Безэквівалентная лексіка сучаснай беларускай мовы - Иностранные языки и языкознание курсовая работа

Главная

Иностранные языки и языкознание
Безэквівалентная лексіка сучаснай беларускай мовы

Паходжання безэквівалентнай лексікі, яе лексіка-семантычная характарыстыка і спосабы словаўтварэння. Знаёмства са слоўнікам І.Р. Шкрабы. Вывучэнне найбольш старажытнага пласта абмежаванай лексікі - дыялектызмы, якія яшчэ не засвоены літаратурнай мовай.


посмотреть текст работы


скачать работу можно здесь


полная информация о работе


весь список подобных работ


Нужна помощь с учёбой? Наши эксперты готовы помочь!
Нажимая на кнопку, вы соглашаетесь с
политикой обработки персональных данных

Студенты, аспиранты, молодые ученые, использующие базу знаний в своей учебе и работе, будут вам очень благодарны.

1 Лексіка-семантычная характарыстыка
1.1 Назвы хатняга начыння і яго частак
1.2 Назвы прыгатаванай ежы і сыравіны для яе
1.3 Назвы ткацкіх вырабаў, адзення, абутку і іншае
1.4 Прылады працы, інструменты, прыстасаванні
1.6 Назвы прадпрыемстваў па вырабу чаго-небудзь
1.7 Найменні прафесій, роду заняткаў
1.8 Найменні людзей і сацыяльныя паняцці
1.10 Назвы ўчасткаў прасторы, асвоенай чалавекам
2 Спосабы ўтварэння безэквівалентвай лексікі
Лексіка беларускай мовы складвалася, няспынна развівалася і ўдасканальвалася на працягу многіх стагоддзяў. I таму натуральна, что яна ўбірала набыткі розных гістарычных эпох і перыядаў, адлюстроўваючы ўсе змены ў грамадскім, гаспадарчым жыцці і побыце, што адбываліся ў той час. У выніку адны словы дайшлі да нас з часу агульнаславянскага моўнага адзінства, другія належаць да часоў усходнеславянскай еднасці, трэція ўзніклі ў перыяд фарміравання беларускай народнасці і нацыі, гэта значыць належаць толькі беларускаму народу, з'яўляюцца ўласнабеларускімі словамі. Усе гэтыя тры пласты лексікі нашай мовы прынята ў мовазнаўстве лічыць спрадвечна беларускімі словамі [1, с.123-124].
Спецыфіку лексічнай сістэмы беларускай мовы складаюць, безумоўна, уласнабеларускія словы, якія адносяцца да перыяду фарміравання і развіцця самастойнай беларускай народнасці, а пасля нацыі, гэта значыць, што паходжанне іх ахоплівае перыяд з ХІІІ-ХІV ст. і да нашых дзён. Лексічны склад беларускай мовы ў гэты час, захаваўшы багатую агульнаславянскую і ўсходнеславянскую спадчыну, няспынна і вельмі актыўна папаўняўся новымі словамі, якія ўтвараліся на базе наяўных слоў, напрыклад: араты, асілак, вадзянік, вайсковец, берасцянка, гарлачык, пралеска, надвячорак, красавік, вясёлка, будынак, сейбіт. Апрача далейшага колькаснага павелічэння традыцыйных лексіка-семантычных груп, інтэнсіўна фарміруюцца новыя, асабліва тыя, што звязаны з разумовай, духоўнай сферай жыцця, з набыццём жыццёвага вопыту і новых ведаў, напрыклад:
назвы атмасферных з'яў і паняццяў: заранка, золак, надвор'е, спёка, цемра;
назвы часавых і прасторавых паняццяў: сакавік, красавік, летась, аселіца, палетак, прыгуменне, прастора;
назвы абстрактных паняццяў: абавязак, абставіны, абсяг, асяроддзе, водгулле, вытрымка, замова, замець, звычай, засень, здань, мера, летуценне, пакута, помста, поспех, пяшчота, цяжар;
назвы тэрміналагічнага характару: асяродак, байка, ваганні, выказнік, дзейнік, пытальнік, клічнік, прымаўка, разлік, рух, суквецце, пялёсткі, голанасенныя, павойныя;
назвы дзеянняў, працэсаў, псіхічнага стану: абняславіць, адказаць, адлюстраваць, бачыць, дазволіць, жадаць, крануць, пакутаваць, сачыць, спачываць, стамляцца, спачуваць, хіліць, выхоўваць, клапаціцца.
Асноўнай крыніцай папаўнення лексічнага складу беларускай мовы ўласнабеларускай лексікай была і застаецца да нашых дзён агульнанародная мова беларусаў з яе шматлікімі гаворкамі. Самабытныя беларускія словы складаюць нацыянальную спецыфіку лексічнай сістэмы сучаснай беларускай літаратурнай мовы [ 1, с. 127-129].
Нават самы поўны слоўнік не здольны ахапіць усю лексіку развітой нацыянальнай мовы. Перад укладальнікамі заўсёды паўстае праблема адмежавання і адбору сабранага матэрыялу. Набыткі беларускай лексікаграфіі дазваляюць вывучаць беларускую лексіку ў самых розных аспектах - этымалагічным, генетычным, семасіялагічным, гістарычным, стылістычным і інш. У сувязі з гэтым праблема нацыянальнай лексічнай спецыфікі ўяўляецца не менш, а відавочна і болыш важнай у аспекце лінгвістычным. Іменна з нацыянальнай адметнасцю лексікі звязана праблема вар'іравання аб'ёму значэння суадносных слоў у розных мовах. Вялікую цікавасць выклікае таксама пласт слоў беларускай мовы, нацыянальная адметнасць якіх выяўляецца ў немагчымасці знайсці ім іншамоўны аднаслоўны адпаведнік [2, с.3-4].
