🕊Чолиқуши
(роман).📌 Рашод Нури Гунтекин Туркчадан Мирзакалон Исмоилий таржимаси
Олтинчи қисм
Орадан уч кун ўтди. Имтиҳон учун бир география харитасини бўяётган эдим. Менга бўёқчи- лик ҳеч тўғри келмади. Унча эпим бўлмагани учун ҳар гал рангларни бир-бирига аралаштириб юборар, қўлларимга, лабларимга ранг тегизиб олардим. Ўша куни ҳам шу аҳволда турганимда дарвозабоннинг қизи синфга кириб, бўлам мени кўрга- ни келганини, ҳозир қабулхонада кутиб турганини айтди. Нима қилишимни билмай, курсида ўтирган ўқитувчимизга аланглаб қарай бошладим. Бу ҳали-ҳали эсимда.
— Бор, Фарида, харитангни қўй, ўша ерда тураверсин... Меҳмоннинг олдига чиқ, — деди. Хариталарни-ку, жойида қолдираман, жуда соз... Аммо меҳмонни қайси қиёфада кўргани чиқаман? Ёнимдаги дугонам фартугининг чўнтагидан кичкина ойнакча чиқарди-ю, мени эрмак қилаётгандай, рўпарамга қўйиб қўйди. Юзим билан оғзимнинг аҳволига маймунлар йиғлайди. Хат ёзганда ручкани оғзимга солиш одатим бўлгани учун мўйқаламни ҳам оғзимга солибман. Лабларимда сариқ, қизил, кўк ранглар йўл-йўл бўлиб ётарди. Буларни на рўпмолча билан артиб, на сув ва на совун билан ювиб чиқаришнинг иложи йўқлигини, бундай қилгудай бўлсам, бутунлай суркаб юборишим мумкин- лигини билардим. Комроннинг-ку аҳамияти йўғ-а, унинг олдига қайси алфозда чиқишни хоҳласам, ўша алфозда чиқавераман-у, лекин келувчининг кимлигини билиб, пиқ-пиқ кулишаётган дугоналарим кўзида мен кўнгил берган, ҳатто унашилиш олдида турган қизман. Худо ўз жазосини берсин! Йўлакдан чиқаётганда кўзим тушган ойна юрагимнинг қабзиятини бешбаттар ошириб юбор- ди. Шу қадарки, даҳлиз бўш бўлганда, мутлақо ичкарига кирмаган бўлардим. Нима қилайки, у ерда ҳам ҳаракатимга маъно берадиган бегона одамлар бор. Начора, бўлар иш бўлди. Эшикни жадал очдим-у, ичкарига ўқдай отилиб кирдим. Комрон дераза ёнида тикка турган экан. Тўғри олдига боргудай бўлсам, ким билади, балки қўл олишиб кўришишга тўғри келар; бўламнинг хотинларникига ўхшаш тоза, чиройли қўлини кир қўлим- нинг ранглари билан расво қилиб қўйишим мумкин. Кўзим стол устида яна зар тасмалар билан бир-бирига боғланган пакетларга тушди. Булар менга эканлигини тушундим. Энди шовқин кўтармасдан қўлларимдаги, лабларимдаги бўёқлар- ни ёш бола тентаклиги пардаси остига яширишдан бошқа чора қолмаган эди. Қора фартугим- нинг этакларини ушлаб, пакетлар олдида чиройли, узун бир реверанс қилдим. Шунда бар- моқларимни бир оз бўлса ҳам этакларим билан яшириш имконини эсдан чиқармадим; кейин пакетларга бир қатор ҳароратли ўпишлар юбориб, шу баҳонада лабларимнинг бўёқларини ҳам бирмунча беркитдим. Комрон кулиб ёнимга келди. Унга ҳам бир оз илтифот қилиш керак эди.
