Бабалар Салған Сара Жол Эссе
Бабалар Салған Сара Жол Эссе
Кешегі даласында абақтысы жоқ, бес қаруы белінде жүрсе де жауынан өзгеге қару жұмсамаған заманда елдің бір-біріне өкпесі, кеткен есесі болмады дейсің бе? Болды ғой. Бірақ, сол заманның өзінде қойнындағы қаруға тұра ұмтылмай, әділдікті, ақ пен қараны шешетін әулеттің үлкені не ауылдың ажасы, оған көнбей жатса, елдің қожасына жүгінді емес пе? Дау бұған да бөгет бермеген кезде биге барып соңғы ше...
Қазақ елінің тарихында, аса бір елеулі оқиғалар кезеңінде, халықтың тағдырына қайраткерлік қызметімен үлес қосқан тұлғалар тағылымы ұрпақтан-ұрпаққа мәңгілік өнеге болып сақталады. Қазақ қай заманда да төл тарихын, ата-тегін ауызша шежіре арқылы ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырған. Қазақ халқының бір ерекшелігі, халық өміріндегі әрбір елеулі оқиға мен құбылысын ой безбеніне салып, оны саралап, түйінін түйіп отыратын билердің жасаған іс-әрекеттері мен айтқан биліктері, кесімді сөздері ел жадында ұзақ сақталады.
Енді халық аузында, бұрынғы өткен ақын-шайырлар, жырауларымыз бен сөз шебері сұңғыла қарттарымыздың жыр-дастандарында есімі жиі аталатын Сәдір, Бекіш, Жабағы, Әзілкеш бабаларымыз, сол заманның батыр-билері туралы бір-екі ауыз әңгіме. Қарақожа ұранды Қаратамырдың Төребай биінің жалғыз ұлы Ысқақ қаза болып, Төребай би басын көтермей жатып қалған. Елдегі білікті кісілер келіп басу айтқанымен, басын көтермей теріс қарап жата берген екен. Атақты Балқы Базар жырау келіп, Төребай биге:
«Бай көркем, батыр шешен бітсе дәулет,
Дем бітіп, басқа келсе кезек нәубет.
Қазыбек, Үйсін Төле, өтті Әйтеке би,
Сарытай, Өтетілеу, Мөңке, Айтілес,
Сарыбай-Сәдір, Әзілкеш, жүйрік Бостан,
Бөкендей бауырын төсеп желге тосқан,
Таба алмай ажалға айла Балқы Баубек» - деп көңіл-қос жырын айтқанда, Төребай би басын көтерген дейді.
Бүкіл елге белгілі ақын Тұрмағамбет Ізтілеуұлының «Назым» кітабына енген «Сыр сүлейлері» жыр-толғауында:
Шер құданың дүлдүлі»,- деп жырлаған.
Атақты ақын Қуаныш Баймағанбетов өзінің «Үш жүздің шежіресі» деген шежіре дастанында:
«Сарыбайдан болды айтқыш сөз шебері,
Теңі жоқ тұлпар еді топты жарған»- деп жырлаған.
Үрім бұтағын, ел-жұртын берекеге, өнер-білімге шақырған, адамгершілікті, қайырымдылықты ту етіп ұстаған. Кешегі зар заманда шапқыншылармен шайқасып, азулылармен айқасып, туған жерін, өскен елін жанын сала қорғаған тәлімгер би Сәдір Алтыбайұлы Жанқал-Шәуекте, Елкей ханның биі әрі жырауы болыпты. Елдегі халықтың әртүрлі даулы мәселелерін әділдігімен шешкен Сәдір би қайырымдылығымен, қамқорлығымен халыққа басшы би болған. Елкей хан Сәдір биге көбіне үш-төрт жыл болған дауды шешуді тапсырады екен.
Енді Елкей хан жайында бір-екі ауыз сөз. Елкей хан Шөмекей, Бозғұл, Мырзабекұлы Самырза батырмен түйдей құрдас екен. Елкейдің шын аты - Ермұхамед Қасымұлы, 1810 жылы туып, 1836 жылдар шамасында хан болған. Ел аузында «Әрі хан, әрі батыр, малменен бас, ауғаны бір адамға сонша ықылас»- деген сөз қалған. Балқы Базар жыраудың Елкей ханға айтқаны:
Хан Қасым, төре Жантыу, батыр Елкей,
Бұлар бір тіреуіндей жер мен көктің.