“Мова павінна валодаць велізарнымі камунікатыўнымі здольнасцямі, што немагчыма без такіх жа значных чыста нацыянальных асаблівасцей, без своеасаблівай індывідуальнай “непаўторнасці” мовы” [3, с.131].
Рысы непадобнасці, нацыянальнай спецыфікі найболып ярка праяўляюцца на ўзроўні лексікі, таму яе ролю ў стварэнні нацыянальнага "твару" мовы цяжка пераацаніць.
Беларуска-рускія моўныя сувязі вымагаюць глыбокага семантычнага асэнсавання іншамоўных слоў, якімі для носьбітаў рускай мовы з'яўляюцца беларусізмы. Традыцыйна перакладчыцкі прынцып "слова праз слова" не здольны з аднолькавым поспехам дзейнічаць на ўсёй лексічнай прасторы. Нягледзячы на тое, што аднаслоўны эквівалент пры жаданні можна знайсці заўсёды (пераважна шляхам падбору блізказначнага сіноніма, а не семантычна тоеснага адпаведніка), нацыянальна-спецыфічныя і нацыянальна-канататыўныя адценні, звязаныя з адметнымі ўмовамі жыцця народа, беззваротна страчваюцца [2, с.4].
Мэта даследавання: праалізаваць безквівалентную лексіку ў слоўніку І.Р. Шкрабы “Самабытнае слова” паводле лексіка-семантычных уласцівасцей, спосабаў утварэння.
Для дасягнення мэты былі пастаўлены наступныя задачы: выявіць спосабы ўтварэння безэквівалентнай лексікі, прааналізаваць лексіка-семантычную характарыстыку слоў.
Аб'ектам даследавання з'яўляецца слоўнік І.Р. Шкрабы “Самабытнае слова”. Прадметам даследавання - безэквівалентная лексіка сучаснай беларускай мовы.
Прадметам даследавання з'яўляецца безэквівалентная лексіка сучаснай беларускай мовы.
Галоўнымі крыніцамі для збору фактычнага матэрыялу паслужылі слоўнік І.Р. Шкрабы “Самабытнае слова” і навукова-даведачнае выданне Плотнікава Б.А. і Антанюк Л.А. “Беларуская мова. Лінгвістычны кампедыум”
1 ЛЕКСІКА-СЕМАНТЫЧНАЯ ХАРАКТАРЫСТЫКА
Безэквівалентную лексіку складаюць словы, што называюць адмысловыя рэаліі пэўнай краіны, самабытныя паняцці яе жыхароў. Падобныя рэаліі і паняцці або адсутнічаюць у іншамоўных краінах, або аднаслоўна не лексікалізуюцца там (параўн. беларускія словы: лявоніха, вырай, дзядзіцец, замчышча, знічка, кажан, покут, сёлета і г.д., што аднаслоўна не перакладаюцца на суседнюю рускую мову). Адпаведнае беларускае безэквівалентнае слова перакладаецца неадналексемнымі адпаведнікамі іншых моў, у прыватнасці, рускай:
словазлучэннямі (параўн.: жаўцяк - жёлтый песок, жвірынка -крупынка гравыя, кнігарня - кныжный магазын і г.д.);
апісальнай сінтаксічнай канструкцыяй (параўн.: вырай - тёплые страны, куда летят згшовать перелётные птыцы; брама - главный вход в выде двухстворчатых крытых сверху ворот і г.д.).
Тэматычны спектр беларускай безэквівалентнай лексікі з'яўляецца даволі шырокім:
1) намінацыі прадметаў матэрыяльнай культуры:
а) назвы разнастайных прылад працы, інструментаў, прыстасаванняў і іх частак (параўн.: жорны, рагач, сахор, стаўлец, шар-шатка і інш.);
б) назвы розных пабудоў і іх частак (параўн.: вазоўня, дубэльты, камяніца, кляштар, лецішча і інш.);
в) назвы хатняга начыння і яго частак (параўн.: блінцоўка, конаўка, кубель, мядніца, цёрла і інш.);
г) назвы прыгатаванай ежы і сыравіны для яе (параўн.: вантрабянка, верашчака, грачанік, зацірка, панцак, смажэнік, шаткаванка і інш.);
д) назвы ткацкіх вырабаў, адзення, абутку і інш. (параўн.: баваўнянка, вышыванка, брыль, гумовікі, насоўка, трапкач і інш.);
е) назвы ўчасткаў прасторы, асвоеных чалавекам (параўн.: брукаванка, дзядзінец, падворак, пакоша, поплаў, цвінтар і інш.);
ё) найменні прадпрыемстваў па вырабу чаго-небудзь (параўн.: алейня, гарбарня, цагельня, цукроўня, цыркулярка і інш.);
2) найменні духоўнага жыцця, унутранай культуры беларусаў:
а) абазначэнні разнастайных адрэзкаў часу, на якія прыпадаюць працоўныя, святочныя і іншыя падзеі (параўн.: Дзяды, закоскі, прысвятак, шчадрэц, фэст і інш.);
б) назвы розных прафесій, роду заняткаў, працоўных дзеянняў і г.д. (параўн.: кавальства, каморніцтва, сенаванне, талака, шарварка і інш.);
в) найменні рэлігійных і сацыяльных паняццяў (параўн.: духоўніцтва, панскасць, староства і інш.);
г) найменні разумовых паняццяў і дзеянняў (параўн.: клёк, цымус, чытанка і інш.);
3) найменні прыродных з'яў і рэалій, жывёл, птушак (няма адналексемных адпаведнікаў у рускай мове): азярышча - место, где когда-то было озеро; бусліха - самка аиста; жыгучка - жгучая крапива і інш., назвы людзей (параўн.: бяседнік - участник застолья, званый гость; бывалец - бывалый человек; заможнік - зажиточный, состоятельный человек і інш.).