— Жуда катта илтифотда бўлибсиз, Комронбей афандим, — дедим. — Гарчи шоколодлар, конфетлар қилиғим ҳаққи бўлса ҳамки, одам бир оз хижолат тортар экан... Илгариги кунги қутичада бир хил конфет бор эди. Худо хоҳласа, ўшаларнинг опа-сингиллари шу қутичалардан чиқиб қолса ажаб эмас... Лекин ҳақиқий таърифига имкон йўқ. Одам уларни оғзида эритганда, юраги ҳам бирга эрир экан. Комрон:
— Бу сафар яна ҳам қимматлироқ нарса топарсан, деб ўйлайман, Фарида, — деди. Ясама бир шошқинлик, сабрсизлик билан у кўрсатган қутичани очдим. Ичидан иккита зар қоғозли китоб чиқди. Булар мавлуд байрамларида кичик болаларга ҳадя қилинадиган расмли эртаклар қабилидаги нарсалар эди. Бўлам мен ҳеч англай олмаган бир сабаб билан калака қилмоқчи бўлган бўлса керак. Шу ниятда бу ерга овора бўлиб келиши чиндан ҳам уят... Нима қилай, ё таъзирини бериб қўйсаммикан? Ҳайронман, аммо ўзимни тутолмадим. Бўёқли лабла- римга сира ярашмаган бир жиддият билан:
— Ҳадяларнинг ҳаммаси учун ташаккур билдириш керак, — дедим. — Ижозат берсангиз, сизга кичик бир огоҳлантириш қилсам... бир неча йил аввал сиз ҳам ёш бола эдингиз... лекин ўша вақтда ҳам жиддиятингиз, оғирлигингиз билан катта одамларга ўхшардингиз-у, ҳарҳолда бола эдингиз, шундай эмасми? Худога шукур, сиз йилдан-йилга ўсяпсиз, расмли роман қаҳра- монларига ўхшаш йигит бўлиб боряпсиз-у, мен нима учун доимо турган еримда қотиб туриб- ман. Комрон ҳайрат билан кўзларини олайтирди.
— Пардон, Фарида, англамадим, — деди.
— Англамайдиган ҳеч нарса йўқ. Сиз катта бўляпсиз-у, нега мен “Олтин кутубхона” эртакла- рини ўқийдиган гўдак ҳолда қоляпман? Нега мен ўн беш ёшга кириб қолган қизга қилинадиган муомалага лойиқ бўлмаяпман? Комрон ҳамон юзимга таажжубланиб қарарди.
— Яна англамадим, Фарида? Унинг англамаганига ажабланиб елкаларимни қисдим, лабларимни бурдим. Лекин, тўғриси, нима демоқчи бўлганимни ўзим ҳам тушунмасдим. Қилмишимга пушаймон еяр, қочиб кетиш пайини излар эдим. Eнди асабий ҳаракат билан иккинчи қутичанинг ипини уздим. Бундан яна ўша хил конфет- лар чиқди. Комрон ҳамон бир расмият билан сал эгилди.
— Сизга бўйига етиб қолган қиздай муомала қилиш кераклигини оғзингиздан эшитишим ме- ни ниҳоятда бахтиёр қилди, Фарида, — деди.
— Китобчалар учун сиздан узр сўраш керак, деб ўйламайман, чунки бу китобчалар ҳазилдан бошқа нарса эмаслигини конфетлар кўрсатди. Мақсад сизга китоб келтиришгина бўлганда, боя сиз айтган романлардан танлаб келтирган бўлардим. Комроннинг бу ифодаси, бу сўзлари, албатта, ҳазил эди. Шундай бўлса ҳам, унинг олдимда туриб айтган бу сўзлари, бу овозлари менга ёқиб тушди. Жавоб беришга мажбур бўлмаслик учун қўлларимни дуо ўқиётган кишидай бир-бирига қову- штириб, чуқур ҳайратга тушган одам ролини ўйнай бошладим. У гапириб бўлгандан кейин юзи- га қарадим; кўзларимга тушган сочларимни бош ҳаракати билан силкиб:
— Нима деганингизни эшитмадим. Конфет бирам яхши эканки... Хулласи, буларни кўриб ярашдик. Вассалом. Кўп раҳмат, Комронбей, — дедим. Гапини эшитмай қолганим учун таъби тирриқ бўлганга ўхшади, лекин буни сездирмасликка тиришди, бир тин олди-ю, ясама совуққонлик билан:
— Нима ҳам дердик, агар болалар ҳадяси ҳушингизга ёқмаса, бундан кейин катта одамларга тўғри келадиган нарсалар билан кўргани келамиз, — деди. Мен энди фақат конфетларим билан оворадай кўринар, жавоҳир сандиқчани томоша қилаётгандай қутичаларга суқланиб қарар, ичидаги ширинликларни олиб, расмли газета бети- га терар, туриб, ўзимча бўлар-бўлмас нарсаларни гапирар эдим:
— Буларни ейиш ҳам бир санъат, Комрон. Тағин бу санъатни камина ожизалари кашф этди. Қара, масалан, мана шу сариғини қизилидан олдин есанг, ҳеч қандай зарар кўрмайсан, шун- дай эмасми? Лекин, минг афсус! Чунки қизили ҳам жуда ширин, иннайкейин, бир оз нордон ҳам. Буни аввал есанг, сариғининг нозик лаззатига, шоирона бўйига жабр бўлади. Оҳ, жоним конфетлар! Конфетнинг бир донасини олиб лабларимга келтирдим. Қуш боласини эркалаганига ўхшаш, конфетни силаб туриб у билан гаплашар эдим. Бўлам қўлини узатди.