Елкей хан мен Сәдір бидің арасында жер дауы болып, Сәдір би Шойбас атырабын тартып алып, сол жерге Сарыбай мен Сарықасқа руларын түпкілікті орналастырған. Бір-екі жыл хан ордасына бармай, көктемде Елкей ханға сәлем бере барып ордаға кірген кезде Елкей хан «Бүйрек бас биім келдің бе»-деген кезде, Сәдір би:
«Елкей хан ел билеген, еліңмен бол,
Болмаса ұлтарақтай жеріңмен бол»- дегенде, хан жауап бере алмай отырып қалған екен. Сол жерге орналасқан халыққа егін салдырып, қыш күйдіртіп саттырыпты. Боқай тамы, Шойбастың арғы жағы, Сәдірдің қыш шоқысы, сол жерге орналасқан халыққа мал өсіртіп, егін салдыртып, қыш күйдіртіп саттыртып, жұмыс істетіп, халықтың әл-ахуалын көтерген.
Атақты Бұқарбай батыр қол жинап, оларға соғыс тәсілін үйретіп жатыпты. Қарамағындағы жігіттері жан-жағындағы елдің малдарын барымталап қоймаса керек. Халықтан Сәдір биге көп өтініш-арыз түсіп, ол Бұқарбай батырға барыпты. Бұқарбай биді қарсы алып үйге кіргізіп, жұмысын сұрағанда, «халыққа қарамағыңдағы жігіттеріңнің зорлығы батып кетті, қазір халық «аттың жалында, түйенің қомында отыр, енді барымта болса, ажалың халықтан болады»,-деп ақырған екен. Бұқарбай батыр Сәдір биден кешірім сұрап, жігіттерін алып Кенесары ханның қолына барып қосылыпты.
Таманың атақты Өмірбай биі Тасарықты қаздырып, жан-жағындағы елге кезекпен су беремін деп, кейде беріп, кейде бермейді. Еккен егісі мен дақылдары сусыз күйіп бара жатқан соң, Сәдір биге арыз айтушылар көп болыпты. Тасарықтың дауымен Сәдір би Өмірбай биге барғаннан соң сол жердегі ақсақал-қарасақалдар жиналып дау басталыпты. Дау соңында Өмірбай би: «Мен бұл Тасарықты алпыс атан беріп қаздырғанмын, сағасында алпыс атанның басы жатыр, берілмейді»,-дегенде, Сәдір би: «Сол арықтың сағасында менің алпыс атамның басы жатыр, арық менікі»,-деген екен. Сол жердегі үлкен ақсақалдар: «Ай Өмірбай, атан деген мал емес пе, Сәдірдің аталары адам емес пе, малды Аллаһ тағала адамның игілігі үшін жаратты, арық Сәдірдікі», - деген. Сәдір би оңашада ат үстінде келе жатып, «Таманың тартып алдым Тасарығын, елімнің асырадым аш-арығын»-деп естіртпей айтады екен. Сәдір би қартайып үйде отырған кезде ел ақсақалдарынан «Халық қонақ асын бермеуді үрдіс қылып бара жатыр, алдын алмаса болмайды»-деген арыз көп айтыла берген соң, кештетіп бір ауылға барыпты. Ел кешкі ас-суын ішіп жатқан кез болса керек. Шеткі үйге келіп, «кім бар, құдайы қонақпын» дегенде, бір жігіт шығып аттан түсіріп үйге кіргізіп, төрге отырғызыпты. Жігіт: «Әже, келімі келген кісі екен, мал сойып батасын алып қалайық» десе, кемпір үндемепті. Келіні орнынан тұрып, «әже, келімі келген ақсақал кісі екен, қалтадағы қазыны асайын» десе, «Тәйт ары, қазандағы тары быламық та болады»,-деп тарыны алдына тартқан екен. Сәдір би, «бисмилла» деп быламықтан ауыз тиіп, әрі қарай қол созбай отырыпты. Асты жинап болып, жігіт бата сұраған екен, сонда Сәдір би «Әумин десең Әлібай, бата берейін Толыбай, томырғаның май болсын, толған аяқты келін-ай, қалтадан қазы алдырмай, қазанға қазы салдырмай, ақ батадан құр қалдың-ау, атаңа нәлет кемпір-ай»-дегенде, кемпір орнынан ұшып тұрып, кешірім сұрап, мал сойып, ауылының бар ақсақалдарын шақырып солардың алдында астына ат мінгізіп, үстіне шапан жауып қайтарған. Сәдір биге жасалған істі есіткен ел содан кейін қонақты құрметтеп, қонақ асын беретін болған екен.