Безэквівалентная лексіка ўключае словы розных часцін мовы: назоўнікі (параўн.: аброк - корм для лошадей і інш.), дзеясловы (параўн.: адхукаць -отогреть дыханием і інш.), прыметнікі (параўн.: гартоўны - крепкой закалки і інш.), прыслоўі (параўн.: апоўдні- в середине дня і інш.), лічэбнікі (параўн.: паўчварта -- тры с половиной) [6, с.80-81].
1.1 НАЗВЫ ХАТНЯГА НАЧЫННЯ IЯГО ЧАСТАК
Для прыгатавання ежы ў беларуса было шмат для таго прыстасавання, кожны прадмет набываў сваю назву згодна з яго выкарыстаннем, напрыклад:
Блінцоўка, -і, ж., абл. Небольшая дежа, предназначенная для замешивания теста. 3 краю стаіць блінцоўка, а над запечкам, на тонкім вешале, шамацяць вянкі цыбулі. Васілевіч [2, с.29].
Селядзёўка і Селядцоўка, -і, ж., разм. Сельдяная бочка. Там Ворка на рагу карчму трымае, а ў карчме людзей, як селядцоў у селядзёўцы, там сабе знойдзеш добрага чалаеека, каб сеаю бяду яму расказаць. Калюга [2, с.178].
Цёрла, -а, н. Глиняная посуда, в которой трут мак, мнут картофель и др. На голым незасланым стале ляжалі кускі хлеба, а пасяоэдзіне стала бурае, старое глінянае цёрла з мёдам. Колас [2, с.207].
Мядніца, -ы, ж., разм. Медный таз. Казік у сподняй кашулі плёскаўся і фыркаў над еялікаю мядніцай. Грахоўскі [2, с.124].
Днушка, -і, ж. Разделочная доска. Дасыпаючы ў печы гаршчок, накрыты днушкаю, ён [Цівунчык] ветліва звярнуўся даВаці... Чорны [2, с.61].
Мажджыр і Мажджэр, -а, м., разм. Металлическая ступка для измельчения твёрдых вешеств. ...Юзік, не маючы сапраўднага бубна, ішоў па перадзе ды бубніў у бубен, "штацкі" - трымаў леваю рукою аблупіцу з старога рэшата і з усіх сіл лупіў па ёй меднаю качалкаю з мажджыру, якую ціхом сцягнуў ад мацеры. Чорны [2, с.120].
Шмат было разнастайных куўшынаў, кубкаў для напояў, якія мелі самыя цікавыя назвы і ў кожнай мясцовасці свае.
Гладыш, -а, м. Глиняний кувшин без ручки. Але калі надвячоркам у першы раз пайшлі восем дойніц у пуні, дзе стаялі каровы, за імі адразу ж пайшлі, спяшаючыся з гладышамі і даёнкамі, жанчыны. Галавач [2, с.50].
Гляк, -а, м. Глиняный горшок с выпуклыми боками и коротким узким горлом. Мёд, ваш, відаць, ох, старэнькі? Гляк, бач, ад моху сівенькі... Буйло [2, с.52].
Куфель, -фля і Кухаль, -хля, м. Бокал для пива. На радасцях забеглі ў нейкую сталовую каля Рыбнага рынку ды выпілі па куфлю піва, хоць я і не люблю гэтага піва. Танк [2, с.112].
Конаўка, -і, ж. Металлическая или деревянная кружка конусообразной формы. Ля вядра - вялікая драўляная конаўка, пастаўленая пасля таго, як пабілі настаўнікаў кубак. Гарэцкі [2, с.103].
Хлеб беларусы пяклі самі, муку звычайна малолі на ветраной мельніцы, але гэта патрабавала вялікіх затрат, і таму беларуская жанчына выкарыстоўвала “жорны” - ручную мельніцу, яна была зручная, невялікая і простая ў выкарыстанні.
Жорны, -аў, адз. няма. Ручная мельница. Жорны былі старасвецкія, з тонкімі, пабітымі і сцягнутымі абручом камянямі, даўно не насяканымі, малолі не дужа спраўна... Быкаў [2, с.68].
Для захавання прадуктаў выкарыстоўвалі сундукі, камоды, але гэта назвы, якія прыйшлі ў абіход беларуса значна пазней. На Беларусі выкарыстоўвалася назва “кубел”, у ім можна было захоўваць не толькі якія-небудь хатнія прыналежнасці, але і ежу, прадукты.
Кубел, -бла, м. Закрываюшаяся крышкой кадка, предназначенная для хранения пицевых продуктов и вешей. У клуні быў патайны пограб, а ў пограбе хаваўся кубел з салам і іншы скарб. Колос [2, с.109].