— Уни менга бер-а, Фарида, — деди. Унга ғалати қилиб қарадим.
— Нега энди?
— Ейман... — Қутичани олдингда очиб катта хато қилибмиз-у. Олиб келган нарсаларингни ўзинг ейди- ган бўлсанг, ишимиз тоза...
— Фақат шуни бер... Чиндан ҳам бу нима деган гап? Биров оғзига солган нарсадан жирканмагач... Нималар миям- га келмади. Ҳарҳолда бир дақиқа шошиб ўйланиб қолган бўлсам керак, бўлам бирдан қўлини узатиб, конфетни бармоқларимдан юлиб олмоқчи бўлди. Лекин мен чаққонроқ ҳаракат қилдим. Кон- фетни оғзимда беркитиб, унга тилимни чиқардим.
— Сизнинг бунақа қўл югуртириш одатингиз йўқ эди шекилли, қандай бўлди? — деб ҳазил- лашдим.
— Шошманг, мен сизга бундай ажойиб конфетнинг қандай ейилишини кўрсатай, кей- ин билганингизни қилинг. Бошимни бир оз орқага ташлаб, яна тилимни чиқардим, конфетни тилим устига қўйдим. У секин-секин эриган сари калламни икки томонга тебратар, тилим бўш бўлмагани учун, конфет лаззатининг ажойиблигини қўл ҳаракатлари билан билдирар эдим. Бўлам шу қадар ғалати бир ҳайрат билан оғзимга тикилиб қолдики, ўзимни тутолмай кула бошладим.
— Энди керакли нарсани ўрганиб олганингиз учун битта конфет ҳадя қиламан, — дедим. Комрон ҳазил аралаш қилиб қутини ирғитди.
— Хоҳламайман, ҳаммаси ўзингга қолсин, — деди. — Бунинг учун ҳам кўп раҳмат. Ўртамизда гапириладиган гап деярли қолмаган эди. Одоб юзасидан уйдагиларнинг соғ-са- ломатликларини сўраб, уларга салом айтганимдан сўнг қутичаларни қўлтиғимга қисдим-у, чиқишга тайёрландим. Бирдан даҳлиз ёнидаги хонада пастак шарпа эшитилди. Мушук сингари қулоқларимни дик- кайтириб турдим. Мактаб лавҳалари ва хариталар осиб қўйиладиган бу хонанинг эшиги бир оз аввал очилган эди. Кейин лавҳалардан бирининг йиқилганига ўхшаш бир товуш эшитилди. Ҳозир ҳам ўртада- ги ойнали эшик орқасида сичқон тиқиридан фарқ қилмайдиган бир товуш, ҳаракат борлиги сезилиб турарди. Бўламга билдирмасдан эшикка разм солдим, о, нималарни кўрдим! Хира ойна орқасида катта- кон бош сояси... Дарҳол сирга тушундим — Мишел эди у. Бирон харитага эҳтиёж туғилганини лақма мураббияга айтган-у, даҳлиз ёнидаги бу хонадан бизни пойлагани келган. Соя йўқолди. Лекин ойна тагидаги калит тешигидан у қиз бизга қараб тургани шубҳасиз эди. Нима қилишим керак? Комрон иккаламиз бир-биримизга кўнгил қўйган кишилар бўлганимиз учун у биздан бошқача нарсаларни кутар эди. Бўламга: “Бор энди, худо йўлингни очиқ қилсин, уйда- гиларга салом айт”, — деб апил-тапил эшикдан чиқиб кетсам, сирни тушуниб қолади, йўлакда бошимни қўллари орасига олиб сиқади-да, сочларимни тўзғитиб: “Хўп менга ҳангома айтган экансан-да?!” — деб кулади. Бу қўрқув ўша онда менга қувлик йўлини очиб берди. Яхши нарса эмас ҳарҳолда, лекин на- чора? Модомики, ролни ўйнай бошлаган эканмиз, энди уни охиригача ўйнашимиз керак. Мишел ҳам мактабдаги дугоналаримнинг кўпчилиги сингари туркча билмас эди. Шунинг учун ҳар қандай сафсатадан ҳадиксирашга ўрин йўқ эди. Ишқилиб, овоз, ҳаракатлар ошиқ-маъшуқлар ҳаракатига ўхшамаса бас...
— Эсимдан чиқишига сал қолибди, — дедим Комронга, — энагангнинг невараси чорбоғдами- ди? Eнаганинг невараси неча йиллардан бери чорбоғда юриб ўсган етим бола эди. Комрон саволимга ҳайрон бўлди...
— Албатта, чорбоғда... Қаёққа кетарди? — деди
— Алббатта... Биламан... Фақат... Қайдам... ўзим... Шу болани бирам яхши кўраманки...