Шойбас атырабын қысы-жазы мекен еткен Сәдір би ел-халқымен берекелі өмір сүрген, Сарыбай-Сарықасқаның басын қосқан кісі. Сәдір би ұзын бойлы, киік танау, қалқан құлақ, қыр мұрынды аққұба кісі болыпты. Сәдірге шөбересі Ахмет Есханұлы қатты ұқсайды екен. Бидің өзін көрген бір ақсақал Ахметті көріп, «Аллам-ау, мынау Сәдір ғой»-деп таңғалған екен. Сәдір би үш жүздің билерінің ортасында болған, билік айтқан. Сәдір бидің мөрі бар дейді, орталық мұрағаттан көрген кісілер бар. Сәдір биге көз тиіп, қайтыс болар алдында баласы Бекішке «мені жерлеген соң менің басыма түне» деп өсиет айтқан. Бекіш бірінші түні түсінде жолбарыс көріпті, бірақ ол тоқтамай кетсе керек. Екінші түні бүркіт көріпті, ол да тоқтамай кетіпті. Үшінші түні түсінде қойнына алтайы қызыл түлкі келіп кірген екен. Сәдірұлы Бекіш те осал болмаған. Бекіш би де қандай дауда да сөзден жығылмайтын, айсыз қараңғы түнде жол табатын сұңғыла кісі екен. Бекіш адам мен аттың сейісі болған. Жиырма тоғыз жыл болыс болған. Апасы Күмісай Сәдірқызы - губернатор Перовскийдің аудармашысы Өткелбайдың әйелі. Күмісайға Балқы Базар да ғашық болып, оған арнап шығарған өлеңі де бар. Бекіш бидің де ел-халыққа көп еңбегі сіңген. Бекіш Сарықасқа Қуанышқа сәлем бере барып төрде отырса, бір бес-алтыдағы бала ойнап жүріп үйге кіріпті. Балаға көзі түскен би, «мына бала кімнің баласы?» деп сұраған екен. Сонда Қуаныш ағасы «Сенің інің» - деп жауап беріпті. Би «бұл бала дүниеге сыймаймын деп тұр ғой» депті. Бұл Зарқұм Ақмырзаұлы батыр екен. Зарқұмды Бекіш қандай дауда да алдына келтірмеген дейді.
Құрметті оқырман, біздер ел бастаған билер мен қол бастаған батырларымыз жайлы өте аз білеміз. Ел бастаған билеріміз Сәдір, Бекіш, Жабағы, Төлеген, Әзілкеш, бұлардан да ілгеріде өткен билер Қалам, Құба, Жәрімбет, қол бастаған батырлар Атан, Жолан, Ақпан, Қарақұл, Тойқожа, Тоғанас, Адамбай, Ашай, Барта, Тулақ, Дауылбай, Мошыбай, Қошқарбай, Жүндібай, Жауқашар деп жалғастыра беруге болады. Осы батыр мен билеріміз жайлы жазылған әңгіме, мақалалар жоқтың қасы, өте аз. Бұлар жайында білетін үлкендер де азайып бара жатыр. Бұл бабалар - өздері туып-өскен, өркен жайған туған жерлеріндегі адамдардың өнегелі өмір сүріп, бұл фәнидегі жақсылық атаулының болашақта жалғасын табуы үшін жанын да аямаған тұлғалар. Ықылым заманнан бері өсіп-өніп, өмір сүріп келе жатқан Қазақ елінің бір буыны ата-баба дәстүріне адал болатын, жаңа буын ұрпақтары әлемге танымал мемлекетіміздің жарқын болашағында да өсіп-өркендейтіні ақиқат.
Пікір қосылса маған хабарлама жіберілсін
Аса мәртебелі шенеуніктердің қылмысқа шатылып жатқандығы нені аңғартады?
Қазір олардың үстінен іс қозғау «сәнге» айналды.
Билік осы әдіспен халықтың жүрегінен жол тапқысы келеді.
«Үлкен кісіге» олардың тәртібі жақпай қалды.
Отырып-тұруы қиын «басекеңдер», расында, бірнәрсені бүлдірген.
бабалар салжан сара жол | Эссе - қазақ тілі | ВКонтакте
Ата – баба салған жол . | Образовательная социальная сеть
Бабалар салған сара жол эссе пожалоста — Школьные Знания.net
Бабалар салган Сара жол эссе
Бабалар салған сара жол
Как Писать Список Литературы В Реферате Сайты
Реферат На Тему Сифилис И Беременность
Административно Деликтное Право Курсовая
Реферат Аморфные Тела
Аудит Кассовых Операций Курсовая Работа