Мэбля не была шырока прадстаўлена ў беларускай хаце, быў звычайны стол, розныя скамеечкі, табурэтачкі, якія мелі свае спецыфічныя назвы.
Зэдлік, -а, м., разм. Комнатная переносная скамеечка. На вокнах свежыя фіранкі ўсміхаюцца, прасцірадламі чыстымі пазасланы зэдлік і столік з шаеецкім капыллем, шыллем і начыннемрозным... Лынькоў [2, с.90].
Фатэль, -я, м. Мягкое кресло. 3 абурэннем дзед гаварыў, якуеосеньи1917 года руйнавалі панскі маёнтак, як еакольныя сяляне разбіеалі шыбы ў вокнах, хто нагамі бразгаў па фартэп'яна, хто абрыеаў плюш з пакояў Кацярыны II... хто аблупліваў скуру фатэляў, і як падпальвалі будынкі на деарэ. Бядуля [2, с.200].
У хаце меліся прылады для шыцця, мыцця і розных іншых работ.
Вірок, -рка, м. Приспособленне для свивання ниток в клубок. Часам мужчыны памагалі Ганне змотеаць ручайкі. Тады ў хаце стаяў ціхі і аднастайны трэск вірка. С.Александровіч [2, с.40].
Жалязка, -і, н., абл., Утюг, который нагревают на огне. ...Дастае [дзед]...баначку ад ваксы, дзе ён хаеае трут - падпалены на лаве і прытушаны халодным жалязкам, каб не сатлеў саўсім, паркалёеы лапік. Адамчык [2, с.66].
Ночвы, -аў, адз. няма. Корыто для стирки. Мужчыны зранку падгалілісь, зусім-такі падмаладзілісь, у ночеах голаеы памылі і вусы спрытна прадкруцілі... Колас [2, с.133].
1.2 НАЗВЫ ПРЫГАТАВАНАЙ ЕЖЫ I СЫРАВІНЫ ДЛЯ ЯЕ
Беларуская кухня ўстойліва захоўвае нацыянальныя традыцыі. З глыбіні стагоддзяў да нашых дзён дайшлі шматлікія самабытныя стравы. Шырока вядомыя далёка за межамі Беларусі дранікі, пячысты, халаднік, зацірка, мачанка, жур...
Вантрабянка, -і, ж. Колбаса, приготовленная из потрохов. Праз сенцы ў кухні асноўных гаспадароў уранні і ўвечары сварыліся, клялі адзін аднаго за нейкі здор, за сала, за вантрабянку, а хто вінаеаты, еідаць і крыкуны не ведалі. Грахоўскі [2, с.37].
Дранік, -а, м. Оладья или блин из тёртого картофеля. Трапіш да кабеціны рахманай - паспытаешь, друг мой дарагі, дранікі са свежай смятанай, бабку, клёцкі, нават пірагі. Панчанкі [2, с.61].
Зацірка, -і, ж. Мучная похлёбка, приготовленная на воде или молоке. Едакі адзін пад адзін, толькі давай, ды вот зацірка ў чыгуне рэдкакавтая. Лобан [2, с.78].
Верашчака, -і, ж. Жидкое мучное блюдо. Як верашчака ў дно спадала, то маці есці пакідала ды йшла ў камору па другое, яшчэ больш смачнае, ядкое. Колас [2, с.38].
Пячыста, -а, н. Блюдо, приготовленное из больших кусков мяса, запечённого на огне. У першую нядзелю па вялікадні на полацкім кірмашы ўдава рыбака Агафія, кінуўшы на прылаўку рашоты з пячыстамі, як каршун наляцела на рослага сухарлявага чалавека з дарожнаю кайстраю на плячы. Арлоў [2, с.169].
Асабліва папулярна ў беларусаў бульба, якую называюць у народзе «другім хлебам». Яна з'яўляецца абавязковым атрыбутам беларускага нацыянальнага стала. З яе гатуюць бульбянiкi, дранікі, комы, запяканкі, клёцкі, бульбяную бабку.
Пячонік, -а, м., абл. Картофелина, запечённая на огне. Адбіўся хіба ад сваіх, заблудзіўся і згаладаўся так, шторад пячоніку?... Сачанка [2, с.169].
Камы, -оў, адз. няма, абл. Картофельное пюре или каша. І не гэтак рваліся гатаваць камы, як часцей стараліся быць з Князеўнай мы - памагаць ёйз вёдрамі, лыжкамі, міскімыць... Куляшоў [2, с.95].
Смажэнікі, -аў, мн. няма., абл. Жареный картофель. Днём бабка пасадзіла іх (дзяцей) за стол і накарміла капустай і смажэнікамі з маладой бульбы. Васілевіч [2, с.182].
Булён, -у, м. Заправленный салом картофельный суп. "Булён - адкуль такая назва - невядома, бо гэта проста бульбяны суп, зашквараны салам, а зусім не французскі "бульён" Караткевіч [2, с.32].
З мясных страў найбольш вядомыя шматлікім пячысты, мачанка, халадзец, смажанка, каўбасы. Шырока выкарыстоўваюцца ў беларускай кухні грыбы, лясныя ягады і травы, рачная рыба. Вострыя прыправы - часнык, перац, пятрушку - у беларускай кухні выкарыстоўваюць умерана. Усё большае распаўсюджванне ў апошні час атрымліваюць вегетарыянскія стравы.
