, Janet Yellen, de bitcoin twee weken geleden ‘een extreem inefficiënte manier om transacties af te wikkelen’. Volgens Yellen is de hoeveelheid energie die nodig is om die betalingen te verwerken ‘onthutsend’.

Ongekende hoogte

Tesla’s omarming van de bitcoin – als alternatief voor een belegging in bijvoorbeeld goud – heeft de prijs van de cryptomunt tot ongekende hoogte opgedreven. Van een munt met een louche reputatie, onder meer als betaalmiddel van de onderwereld, lijkt hij steeds respectabeler te worden, hoeveel bezwaren Yellen ook heeft. Zelfs Blackrock, een van de grootste beleggers ter wereld, zet nu voorzichtige stappen richting de bitcoin. 

Even steeg de gezamenlijke waarde van de cryptomunt zelfs tot boven een biljoen dollar, 1.000 miljard. Die ontwikkeling maakt het aantrekkelijk om geld te steken in de winning ervan. De combinatie van het vooruitzicht op een grote koerswinst en lage stroomprijzen leidt ertoe dat zelfs relatief arme sloebers in Abchazië hun laatste spaarcenten steken in een loods met machines.

In deze autonome regio op de Kaukasus nam het zogeheten mijnen zelfs zo’n vlucht dat er in december een verbod werd uitgevaardigd. Door de forse toename van het stroomverbruik, met een stijging in een jaar van 20 procent, zakte het elektriciteitsnetwerk door zijn hoeven. Het lokale energiebedrijf kon de vraag niet aan, waarna werd besloten de pijn te verdelen door bij toerbeurt delen van het land van het net af te koppelen.

Binnen-Mongolië

Vorige week verbood de Chinese regering het winnen van bitcoins in Binnen-Mongolië. Die regio had de laatste jaren af en toe een groter aandeel in de wereldwijde mining (8 procent) dan de Verenigde Staten (7,2 procent). Het opzetten van nieuwe serverparken voor het produceren van bitcoins wordt nu verboden, terwijl de bestaande ‘bitcoinboerderijen’ in april moeten sluiten.

In Binnen-Mongolië is geen sprake van een acuut tekort. De regio moet op de rem trappen omdat zij niet voldoet aan de eisen die de centrale regering in Bejing stelt aan het terugdringen van de energievermorsing. Die liep de laatste jaren de spuigaten uit, tot bijna twee keer meer dan in een vijfjarenplan was vastgelegd.

Dat delvers van de bitcoin naar landen gaan die relatief gezien onder aan de welvaartsladder bungelen, hangt samen met de hoge kosten van het koelen van de computers. Abchazië en Binnen-Mongolië rekenen amper iets voor stroom en dat maakt het aantrekkelijk om een bitcoin mine – niks meer dan een loods vol computers – te beginnen of een bestaande ernaar te verplaatsen.

In Iran worden bitcoin-servers opgesteld in moskeeën, omdat die niet voor hun elektriciteit hoeven te betalen. In 2019 steeg het stroomverbruik in het land pardoes met 7 procent. Iraniërs die niet in een gebedshuis terecht kunnen, tappen steeds vaker illegaal stroom af om hun computers te laten draaien.

De klacht over het hoge stroomverbruik is niet nieuw, zegt Alex de Vries. Op zijn website Digiconomist analyseert hij de onverwachte economische effecten van technische trends. ‘Drie jaar geleden was er zo’n grote run op goedkope stroom in Quebec dat het lokale energiebedrijf vreesde voor een overbelasting en aanvragen van bitcoin-miners afwees.’

Iedereen is het erover eens dat het delven van bitcoins stroom vreet, maar hoeveel precies weet niemand. Schattingen lopen uiteen van wereldwijd 40 terawattuur (TWh) in een jaar tot meer dan het tienvoudige. Volgens ramingen van de University of Cambridge en het Internationaal Energie Agentschap (IEA) gaat het om 120 terawattuur per jaar – de hoeveelheid stroom die Nederland in 2019 opmaakte.

De omvang meten is ingewikkeld, legt De Vries uit. ‘Je kunt wel zien hoeveel rekenkracht er in het netwerk zit. Maar niet welke machines die berekeningen uitvoeren en hoeveel stroom die verbruiken.’

Niet duurzaam

Een groter probleem is dat de neiging van de bitcoin miners om de plekken uit te kiezen waar de stroom het minste kost hen vaak brengt naar landen en energiebedrijven die niet duurzaam energie produceren. China bijvoorbeeld herbergt volgens ruwe schattingen meer dan de helft van alle netwerken waarmee bitcoins worden gedolven. En hoewel het land langzaam een duurzamere koers is gaan varen, wordt nog altijd tweederde van de Chinese elektriciteit opgewekt met steenkool.

Bij de productie van bitcoins komt volgens een studie uit 2019 tussen de 22- en 22,9 miljoen ton aan CO2 vrij. Die hoeveelheid zit in tussen wat Jordanië en Sri Lanka jaarlijks aan koolstofdioxide uitstoten.

Bitcoin-investeerder Tyler Winklevoss vindt dat de wereld zich er niet zo druk om moet maken. De vervuiling die de bitcoin veroorzaakt is de prijs die de wereld betaalt voor de vooruitgang, tweette hij vorige maand. ‘Computers en smartphones belasten het milieu zwaarder dan de typemachines en de telegraaf vroeger. Soms is een technologie zo revolutionair en belangrijk voor de mensheid dat een samenleving de nadelen moet accepteren. Bitcoin is zo’n technologie.’

Een virtueel pikhouweel in een gokhuis

De termen ‘bitcoin’ en ‘delven’ werken goed als beeldspraak: bitcoin miners bikken als het ware met hun computer als pikhouweel cryptomunten los uit het netwerk waarover transacties in bitcoins worden verwerkt. Anders dan bij gewone overboekingen is er geen bank die bijhoudt wie wat krijgt, maar vormen alle deelnemers aan het netwerk (de blockchain) die bank: allemaal houden ze het register van betalingen bij. Miners voegen alle nieuwe transacties – tegen de 300 duizend per dag – in ‘blokjes’ toe aan de blockchain. Daarvoor worden ze beloond. Om de beloning te ontvangen moeten miners een complexe wiskundige puzzel oplossen. Degene die als eerste het juiste antwoord vindt, ontvangt een beloning van 6.25 bitcoins (waarde op dit moment: 250 duizend euro). Wereldwijd doen miljoenen computers iedere seconde van de dag 160 triljoen pogingen om het correcte antwoord op de puzzel te raden, als in een soort loterij. Vandaar ook de kritiek op de ‘vieze’ achterkant van de bitcoin: grote, energieverslindende netwerken waarvan de rekenkracht niet wordt ingezet voor een nuttig doel, maar verspild. Zomaar meer rekenkracht in de strijd werpen om meer kans te maken in de loterij heeft overigens geen zin. De software is zo opgezet dat als er meer computers aan het netwerk worden verbonden de puzzels ingewikkelder worden. In dit tempo wordt de laatste bitcoin pas in 2140 gedolven.