— Бу яна нимаси? — деди. — Юзига қайрилиб қараганинг ҳам йўқ эди-ку бечоранинг... Ғалати бир ҳаракат билан:
— Юзига қарамаганим нимани исбот қилади, яхши кўрмаганимними? — дедим.
— Бу қандай тентаклик? — Ҳа, мен у болани шу қадар яхши кўраманки... Мен “яхши кўраман” сўзини “Гул тутган аёл” ролини ўйнаган артист ҳаракати билан бўйним- ни букиб, қўлларимни кўксимда қовуштирган ҳолда айтдим, кўз қирим билан эса эшикка разм солдим. Мишел олти оғиз туркча сўз билса, буларнинг учтаси мутлақо “яхши кўрмоқ, севги, савдо” каби сўзлар бўлиши керак. Мабодо шу тахминимда янглишган тақдиримда ҳам, у бу сўзларни луғатдан топиб олар ёки “яхши кўраманки” сўзининг нақадар “даҳшатли” маъноси борлигини туркча биладиган ҳар қандай одамдан сўраб ола билар эди. Бу масалада фақат Мишелнигина эмас, Комронни ҳам назарда тутиш зарур эди. Бу иккинчи сиёсатни ҳарҳолда удда қилолмаган бўлсам керак. Комрон сўзларимга ҳам, қилиқларимга ҳам кулиб:
— Бу шамол қаердан эсди бирданига, Фарида? — деди. Қаердан эсса эсаверсин. Ҳозир қараб турадиган пайтми? Ҳамон бояги ҳарорат билан:
— Начора, шундай... Яхши кўраман, вассалом, — дедим. — Менга сўз бер... Уйга борганинг- да ана шу боёқиш болага менинг номимдан сувенир* ўрнида... Сувенир ўрнида... Билдингми, сувенир д`амур** ўрнида... Eнаганинг неварасига элтиб бер деб, Мишелнинг кўзида Комронга бир нарсалар бергим келарди. Фақат чўнтакларимдан, аксига олиб, турмакланган қоғозлардан бошқа нарса чиқмади; мен бу қоғозларни кечқурунги дарс тайёрлаш пайтларида мудраб ўтирадиган мураббияга отиш учун турмаклаб қўйган эдим. Лекин чорасизлик бундан ҳам яхшироқ бир нарсани кўнглимга солди. Комронни бирданига қўлларидан ушладим, қучоғига ташланадиган бир вазиятни олдим- да:
— Ўша болани менинг учун қучоғингга оласан, — дедим. — Бетларидан, кўзларидан қайта- қайта ўпасан, уқдингми?.. Ваъда берасанми-а?.. Комрон билан қучоқлашгандай турардик. Нафасларимиз бир-биримизники билан аралашиб борарди. Ҳеч нарсадан хабари йўқ бўлам бу ҳароратга тушунолмас, ҳайратидан қутула олмас эди. Рол муваффақият билан ўйнаб бўлинди. Энди парда тушса бўларди. Комроннинг қўлларини қўйиб юбориб, эзгин бир қиёфада ўзимни ташқарига отдим. Мишел йўлакда орқамдан етиб келиб бўйнимга осилади, деб ўйлардим. Атрофнинг жимжитлигини билиб тўхтадим, орқамга қай- тиб, лавҳалар хонасининг эшиги олдига келдим. Ичкаридан шарпа ҳам, овоз ҳам эшитилмагани учун эшикни очишдан ўзимни тутиб қололмадим. Нималарни кўрмай! Онда-сонда бизга мусиқа дарси бергани келадиган қари Касаве эмасми бу? Қалтироқ оёқлари билан бир табуреткага чиқиб олиб, шкаф устидан нота дафтари қидиряпти... Тфу, худо жазоингни берсин! Мишел деб ваҳимага тушибман, Комрон олдида ўзимни бекорга шарманда қилибман-а! Безак тутган одамдай юзимнинг ўт бўлиб ёнганини ҳис этдим. Синфга қайтиш ўрнига боққа чиқиб кетдим. У ерда чашма жўмрагини очиб, остига бошимни тутдим. Вужудимда олов ҳарорати билан бирга титроқ ҳам бор эди. Чашма сувлари сочларимдан, юзимдан оқиб, кўйлагим ичига кириб борар, мен эсам: “Севги деган нарсанинг роли одамни шу қадар ёндириб титратса, ким билади, унинг ўзи қандай экан?” — деб ўйлардим...
Ўша йил Комрон мактабга бир неча бор қатнади. Шунчалик кўп келдики, эшик ҳар сафар
@Nurun_Ala_Nur
https://t.me/joinchat/AAAAAE2c5iV1t3TIAxIOGQ