Акраса, -ы, ж. Заправка для кулинарных блюд из нутряного свиного жира со специями. Тут табе і сыр, і масла, і смятана, і теарог, і кіслае малако, і маслянка, і сырое малако і паранае. Тут табе і да рознай стравы акраса. Бядуля [2, с.21].
Крывянка, -і, ж., разм. Кровяная колбаса. ...Пасярод стала з вялізнай глінянай міскі дыхала пахучай парай бялюткая рассыпчатая бульба, а побач на патэльніяшчэ сквірчэла крывянка. Шамякін [2, с.108].
Крышаны, -оў, адз. няма, абл. Заправленный салом картофельный суп. А здаецца ж, як у школу збіраўся, і наеўся ўволю - апаражніў міску капусты, з'еў амаль не талерку крышанёў, а потым яшчэ і печанай паўгарбузы ў жывотўмяў. Сачанка [2, с.109].
Лёк, -у, м. Селёдочный рассол. У краме цётак Алтарыхі ці Вэльваліхі ён [дзед] часта браў лёк ад селядцоў, а мы, унукі яго, з велізарнай асалодай мачалі хлеб у гэтую салёную жыжку, лічачы яе найвышэйшым дарам. Астрэйка [2, с.116].
Вельмі пашыраны былі на Беларусі разнастайныя віды круп, з якіх варылі супы і рабілі кашы.
Груца, -ы, ж. абл. Перловая или ячневая крупа; каша из такой крупы. Хрысця ужо заслала новенькім у каробачку абрусам шапаткое на стале сена, паставіла нават кісель і груцу - густы крупнік з салодкаю вадою. Адамчык [2, с.54]. _
Крупеня, -і, ж., абл. Крупяной суп. ...Яно [наступленне] чакаецца з дня на дзень, і абрыдзелая крупеня ніяк не лезеўрот. Лужанін [2, с.107].
Крупнік, -у, м. Крупяной суп. А Гапцуль тым часам, толькі яшчэ пачуўшы самы смак, спаражніў яшчэ чатыры міскі крупніку. Галубок [2 с.107].
Панцак, -у, м., абл. Перловый суп. Доўга стыў кавы пах гаркаваты, доўга стыў на стале панцак... Таўлай [2, с.114].
“Алей” - без яго на беларускай кухні не абыходзілася, яго звычайна выраблялі з сямян ільну або сланечніка. На ім жарылі, рабілі розныя салаты.
Алей, алею, м. Подсолнечное масло. I што найбольш падабалася яму [бацьку] у пана Халяўскага -- гэта яда: кожны дзень на абед боршч і каша, з салам ці з алеем, а на еячэру -- гарохаеы суп. Гарэцкі. На ўсім гэтым гарнітуры штодзённа прыбыеала плям ад салідолу, аўтолу і алею. Чарнышэвіч. / дранікі з раніцы ў печы прэюць, хоць на алеі, але смачныя. Грахоўскі [2, с.21].
Аліва, -ы, ж. Смазочное масло. Панкрат еыйшаў з канторы ў еялікую чорную залу, еільготную па кутках і еостра пахучую мокраю ржою, аліеаю і расцёртьш жалезам. Чорны. А машына тая адменна гула, і пабразгеала, і нязеыкла пахла аліеаю. Лужанін [2, с.22].
Традыцыйным напоем на святах была “акавіта” або як яе яшчэ называлі ў іншых мясцовасцях гарэлка.
Акавіта, -ы, ж. 1. Уст. Водка, настоянная на кореньях. Ну і намардаеаўся я з гэтым праееднікам! Ніяк не мог яго спакусіць золатам, тытунём, акаеітай, прысмакамі, каралеўскай уладай і папскай ціярай, вечнай маладосцю і несмяротнасцю. Танк [2, с.20].
Бярозавік, -у, м. Напиток из берёзового сока. Частуе [Крот] церпкім ад скіслых хлебных скарынак бярозавікам. Навуменка [2, с.35].
Трунак, -нку, м., абл. Алкогольный напиток. / калі ўдаецца яму [ксяндзу Пацяйкоўскаму] які-небудзь надзвычай трапны сказ, зварот, ён паўтарае яго ўголас, і тады адступае ад манаскага статута і вынікае шкалік французскага трунка. Колас [2, с.195].
З мукі на Беларусі пяклі разнастайныя караваі, хлеба, булкі і інш.
Грачанік, -а, м. Блин нз гречневой муки. А мой полудзень пад вязам -баль устроім, як паныі Там з суніцамі збаночак, сыру смачнага кусочак і грачанікі-бліны. Колас [2, с.54].
Скавароднік, -а, м., абл. Плоский круглый хлеб, испечённый на сковороде. Неўзабаве яна [Гануся] спякла такім парадкам тры скавароднікі, пульхныя і тоўстыя. Чорны [2, с.179].
1.3 НАЗВЫ ТКАЦКІХ ВЫРАБАЎ, АДЗЕННЯ, АБУТКУ І ІНШАЕ
Кожнаму пакаленню застаецца ў спадчыну тое, што стварылі талент і працалюбства бацькоў, продкаў, тое, што выяўляе нацыянальнае аблічча народа, яго душу, яго імкненні, тое, што кожнае пакаленне павінна шанаваць і памнажаць.
Яркім здабыткам нацыянальнай культуры Беларусі з'яўляецца народнае адзенне. Сфарміраванае ў выніку доўгіх і складаных працэсаў развіцця матэрыяльнай і духоўнай культуры народа, яно больш, чым іншыя сферы побыту, адлюстроўвае нацыянальную спецыфіку беларусаў.
У склад мужчынскага народнага касцюма Ўваходіла доўгая кашуля, штаны, лапці і безрукаўка.
Вышыванка, -і, ж., разм. Рубашка с вышивкой. 3 прызбы пазірае па-старасвецку ўбраная - андарак і вышыванка, усе свае работы - у добрых гадахужо жанчына: зноў яку казцы. Лушанін [2, с.44].
Зрэбнікі, адз. няма. Штаны, пошитые из поскони. ...Па гразкай баразне ішоў араты ў зрэбніках, з вінтоўкай на плячы. Грахоўскі [2, с.90].
Кажушына, -ы, ж., зб. Одежда, пошитая из овчины. Неўзабаве, каля тае усё школы пачынаюць збіраюцца. Хто ў лапцях, хто ў ботах, хто ў кажушыне. Скрыган [2, с.93].
Плюшаўка -і, ж., разм. Жакет из плюша. Калі ж зачапіць адзежу Макарыхі, то перш за ўсё трэба ўспомніць пра яе даўнюю і вельмі моцную плюшаўку. Кулакоўскі [2, с.155].
Брыль, -я, м. Шляпа с полями (чаше всего соломенная). Я на панскі капялюш брыль свій не змяняю. Колас [2, с.31].
Шабета, -ы, ж., абл. Сумка, которую носят на поясе. Ключнік, падклаўшы пад галаеу раменную паляўнічую шабету, злёгку пахрапеае. Навуменка [2, с.214].
Абутак быў самы разнастайны, у залежнасці ад таго, з чаго ён быў зроблен.
Гумовікі, -аў. Адз. няма., абл. Резиновые сапоги. Пасля Аверка цюпаў гумовікамі па гразі, адыходзячыся ад Сцяпана задам. Пташнікаў [2, с.55].
Дзеравяшкі, -ак, адз. няма. Обувь, выдолбленная из куска дерева, или на деревянной подошве. Эльзі праляскала некалькі крокаў па непадмеценым бруку маленькімі спрытнымі дзеравяшкамі і, усміхнуўшыся Алесю, павіталася... Брыль [2, с.58].
Чук, -а, м., абл. Кожаный лапоть. 3 адной кішэні доўгага сівага халата тырчэла турэцкая булка, як раменны мужыцкі чук. Колас [2, с.212].
Комплекс адзення, абутку, аксэсуараў, які склаўся на працягу стагоддзяў і выкарыстоўваліся беларусамі ў штодзённым і святочным ужытку. Матэрыялам для касцюма служылі лён і сукно, для абутку - скура.
Баваўнянка, -і, ж., разм. Хлопчатобумажная ткань. Свістаў, па-змяінаму звіваючыся ў паветры, шоўк. Паўзла шарсцянка, і весела, як дзяўчына на веснім поплаве, бегла баваўнянка. Караткевіч [2, с.26].
Корт, -у, м. Плотная хлопчатобумажная ткань, называемая иначе “чёртовой кожей”. Не было ў ёй [постаці] нічога незвычайнага, проста высокі чалавек у бравэрцы, пацягненай вышмальцаваным кортам. Чорны [2, с.105].
Крамніца, -ы, ж., разм. Материал фабричного изготовления; одежда из такого материала. Пасля жніва ён [Кастусь] пачаў угаворваць яе не шкадаваць тыіх грошай за каня і набраць крамніны на плацце. Чорны [2, с.106].
Порт, -у, м. Льняная или хлопчатобумажная ткань. А спаткаем чалавека, порт рассцеле ён. Багдановіч [2, с.156].
Саета, -ы, ж. і Сает -а, м. Тонкое высококачественное сукно. На вяселле-разгул наплыло, як на сход, госці знатных зусюль, на паўсвету, гэткай гучнай бяседы не помніў народ, гэткіх скарбаў, брыльянтаў, саетаў. Купала [2, с.176].
Жаночы касцюм быў прадстаўлен доўгай кашуляй і паясным адзеннем (спадніца, фартух, пояс). Галаўны ўбор жанчыны быў абавязковым, насілі звычайна хустку ці чапец.
Гарусоўка, -і, ж., разм. Гарусный платок. Гаспадыня і тут нават не павяла брывом - паслухмяна накінула на галаву вялікую гарусоўку... і выкацілася з хаты. Чыгрынаў [2, с.49].
Канаплянка, -і, ж., разм. Посконный платок фабричного изготовления. Спачатку страсянула касынку, а пасля, склаўшы ў чатыры столкі, пачала завязваць, як павязку, паўзверх сваёй канаплянкі. Дамашэвіч [2, с.96].
Тараноўка, -і, ж., абл. Большой тёплый платок. Люба адчыніла школьную шафу з кніжкамі і ўзяла пажоўклы ад доўгага часу тоненькі сшытачак; ахінулася тараноўкай... Мурашка [2, с.194].
1.4 ПРЫЛАДЫ ПРАЦЫ, ІНСТРУМЕНТЫ, ПРЫСТАСАВАННЯ
Вядучым заняткам беларуса было паляванне і рыбалоўства. Для гэтага выкарыстоўваліся наступныя прылады.
Ваўкаўня, -і, ж., разм. Ловчее сооруженне для волков. Ды калі свой [куток] па ордэры завядзецца, у ім, не сагрэтыім пакаленнямі, пуста і няўтульна, як у ваўкаўні. Калюга. Наглядчык, мусіць, так і не зразумеў, што ў самыя моцныя маразы, калі цэля выстывала, як ваўкаўня, такія гімнастычныя практыкавапні саграеалі і памагалі хутчэй заснуць. Сіпакоў [2, с.38].
Жвіроўка, -і, ж. Вид охотничьего ружья из дамасской стали. І калі паліцыя ў сяло прыязджала -- [стары] выкрадаўся першым, і хаваў жвіроўку, іў дупло раіў мне хаваць і мае вершы. Танк [2, с.68].
Куркоўка, -і, ж., разм. Охотничье курковое ружьё. Сон на дасвецці ўбачыў: Проню каля Прапойска,.. браценіка Сідара, настаўніка, акоп пад школьнымі вокнамі на беразе Проні, а ў акопе мужыкоў, знаёмых і незнаёмых, каго з вінтоўкай, каго з куркоўкай, а каго і з цаглінай. Карамазаў. Калі па вёсцы пайшла пагалоска, што на канаве панішчылі баброў, Сцяпан з нейкаю нават палёгкай і радасцю закіпуў куркоўку за плячо і пайшоў займацца следствам. Жук [2, с.111].
Ламанка, -і, ж., разм. Охотничье ружьё, которое заряжается готовыми зарядами в гильзах. Няхай стрэльба -- не ламанка, але стрэліць -- зробіць знак... Колас. На правым плячы чалавека вісела двуствольная ламанка, а на поясе патроннік, яку паляўнічага. Кулакоўскі [2, с.113].
Пістаноўка, -і, ж., разм. Пистонное ружьё. Як бы там ні было, але ў шапцы сапраўды можна было знайсці і люльку, і лусту хлеба, і запасы шроту, і ўсякія іншыя прыпасы для лесніковай пістаноўкі. Лынькоў. Толькі трэба будзе перазарадзіць нашы дапатопныж пістаноўкі... Танк. Антон стаяў і думаў, чым набітаяго пістаноўка. Грамовіч [2, с.154].
Беларус заўсёды мог пахваліцца сваёй гаспадаркай, якая была дагледжанай, добрай, багатай. Зямля для яго - гэта яго хлеб, а працавітасць дапамагала селяніну яго здабываць. Каб аблегчыць сваю працу, ён выкарыстоўваў разныя для гэтага прылады. Калі пасвіў кароў, браў з сабой кнут, які называў “дратаванкай”.
Дратаванка, -і, ж., разм. Кнут, свитый из верёвочек. Часам ты махнеш маланкай, як падпасак дратаванкай. Крапіва. Лукаш закруціў над канём дратаванкаю... Гартны. Ды вас абодвух трэ былоразлажыць наўслончыку і адшалёстаць дратаванкай, каб дзесятаму заказалі. С.Александровіч. І ўзмахнуў [Пан] дратаванкаю -- кароценькая такая пуга, несамавітая, яна рассекла цела, і пад адзежынай, на штанах адразу ж паказалася кроў. Сіпакоў [2, с.62].
Ійшоў у поле - браў касу, а каб яна лепей касіла выкарыстоўваў “мянташку”, для такго каб яе натачыць.
Мянташка, -і, ж. Наждачная лопатка для точки косы. У скверы пахне сенам маладым, звініць каса пад шорсткаю мянташкай. Бураўкін. Далятаў звонкі шоргат мянташак аб косы. Хадкевіч. За Сажом шаргаталі косы, перагукваліся мянташкі, чуліся вясёлыя галасы і смех. Кірэенка. / чалавек касу мянташкай час ад часу кратаў, каб востраю была увесь свой век. Тармола [2, с.124].
Клявец, -ўца, м. Молоток для отбивания кос и насечки жерновов. Скакалі заўзята кляўцы па бабках, адцягваючы вострыя языкі кос. Крапіва. Так век судзіў, так ён падбаў: клявец ператвараўся ў молат, у трактар -- плуг... Лужанін [2, с.102].
Для апрацоўкі зямлі былі рыдлёўкі, капаніцы, матыгі. Конь дапамагаў селяніну заараць поле.
Таляжоўка, -і, ж., разм. Дисковая борона. Ты мне свае таляжоўкі дасі, як снег сыдзе, удзірванела ў мяне за гумном. 3 таляжоўкаю трзба будзе прайсці разоў па два. Чорны. Да сонца Кучука паднялі: чаго там рассыпацца, давай адпраўляй, усё гатовае стаіць, трыццаць два «інтэры», трыццаць два прычэпы з плугамі, з таляжоўкамі, з усім патрэбным рыштункам. Лобан [2, с.194].
Сядзіба беларуса была абустроена, і ўсё ён рабіў сваімі рукамі.
Брама, -ы, ж. Главный въезд во двор, город, усадьбу, на завод и др. в виде двухстворчатых, крытых сверху ворот. ...Некаторай ночы на горад меўся быць напад нейкіх грабежнікаў, а мнішка з кляштара мела ад бога шчасце наперад усё ведаць і, выйшаўшы ўночы за кляштарную браму, адным словам сваім. выратавала горад ад вялікага няшчасця. Чорны [2 с.31].
Весніцы, -ніц, адз. няма. Ворота во двор или со двора в огород, поле. У весніцах стары цвыркун пілуе марш на скрыпцы. Вітка. ...Выйшаўшы за весніцы, Зазыба павярнуў у заеулку да могілак, адкуль вяла сцежка паўз вёску.Чыгрынаў. Ах, ах, ды ў гэтым месяцы яшчэ забіты весніцы, марозам прымарожана, прымружана шчэ лужына завейлівым сняжком. Стральцоў.
Ганок, -нка, м. Небольшой плот. Каб цераз парогі правесці ганкі, каля Екабпілса мы кормшчыкаў бралі. Зарыцкі. Вяжуць сасну у ганкі плытагоны. Астрэйка. Гнаць мне ганкі па віціну. Барадулін [2, с.38].
Жардзянік, -а, м., абл. Жердяной забор. Жывога толькі і было, што хвост жардзяніку ды воддалек маладзенькія, можа тры гады як пасаджаныя, вішанькі... Лобан. Антон сядзеў, прытуліўшыся да жардзяніка. Савіцкі. Ад саўгаснага цэнтра і як магло схапіць вока ўздоўж вуліцы стаялі размаітыія платы. 1 парканы, і частаколы, і тыны, іжардзянікі, і плятні. Дуброўскі [2, с.66].
Каптур, -а, м. Конусообразный навес над чем-либо. Для адводу пары была зроблена выцяжная труба над шырокім бляшаным каптуром. Колас [2, с.98].
Звычайны селянін жыў у драўлянай хаце, зрэдку ў каменнай, у такой часцей жылі больш заможныя беларусы і шляхта.
Лецішча, -а, н., раэм. Дом, где живут летом; летнее пристанище. Прытым жа Слаўнае лепш за якое лецішча. Мурашка. Цяпер рэдка каго з пісьменнікаў там убачыш, шмат у каго, дзякуй богу, завяліся сеае лецішчы, працаваць можна дома, а бывала, бадай-што ўся творчая работа праходзіла там. Скрыган [2, с.116].
Мураванка, -і, ж, разм. Постройка из камня или кирпича. Ад акадэміі запомніўся шырокі двор з двухпавярховымі мураванкамі шэрага казеннага тыпу... Скрыган. А там-сям аднаўлялі больш-менш прыдатныя для жытла мураванкі. Лужанін. Мураванка стаіць пры садку ў рабінах і ясакарах, як прыгажосць не губляецца, не нікне. Янкоўскі [2, с.123].
Плябанія, -і, ж. Дом, в котором живёт ксёндз. Пасля на хлебе і вадзе ксёндз у плябаніі сядзеў -- пасціў, як схімнік, бо сінод такіх не любіць «ваявод». Бажко [2, с.155].
Акрамя хаты на гаспадарцы былі і іншыя пабудовы - для жывёлы, для захавання дроў , прылад працы.
Вазоўня, -і, ж. Сарай для телег. Праз дзён два Скуратовіч завёз першыя тры вазы знойдзенага ў вазоўні жыта. Чорны. Павісні пад сумам, поўня, і асвятлі душу... Вазоўня, наша вазоўня, прысніся свсгшну Тамашу. Сіпакоў [2 с.36].
Дашчанік, -а, м., разм. Строение, сбитое из досок. Дашчаніку стаяць сярод муроў, -- хай будаўніцтва летапісам будзе з аўтографамі рупных муляроў, падсобнікоў вясны на Нафтабудзе. Барадулін. Толькі ля дашчаніка, прыхінуўшыся плячом да вуглавой дошкі, [Канапелька] задыханым і стомленыім голасам папрасіў: «Вінтоўку ў мяне з пляча здымі...» Савіцкі. Я ўжо і кватэру напытваў, недалёка ад санаторыя. Катушок у дашчаніку, як ложакусунуць... Місько [2, с.57].
Курніца, -ы, ж. Курная хата. Але досыць было пераступіц
Безэквівалентная лексіка сучаснай беларускай мовы курсовая работа. Иностранные языки и языкознание.
Контрольная Работа На Тему Множественность В Преступлении
Контрольная работа по теме Деятельность Всемирной туристической организации (ВТО)
Курсовая Работа На Тему Иркутские Благотворители Xviii – Начало Xx Вв.: Исторический Портрет
Курсовая работа по теме Регулирование налично-денежного оборота
Гетерогенные глобальные сети
Реферат: Эмбриональное развитие
Доклад: Содержание сексуальной фантазии
Реферат Правила Эксплуатации Шлифовальных Станков
Перифраз В Эссе По Английскому Языку
Реферат: Частное предпринимательство в XIX веке
Реферат по теме Однокоординатные и двухкоординатные фотоприемные устройства
Реферат: Racial Discrimination In America During The 1920
Курсовая работа: Интернет как инструмент PR. PR потенциал web-сайтов компаний и фирм. Скачать бесплатно и без регистрации
Курсовая работа: Качество рабочей силы и проблемы профессиональной подготовки населения в России
Реферат по теме Организация информационного потока о естественном движении населения
Курсовая работа по теме Структурный анализ балансового отчета Сберегательного банка Российской Федерации
Сочинение: Співочі Петрушки не лише піснями живуть
Курсовая работа по теме Проект строительства эксплуатационной скважины на нефть глубиной 2900 м на Правдинском нефтяном месторождении
Прокурорский Надзор За Соблюдением Трудового Законодательства Курсовая
Реферат: Как выжить, работая с компьютером
Правовые проблемы конкурсного производства - Государство и право дипломная работа
Порядок составления актива бухгалтерского баланса - Бухгалтерский учет и аудит курсовая работа
Обставини, що виключають злочинність діяння у Франції - Государство и право контрольная работа